Phần
8: Sáng tạo sẽ
làm thay đổi cuộc đời

Hãy
trân trọng ý thức sáng tạo từ những nét vẽ nguệch ngoạc của trẻ, cũng có thể cuộc
đời huy hoàng của trẻ bắt nguồn từ những nét vẽ nguệch ngoạc ấy.

Có
một đứa trẻ 4 tuổi tên là Cầm Cầm, khi bà nội để cô bé tự do vẽ, cô bé vẽ một cây
táo rất lạ, quả táo ở dưới gốc cây, chìm dưới đất.

Bà
nội liền nói với cô bé: “Cháu vẽ sai rồi, quả táo phải ở trên cành cây.”

Cô
bé liền trả lời: “Cây khoai, cây lạc và cây khoai tây, quả của chúng đều ở dưới
đất, như vậy thì sẽ không sợ gió bão”.

Bà
nội không biết phải nói với cô bé như thế nào: “Bà nói thế nào thì cháu mới hiểu,
táo chỉ mọc trên cành cây thôi”.

Một
bé trai khác là Tân Tân thì vẽ một con mèo, khi mẹ cậu bé nhìn thấy, mẹ cậu bé nói:
“Tân Tân, tại sao con vẽ mèo lại có một chiếc đuôi của hồ li, trên đời làm gì có
con mèo nào như vậy?”.

Tân
Tân đáp: “Khi mèo lạnh, thì chiếc đuôi lớn đó có thể làm chăn để mèo đắp”.

Người
mẹ nói: “Có đuôi lớn thì không phải là mèo nữa”.

Cậu
bé nghiêng đầu hỏi lại: “Không phải lúc nãy mẹ gọi nó là mèo sao?”.

Người
mẹ không biết nói gì nữa.

Thông
qua hai câu chuyện nhỏ trên, điều Đông Tử muốn nói là từ nhỏ hãy bồi dưỡng cho trẻ
khả năng tưởng tượng, tạo cho trẻ môi trường sáng tạo rộng mở. Đối với những nét
vẽ nguệch ngoạc của trẻ, chúng ta không được chỉ giới hạn ở việc giống hay không
giống, mà phải cổ vũ động viên trẻ tự do tưởng tượng, mạnh dạn thể hiện, để trẻ
có được niềm vui sáng tạo khi tư duy ngược, tư duy phân kì (Divergent Thinhking).

Albert
Einstein và Thomas Edison khi còn nhỏ, thường nghĩ và làm những việc mà người lớn
cho là “không có lí”, và thường xuyên bị thầy cô mắng mỏ. Nhưng thực tiễn chứng
minh, điều này giúp ích nhiều cho những nghiên cứu khoa học và những phát minh sáng
tạo của họ sau này. Hãy trân trọng ý thức sáng tạo từ những nét vẽ nguệch ngoạc
của trẻ, cũng có thể cuộc đời huy hoàng của trẻ bắt nguồn từ những nét vẽ nguệch
ngoạc ấy.

Thời
đại hiện nay chính là thời đại khoa học kĩ thuật phát triển nhanh chóng, tri thức
ngày càng đổi mới, và cũng là một thời đại cạnh tranh khốc liệt. Một quốc gia muốn
chiến thắng trong cuộc cạnh tranh đó, thì cần phải có một đội ngũ nhân tài thông
minh sáng tạo có nền tảng vững chắc, có tố chất tổng hợp cao, luôn dũng cảm sáng
tạo.

Nhật
Bản sau chiến tranh tại sao lại có thể phục hồi nhanh chóng, đồng thời trở thành
một cường quốc kinh tế? Đó là bởi vì một mặt họ thực hành chính sách nhập khẩu kĩ
thuật lâu dài, một mặt họ coi trọng việc bồi dưỡng một thế hệ mới có khả năng sáng
tạo, đồng thời mở ra các hoạt động phát minh sáng tạo rộng rãi trong nhân dân.

Lịch
sử chứng minh, một quốc gia muốn hưng thịnh, một dân tộc muốn độc lập thì phải có
một đội ngũ lớn nhân tài có khả năng sáng tạo. Có nghiên cứu đã chứng minh: Từ 3
đến 9 tuổi là giai đoạn nền tảng để phát triển khả năng sáng tạo của trẻ, nếu như
bỏ qua giai đoạn này, sau này rất khó có thể bắt đầu lại được.

Hiện
nay trong rất nhiều gia đình, do cha mẹ thiếu nhận thức về những hành vi sáng tạo
của trẻ, coi những biểu hiện sáng tạo của trẻ là những điều kì quặc, nghịch ngợm,
thường không quan tâm, hoặc thô bạo can thiệp, vô tình đã làm tổn thương, hạn chế
khả năng sáng tạo của trẻ.

Có
ý thức sáng tạo mới có thể có khả năng sáng tạo.

Nói
đến đây, có phụ huynh có thể cho rằng, con của tôi không phải là người có khả năng
sáng tạo, không thể trở thành nhà khoa học, nhà phát minh. Thực ra, đó là nhận thức
sai lầm của cha mẹ, coi khả năng sáng tạo là vô cùng thần bí, ở một tầm cao không
với tới được. Đối với trẻ, tuy không thể sáng tạo ra “điều gì làm chấn động thế
giới”, nhưng trẻ lại có tiềm năng sáng tạo to lớn, chỉ có điều khả năng sáng tạo
tiềm tàng của trẻ vẫn chưa được khai phá và tận dụng.

Đào
Hành Tri tiên sinh từng nói: “Mọi nơi đều là chỗ sáng tạo, ngày ngày đều là thời
gian sáng tạo, người người đều là những người sáng tạo”.

Khi
con bạn vẽ ra một bức tranh mới mẻ kì lạ, đó chính là biểu hiện của sự phát huy
tính sáng tạo; khi con bạn tháo tung đồ chơi, đèn pin, máy móc, đó cũng là biểu
hiện của tính hiếu kì và ham muốn sáng tạo; khi con bạn nói ra những từ ngữ mới
mẻ, hát lên những lời hát tự sáng tác, đó đều là biểu hiện của khả năng sáng tạo.

Trong
gia đình, khi ở bên cạnh trẻ, nếu bạn tinh tế thì không khó phát hiện ra trẻ luôn
luôn có khả năng sáng tạo tiềm tàng, vấn đề chính là bạn phát hiện, hướng dẫn và
bồi dưỡng khả năng sáng tạo của trẻ như thế nào.

Kiến
nghị của Đông Tử dành cho những người cha

1.
Không khí gia đình hòa thuận là điều kiện đảm bảo để trẻ phát triển khả năng sáng
tạo

Gia
đình là môi trường đầu tiên mà trẻ tiếp xúc, việc tạo ra một không khí vui vẻ thoải
mái trong gia đình, để trẻ tự do tưởng tượng, giao lưu bình đẳng với trẻ, có tác
dụng cực kì quan trọng trong việc thúc đẩy khả năng sáng tạo của trẻ phát triển.
Trong bầu không khí này, trẻ có nguyện vọng giao lưu tích cực với cha mẹ, thường
xuyên muốn thử nghiệm những ý tưởng và cách nhìn mới mẻ, làm cho phương thức tư
duy và hành vi của bản thân mang tính độc đáo. Chỉ khi ở trong bầu không khí tự
do vui vẻ đó, trẻ mới dám nghĩ dám hỏi, dám sáng tạo.

Vì
thế người cha nên tạo ra một môi trường gia đình cởi mở, đồng thời cho trẻ một không
gian độc lập, thời gian đầy đủ và những vật liệu cơ bản trên phương diện vật chất
(như giấy và các nguyên liệu để vẽ, bút vẽ, các loại đồ chơi có thể tháo rời, và
một số thứ bán thành phẩm), đồng thời cổ vũ ủng hộ trẻ về mặt tinh thần.

2.
Bảo vệ tính hiếu kì của trẻ, thắp lên khả năng sáng tạo của trẻ

Tính
hiếu kì được biểu hiện rõ ràng nhất ở trẻ em. Đối diện với thế giới nhiều sắc màu,
trẻ có tính hiếu kì mạnh mẽ. Một bông hoa nhỏ bình thường, những thứ đồ chơi trong
cửa hàng, thậm chí là những thứ trong mắt người lớn không có tác dụng gì như viên
đá nhỏ, chiếc chai nhỏ, vỏ ốc, giấy vụn, hộp diêm hết, hộp bút bỏ đi... đều có thể
trở thành đối tượng “nghiên cứu” của trẻ.

Những
sự vật đối với người lớn là bình thường, nhưng đối với trẻ lại là những điều thần
kì. Trẻ thường đặt ra rất nhiều câu hỏi, ví dụ như tại sao những ngôi sao trên bầu
trời lại không rơi xuống, tại sao chim lại biết bay, tại sao gà mái có thể đẻ trứng
mà gà trống lại không thể, cầu vồng hình thành như thế nào...

Tính
hiếu kì chính là động lực lớn để trẻ chủ động quan sát, suy nghĩ cân nhắc vấn đề;
là động lực bên trong thúc đẩy trẻ tích cực chủ động quan sát thế giới, phát triển
tư duy sáng tạo; là khởi điểm của khả năng sáng tạo. Người cha phải bảo vệ tính
hiếu kì của trẻ đồng thời hướng dẫn trẻ, để trẻ học được cách suy nghĩ sâu xa hơn.

Đối
với những câu hỏi của trẻ, người cha nên tận tình trả lời, nếu gặp những vấn đề
không hiểu, thì cùng trẻ tìm tài liệu, không trả lời qua loa cho xong chuyện, giết
chết khát vọng tìm tòi của trẻ.

3.
Cổ vũ trẻ tích cực tìm tòi

Khi
người khác hỏi nhà khoa học Einstein tại sao ông lại có nhiều sáng tạo như vậy,
ông trả lời: “Tôi không có tài năng gì đặc biệt, chỉ có điều tôi thích tìm hiểu
đến cùng mà thôi”. Tích cực suy nghĩ là người dẫn đường của ý thức sáng tạo, cho
nên người cha phải bảo vệ và ủng hộ ham muốn tìm tòi và hành vi sáng tạo của trẻ.

Khi
con gái Y Y của tôi 5 tuổi, có một lần xuống sân chung cư chơi, gọi con về nhà ăn
cơm con không về. Thế là tôi liền chạy xuống chỗ con, chỉ thấy con đang ngồi dưới
một cây đại thụ, chăm chú nhìn những con kiến đang “chuyển nhà”, tôi không làm phiền
con, mà ngồi xuống cùng con quan sát.

Con
thấy tôi cùng quan sát, liền hỏi: “Cha ơi, con kiến nhỏ như vậy tại sao lại có thể
vận chuyển những đồ ăn lớn như vậy?”. Con bé lấy đất đắp thành một đống nhỏ rồi
nói: “Chúng ta làm thí nghiệm nhỏ nhé, xem kiến có thể chuyển đồ ăn qua núi không?”.
Tôi gật đầu.

Thí
nghiệm bắt đầu, chỉ nhìn thấy một con kiến vác đồ ăn đến “chân núi” thì không thể
tiếp tục di chuyển, lúc này, con kiến để đồ ăn xuống, bò lên “sườn núi” để kéo đồ
ăn qua núi. Sau khi thí nghiệm làm xong, cha con tôi vui vẻ về nhà ăn cơm. Chủ đề
những con kiến vẫn tiếp tục được nói đến sau bữa cơm.

Quan
sát tâm lí trẻ, bảo vệ ham muốn tìm tòi của trẻ, ủng hộ hành vi khám phá của trẻ,
rất có lợi cho sự nảy mầm ý thức sáng tạo của trẻ.

4. Để trẻ tự do tưởng tượng

Trong quá trình trẻ sáng tạo, tưởng
tượng là người dẫn đường, không có sự tưởng tượng thì không có hướng sáng tạo, không
thể tiến hành sáng tạo.

Cha mẹ hầu hết đều có những trải nghiệm
như một món đồ chơi đến tay trẻ, chơi chưa
được mấy ngày thì đã bị tháo rời ra. Thực ra, đây là trẻ muốn triển khai sự tưởng
tượng của mình để có những sáng tạo mới. Nếu như cha mẹ không cho trẻ cơ hội này,
thậm chí can thiệp, thì sẽ cướp đi cơ hội sáng tạo của trẻ.

Cha mẹ sáng suốt nên dùng thái độ khoan
dung kiên nhẫn để đối mặt với tất cả những gì thuộc về trẻ, cho dù đó là hành vi
ấu trĩ thậm chí mang tính phá hoại; phải căn cứ vào khả năng tưởng tượng của trẻ
để động viên, hướng dẫn trẻ thực hiện ý tưởng sáng tạo của mình.

5. Phải khen ngợi tác phẩm của trẻ

Thế giới trong mắt trẻ rất sinh động,
phương thức mà trẻ thể hiện thế giới tâm hồn của mình cũng rất phong phú. Làm cha,
phải học cách lắng nghe tiếng lòng của trẻ, chú ý những biểu hiện của trẻ, cho dù
đó là sự thay đổi mang tính sáng tạo nhỏ nhất, một từ ngữ mới, một bài hát sai nhạc,
bạn đều phải khen ngợi trẻ một cách thật lòng. Như vậy trẻ sẽ rất vui, lại có linh
cảm sáng tạo.

Tiểu Lệ dùng bút màu vẽ hình một thứ
giống như tivi, rồi vui vẻ chạy đến khoe cha: “Cha ơi, đây là ngôi nhà của người
ngoài hành tinh, đây là giường, ghế sofa, tủ tivi của người ngoài hành tinh”. Người
cha nhìn thế nào cũng thấy giống hình chiếc tivi, nhưng người cha vẫn tỏ ra ngạc
nhiên khen cô bé: “Con vẽ thật giỏi, người ngoài hành tinh nhất định sẽ thích ngôi
nhà của con, chúng ta tiếp tục vẽ cho người ngoài hành tinh những đồ dùng khác”.

Được cha khen ngợi, cô bé lại càng có
hứng thú sáng tạo, khả năng sáng tạo ngày càng cao.

Do sự thâm căn cố đế của quan niệm giáo
dục truyền thống, sự giáo dục của cha mẹ thường vô tình hạn chế khả năng sáng tạo
của trẻ, làm trẻ vốn dĩ có khả năng sáng tạo trở nên cứng nhắc, chỉ biết làm theo
quy tắc, khả năng ứng biến kém.

Người làm cha nên coi việc bồi dưỡng
ý thức sáng tạo cho trẻ là sứ mệnh quan trọng trong công tác giáo dục gia đình,
tự giác bồi dưỡng ý thức sáng tạo của trẻ, cho trẻ không gian sáng tạo rộng lớn,
hơn nữa làm tiềm năng của trẻ được phát huy hết mức.

Giai đoạn từ 1 đến 3 tuổi chính là giai
đoạn hoàng kim để khai phá bộ não của trẻ, bồi dưỡng ý thức sáng tạo và khả năng
sáng tạo của trẻ. Bản tính của trẻ tiềm tàng khát khao được sáng tạo mạnh mẽ, chỉ
cần chúng ta chú ý dẫn dắt, đồng thời để cho trẻ thoải mái tìm tòi, thì có thể bồi
dưỡng khả năng sáng tạo của trẻ. Nếu không thì tinh thần sáng tạo đáng quý của trẻ
sẽ bị hủy hoại ngay trong giai đoạn manh nha.

Mức độ coi trọng của người cha đối với
việc bồi dưỡng ý thức sáng tạo và khả năng tạo cho trẻ có thể ảnh hưởng đến cả cuộc
đời trẻ.

Lời
cuối sách

Tính từ cuốn sách Tự khen bản thân vào
năm 2004, đến cuốn sách Người cha tốt hơn là người thầy tốt, thì đây đã là tác phẩm
thứ tám của tôi xuất bản tại Nhà xuất bản Li Giang, cũng là tác phẩm thứ 26 của
tôi về giáo dục.

Trong hơn 20 tác phẩm này, có giáo dục
vui vẻ, giáo dục tố chất, có cả sự giáo dục của người cha, người mẹ, tuy đều nhận
được sự yêu thích của các độc giả, nhưng ảnh hưởng của nội dung giáo dục của người
cha và giáo dục vui vẻ mạnh mẽ hơn. Bởi vì, làm một người cha, tôi đã bồi dưỡng
một cô con gái vui vẻ (Phạm Khương Quốc Nhất, 9 tuổi đã cho ra đời tác phẩm Chơi
qua tiểu học, 12 tuổi xuất bản tác phẩm Thời trung học cơ sở vui vẻ của Phạm Khương
Quốc Nhất).

Là một người cha đã có hơn 10 năm kinh
nghiệm giáo dục trẻ, Đông Tử đã nhìn một cách tổng quát sự phát triển một đời của
trẻ, cảm nhận được hình thức giáo dục gia đình quan trọng hơn rất nhiều so với hình
thức giáo dục tại nhà trường, mà trong gia đình người ảnh hưởng nhiều nhất đến trẻ
lại chính là cha mẹ.

Trong gia đình, đại bộ phận những người
cha đều có kinh nghiệm hơn những người mẹ, đặc điểm tính cách, phương thức tư duy
nam tính, sự bồi dưỡng tinh thần độc lập, quyết đoán, dũng cảm, sự bồi dưỡng khả
năng động não động tay đều là việc những người mẹ rất khó có thể một mình hoàn thành
được. Hành động, lời nói của người cha có ảnh hưởng to lớn, mạnh mẽ đến trẻ. Nếu
trong nhà có một người cha tự tin, kiên cường và khoan dung vui tính, thì trẻ có
thể cảm nhận được sự ấm áp của gia đình. Gia đình không chỉ là nơi cho trẻ ăn no
mặc ấm mà còn là nơi nuôi dưỡng tâm hồn trẻ.

Đương nhiên Đông Tử nói “người cha tốt
hơn là người thầy tốt”, không có nghĩa là sự giáo dục của mẹ không quan trọng. Vai
trò và tác dụng của người mẹ trong việc giáo dục trẻ cũng rất quan trọng. Nếu như
nói trong việc giáo dục gia đình, người cha là một cây đại thụ, thì người mẹ là
một thảm cỏ xanh. Cây đại thụ và thảm cỏ xanh giống như không khí và nước, hợp sức
tạo nên cho trẻ không gian trưởng thành tốt đẹp. Như vậy, trẻ sẽ cảm nhận được sức
mạnh của cả hai tấm gương, hai loại tình yêu...

[Chúc bạn đọc sách vui vẻ tại www.gacsach.com
– gác nhỏ cho người yêu sách.]

Trong những năm theo đuổi công tác nghiên
cứu giáo dục và làm cha, những chủ đề liên quan đến giáo dục luôn luôn hiện lên
trong đầu Đông Tử: giáo dục nhà trường, giáo dục cơ sở, giáo dục mầm non, giáo dục
gia đình, giáo dục của người cha, giáo dục của người mẹ, giáo dục vui vẻ, giáo dục
tố chất... Giáo dục của người cha được quan tâm đặc biệt. Bởi bản thân tôi là một
người cha, và bởi vì vấn đề này chưa hề được quan tâm đúng mức.

Trong quá trình không ngừng suy nghĩ
tìm tòi, tác phẩm giáo dục về người cha Người cha tốt hơn là người thầy tốt đã ra
đời.

Đầu tiên tôi phải cảm ơn con gái đã
luôn sát cánh cùng tôi. Bởi vì không có con gái, thì không có cuốn sách bạn đọc
ngày hôm nay; không có con tôi cũng không có tư cách nói về vấn đề này ở đây; không
có con, tôi cũng không thể đóng vai trò người cha.

Tôi đã cùng con gái lớn lên trong vòng
13 năm, chính con đã dạy tôi làm một người cha như thế nào; cũng là con đã trao
cho tôi danh hiệu người cha theo nghĩa đích thực; con đã đem đến cho tôi niềm vui
bất tận, làm tôi luôn tràn ngập tâm huyết để chiến đấu trên tuyến đầu trong công
tác giáo dục gia đình...

Tiếp theo, tôi cảm ơn Trung tâm Bắc
Kinh Nhà xuất bản Li Giang, chính sự lao động cần mẫn của họ đã giúp những tác phẩm
của Đông Tử đến với độc giả, thiết lập nên một văn đàn để tôi và độc giả giao lưu,
là cầu nối hữu nghị ấm áp, để nhiều người biết được quan niệm giáo dục của Đông
Tử, chia sẻ niềm vui trong việc nuôi dạy trẻ, từ đó giúp Đông Tử nhận được sự đồng
tình và hưởng ứng của bạn bè và các vị phụ huynh.

Đồng thời tôi xin cảm ơn các bạn biên
tập viên đã làm việc hết mình cho cuốn sách này.

Người cha tốt hơn là người thầy tốt
đang được đặt ở trước mắt bạn, nếu như cuốn sách này có thể giúp ích cho bạn trong
quá trình dạy dỗ trẻ, đó là niềm an ủi lớn nhất của Đông Tử. Đồng thời Đông Tử mong
nhận được sự phê bình góp ý của các độc giả.

Đông
Tử

Trường
Xuân, mùa thu năm 2009

Thực hiện bởi

nhóm Biên tập viên Gác Sách

Du Ca – Mint

(Duyệt – Đăng)