CHƯƠNG IX

CÁI CHẾT VÀ SỰ SỐNG BẤT
DIỆT

Khi
bạn đi ngang qua một khu rừng nguyên sinh, chưa bị ô nhiễm hay xâm phạm bởi con
người, bạn không chỉ có cảm nhận rằng đời sống chung quanh rất giàu có và đa
dạng. Bạn sẽ đồng thời gặp những thân cây gãy đổ ngả nghiêng và những gốc cây
đang mục nát, những chiếc lá bị thối rữa, những xác thú vật đang bị phân hủy.
Bất kì chỗ nào bạn để mắt nhìn, bạn sẽ thấy cái Chết và sự Sống đan quyện vào
nhau.

Tuy
nhiên, khi nhìn kĩ hơn, bạn sẽ khám phá được rằng gốc cây đang mục nát và những
đám lá thối rữa kia không những đang làm cho sự sống được tiếp diễn mà chính
những gì đang mục rữa đó cũng tràn trề sự sống. Có những vi sinh vật đang hoạt
động nhộn nhịp. Có những phân tử đang tự phối trí lại. Do đó không thực sự có
cái gì chết cả, bất kì ở đâu. Mà chỉ là sự biến hình của những sinh thể sống.
Chúng ta học được gì từ nhận thức này?

Cái
Chết không phải là đối cực của đời sống. Đời sống là một cái gì không có đối
cực. Đối cực của cái chết là sự tái sinh. Còn đời sống thì vô tận.

§

Các
nhà hiền triết và thi nhân từ xưa đến nay thường nhận biết tinh chất hư ảo của
đời sống – dù trên bề mặt nó có vẻ rất chắc nịch và có vẻ rất thực, nhưng đời
sống rất chóng phôi pha như thể nó có thể tan hoại đi bất kì lúc nào.

Đến
phút lâm chung, quả thực câu chuyện về cuộc đời bạn có thể như là một giấc mơ
đang đến hồi kết thúc. Dù có như là một giấc mơ đi nữa thì cũng có một cái gì
đó chân thật. Phải có một cái Tâm - khả năng nhận biết – trong đó giấc mơ được
xảy ra; chứ nếu không thì đâu thể có chuyện gì xảy ra.

Cái
Tâm ấy do thân thể tạo ra hay chính Tâm đã tạo nên một giấc mơ về một thân thể,
giấc mơ về một thân thể của một con người?

Tại
sao đa số những người đã có kinh nghiệm chuyện chết đi
sống lại không
còn sợ hãi khi phái đối diện với cái chết nữa? Chúng ta hãy chiêm nghiệm thêm về
điều này.

§

Dĩ
nhiên bạn biết là bạn sẽ chết, nhưng điều đó chỉ là một khái niệm ở trong đầu
bạn cho đến khi lần đầu bạn đối diện với cái chết đang thực sự đến với chính
mình: qua một cơn trọng bệnh hoặc một tai nạn xảy ra cho bạn
hoặc cho người thân của bạn, hoặc có một người thân của bạn vừa mất đi, cái
chết đi vào cuộc đời bạn khi bạn ý thức được khả năng có thể bị hoại diệt của
chính mình.

Đa
số, vì sợ hãi, người ta thường tránh né vấn đề sống, chết của mình, nhưng nếu
bạn không nao núng và dám đối diện với sự thực rằng thân thể bạn rất chóng hoại
tàn và có khả năng biến hoại bất kì lúc nào, thì bạn sẽ không còn tự đồng hóa
mình, dù ít hay nhiều với thân thể và tình cảm của mình, hay với
“cái Tôi” giả dối của bạn. Khi bạn nhận ra và chấp nhận tính vô thường của mọi
sự, mọi vật, sẽ có một cảm giác an bình phát sinh ở trong bạn.

Nhờ
đối diện với cái Chết, tâm thức bạn, không ít thì nhiều, sẽ có tự do để không
còn bị đồng hóa với những ý tưởng miên man hay cảm xúc tiêu cực của mình. Đó là
lí do tại sao có những truyền thống Phật giáo, các thầy tu thường đến các nghĩa
địa hay các nhà quàng để ngồi Thiền bên cạnh những thây người chết.

Trong
nhiều nền văn hóa phương Tây, người ta vẫn còn thói quen tránh né những gì liên
quan đến cái Chết. Ngay cả những người già ở phương Tây cũng không dám nghĩ hay
nói gì đề tài này, xác chết thường được tẩm liệm rất đẹp hoặc giấu biệt đi. Một
nền văn hóa mà chối bỏ sự hiển nhiên của cái Chết thì sẽ không tránh khỏi trở
nên một cái gì đó cạn xợt và giả dối, vì họ chỉ quan tâm đến bên ngoài của mọi
sự, mọi vật. Khi cái Chết đã không còn được chấp nhận, đời sống sẽ mất đi chiều
sâu của nó. Khả năng nhận thức được bản chất chân thực của chúng ta, vượt lên
trên ngôn từ và hình tướng, một chiều không gian vượt thoát, chiều không gian
đó sẽ bị biến mất ra khỏi đời sống của chúng ta vì cái Chết chính là một cánh
cửa để đưa bạn đi vào chiều không gian đó.

§

Chúng
ta thường không dám đối diện với sự kết thúc hay chung
cuộc của một việc gì, vì mỗi sự chung cuộc là một cái
chết nhỏ.
Cho nên chữ “tạm biệt,” trong nhiều văn hóa khác nhau, thường được nói là
“hẹn gặp lại.”

Khi
một kinh nghiệm gì của bạn đi đến hồi kết thúc - một buổi tiệc với bạn bè, một kì
nghỉ mát, con cái của bạn trưởng thành muốn dọn ra riêng - bạn như
chết đi một phần nào. Một “hình tướng” của kinh nghiệm ấy ở trong tâm thức bạn
đang bị phân rã đi. Thông thường điều này sẽ để lại ở trong bạn một cảm
giác trống vắng, mà đa số chúng ta sẽ tìm cách tránh né để khỏi phải đối diện
với cảm giác hụt hẫng ấy.

Khi
bạn đã học được cách chấp nhận, và nếu được chào đón những hồi kết thúc của một
việc gì trong đời bạn, bạn sẽ thấy rằng cảm giác trống vắng mà bạn cảm thấy lúc
ban đầu sẽ dần dần trở thành một cảm giác rộng thoáng và một niềm an bình
sâu lắng ở trong bạn.

Bằng
cách thực tập đối diện với cái Chết mỗi ngày, bạn sẽ mở lòng mình ra với sự
Sống.

§

Đa
số chúng ta thường có cảm nhận về chính mình như là một vật gì quý giá, mà
không muốn bị mất đi. Đó là lí do chúng ta rất sợ cái Chết.

Thật
không thể tưởng tượng được nỗi sợ hãi đối với một con người khi tự nghĩ rằng
“Tôi” có thể biến mất trên cuộc đời này. Nhưng bạn nhầm lẫn “cái Tôi quý
báu ấy” với tên gọi, hình tướng và với những câu chuyện về chính mình(68) mà
bạn đã tự thêu dệt nên. Cái Bản Ngã ấy chẳng có chi xa lạ mà chỉ là sự phối hợp
tạm thời của nhiều điều kiện và nhân duyên trong một chuỗi của những biểu hiện
trên bề mặt của Tâm.

Khi
nào mà bạn vẫn còn đồng hóa mình với ngoại cảnh, với hình tướng, bạn sẽ không ý
thức được rằng sự cao quý ấy chính là bản chất thường hằng của bạn, chính là
cảm nhận sâu thẳm về những gì đang Hiện Hữu, đó cũng chính là Tâm. Đó chính là
sự vĩnh cửu, thường còn ở trong bạn – và đó là thứ duy nhất mà bạn không bao
giờ có thể đánh mất được.

(68)
Những câu chuyện mà bạn tự thêu dệt nên: Khi có một biến cố xảy ra, chúng ta
thường không nhìn sự việc một cách chính xác, đúng đắn, khách quan. Trái lại,
chúng ta có khuynh hướng nhìn sự việc rất lệch lạc và có khuynh hướng xem mình
là nạn nhân của biến cố đó. Khi làm một nạn nhân như thế, chúng ta sẽ không
phải chịu trách nhiệm phần của mình trong biến cố và do đó đánh mất cơ hội để
hiểu mình hơn, đánh mất cơ hội nhìn ra và chữa lành những khiếm khuyết cũng như
những vết thương lòng được bộc lộ ra trong biến cố đó. Chúng ta thích làm nạn
nhân của cuộc đời và thường có rất nhiều mẩu chuyện với tâm thức nạn nhân được
chúng ta đem ra chứng minh, kể đi kể lại nhiều lần.

§

Khi
nào có một sự mất mát lớn xảy ra cho bạn – như là mất tài sản, mất nhà, mất đi
một quan hệ thân thiết, hay bị mất danh dự, mất việc, hay mất đi khả năng bình
thường trong cơ thể bạn - sẽ có một cái gì đó ở trong bạn bị chết đi. Bạn sẽ
cảm thấy mất đi cảm nhận về chính mình. Có thể bạn còn cảm thấy một sự hụt
hẫng, rằng: “Nếu không còn những thứ này… thì tôi là ai?”

Một
khi bạn vô thức tự đồng hóa mình với một hình tướng nào đó, như là chính mình,
bị mất đi hay đã bị biến đổi, điều này là cực kì đau đớn cho bạn. Có thể nói
rằng điều nay sẽ tạo nên một lỗ hổng lớn ở trong bạn, không dễ gì lấp đầy.

Khi
điều này xảy ra, bạn không nên chối từ hoặc làm ngơ nỗi đau ấy hay cảm giác
buồn khổ mà bạn sẽ cảm thấy. Hãy chấp nhận sự hiện diện của những cảm xúc ấy.
Nên chú tâm đến khuynh hướng thêu dệt nên một câu chuyện không có thực của
trí năng bạn quanh sự mất mát này, trong đó bạn tự gán cho mình vai trò của một
nạn nhân. Sự sợ hãi, giận dữ, ghét bỏ hay tự thương hại chính mình sẽ là những
cảm xúc phát sinh khi bạn tự cho mình chỉ là một nạn nhân. Rồi
bạn cũng nên chú tâm đến những gì nằm đằng sau cảm xúc đó, cũng như những gì
nằm đằng sau những câu chuyện được thêu dệt nên của trí năng: Cái lỗ hổng của
sự trống vắng ở trong tâm hồn bạn. Nhưng bạn thừa khả năng để đối diện và chấp
nhận cảm giác xa lạ của sự trống vắng đó. Khi làm được điều này, bạn sẽ nhận ra
rằng, sự trống vắng đó không đáng sợ như bạn nghĩ. Bạn có thể rất ngạc nhiên
khi nhận ra rằng có một niềm an bình toát ra từ chỗ trống vắng ấy(69).

Khi
cái chết xảy đến, khi một cơ thể sống bị phân hủy, Thượng Đế hay Vô Tướng sẽ được
chiếu sáng qua cánh cửa sổ được mở ra bởi sự phân hoại ấy. Do đó, cái Chết là
một cái gì linh thiêng nhất trên đời. Đó cũng là lí do bạn có thể đạt đuợc niềm
an lạc sâu nhất trên đời chỉ có thể đến với bạn qua chiêm nghiệm và chấp nhận
cái Chết.

(69)
Niềm an bình toát ra từ chỗ trống vắng ấy: Có thể nói rằng chỗ trống vắng ở
trong tâm hồn mình chính là nơi phát ra tiếng gọi, gọi ta trở về với nguồn cội.
Do đó, khi trở về với khoảng trống ấy ở trong ta, bạn sẽ cảm nhận được một niêm
an bình như một người đã trở về nhà.

§

Đời
sống của mỗi con người thực ngắn ngủi biết bao, đời sống của chúng ta chóng tàn
hoại biết bao. Bạn thử hỏi “Có cái gì trong cuộc đời này trường cửu, không bị
chi phối bởi luật sinh diệt?”

Hãy
thử chiêm nghiệm điều này: Nếu trên đời chỉ có độc một màu xanh thì cả thế giới
và mọi thứ trong đó đều mang màu xanh, và như thế màu xanh sẽ không còn được
phân biệt. Do đó chúng ta cần phải có một màu gì khác, không
phải là màu xanh, để chúng phân biệt được đây là màu xanh, nếu không thì màu
xanh sẽ không có gì khác biệt, sẽ không hiện hữu.

Tương
tự như thế, không phải ta cần phải có một cái gì đó không bị biến đổi
và trường cửu để cho tính vô thường của mọi thứ được hiển bày?
Nói một cách khác: Nếu mọi thứ, kể cả chính bạn, là vô thường, lúc đó liệu bạn
có cách nào để nhận thức được tính vô thường này? Có phải nhờ chính
bạn nhận
thức được và chứng kiến tính mau tàn hoại của vạn vật, kể cả hình hài của chính
bạn, mà bạn nhận ra rằng có một cái gì đó ở trong bạn không bị
chi phối bởi quy luật vô thường?

Khi
bạn đang ở độ tuổi hai mươi, bạn nhận thức rằng cơ thể của bạn rất khỏe mạnh và
tràn đầy sức sống; sáu mươi năm sau, bạn sẽ nhận ra rằng cơ thể của mình bây
giờ đã suy yếu và già nua. Ngay cả những suy nghĩ của bạn trong tuổi già cũng
thay đổi so với năm bạn hai mươi tuổi, nhưng riêng phần nhận thức ở
trong bạn – cái phần nhận biết rằng cơ thể bạn đang trẻ,
hoặc đã già nua không hề bị biến dạng. Phần nhận biết đó chính
là sự trường cửu ở trong bạn – chính là Tâm. Đó chính là Sự Sống Duy Nhất vô
hình tướng. Bạn có thể đánh mất sự sống này? Không, không bao giờ, vì bạn chính
là Sự Sống Duy Nhất đó.

§

Có
nhiều người đã trở nên an tịnh một cách sâu sắc và hầu như trở nên sáng suốt
trước khi đi vào Cõi Chết như thể có một cái gì đó soi chiếu qua hình hài đang
tàn
hoại của họ.

Nhiều
khi những người già hay người bệnh nặng bỗng trở nên thanh thoát trong những
năm tháng ngắn ngủi cuối cùng của đời họ. Khi họ nhìn bạn, bạn có thể nhận ra
như thể có một luồng ánh sáng chiếu xuyên qua đôi mắt họ. Hầu như không còn khổ
đau tâm lí nào còn sót lại ở trong họ. Họ đã buông bỏ hết, do đó con người,
“cái Tôi” được tạo dựng nên bởi trí năng, đã không còn nữa. Họ đã “biết
chết trước khi thực sự đối diện với cái chết” và đã tìm ra được niềm
an bình sâu lắng ở bên trong; đó là nhận thức về một cái gì bất tử ở trong họ.

§

Mỗi
một tai họa luôn ẩn giấu một khả năng của một sự cứu
rỗi lớn lao mà chúng ta thường không biết được.

Trước
một cú sốc bất ngờ, hay đối diện với thần Chết không thể tránh được, có thể
buộc bạn phải hoàn toàn thoát ra khỏi sự đồng hóa mình với hình tướng. Trong
những phút giây cuối cùng trước khi bạn đi vào cái Chết, và ngay cả lúc bạn lâm
chung, bạn sẽ kinh nghiệm rằng bạn là Tâm thoát li với những gì thuộc về hình
tướng. Và bỗng nhiên bạn không còn sợ sệt, tất cả chỉ còn là nỗi an bình với
hiểu biết rằng “mọi chuyện đều suôn sẻ cả” và cái Chết chỉ là sự tàn hoại của
những hình tướng ở bên ngoài. Cái Chết lúc đó trở thành một ảo tưởng rất sai
lầm – cũng sai lầm như chuyện bạn đã từng nhận lầm mình chỉ là cơ
thể của mình(70).

(70)
Nhận lầm mình chỉ là cơ thể của mình: Theo duy thức học Phật giáo, Thân Kiến là
một nhận thức sai lầm khi bạn cho rằng “Tôi chính là cơ thể này của tôi” hay
“Cơ thể này là của tôi.” Từ sai lầm khi tự đồng hóa mình với cơ thể như thế,
chúng ta sẽ có nhu yếu xem trọng thân thể của mình một cách quá đáng hoặc lo
cung phụng, đi tìm lạc thú cho cơ thể qua chuyện dục tình, truy hoan. Hoặc lo
sợ, bất an đến khủng hoảng tinh thần khi nghĩ đến bệnh tật, già nua, một chuyện
gì đó có thể xảy ra làm tổn thương đến cơ thể của mình. Mặt khác, ta cũng sai
lầm khi cho rằng mình chỉ là những cảm xúc vẩn vơ, hay những lo sợ miên man thường
phát sinh ở trong đầu.

§

Cái
Chết không còn là một cái gì bất thường hay là một điều đáng làm cho bạn chán
ghét nhất như nền văn minh hiện đại cứ muốn bạn tin, mà cái Chết là một cái gì
rất tự nhiên trong đời, không thể tách rời khỏi sự Sống - đối cực rất tự nhiên
của nó. Hãy luôn tự nhắc nhở mình một khi bạn ngồi bên giường của một người
đang hấp hối.

Quả
là một một vinh dự và cũng là một điều rất thiêng liêng khi bạn được ngồi bên
cạnh một người đang hấp hối như một chứng nhân và đồng thời cũng như một người
bạn đồng hành của người đó.

Khi
bạn ngồi với một người đang hấp hối, đừng cố chối bỏ bất kì một khía cạnh nào
của kinh nghiệm đó cả. Đừng chối bỏ những cảm xúc bạn đang có hay những gì đang
xảy ra. Cảm nhận rằng bạn không thể làm gì khác để thay đổi
tình trạng đó có thể làm cho bạn cảm thấy bất lực, buồn chán hay trở nên giận
dữ. Nhưng bạn hãy thực tập chấp nhận những gì bạn đang cảm thấy ở trong lòng.
Rồi đi sâu thêm một bước nữa: chấp nhận rằng bạn không thể làm gì được
với tình trạng người kia đang hấp hối, và chấp nhận đìều
ấy hoàn toàn. Bạn không có sự chủ động về những gì sẽ xảy đến cho
người ấy đâu. Hãy chấp nhận một cách sâu sắc tất cả mọi khía cạnh của kinh
nghiệm mà bạn không có sự chủ động này, cảm xúc của bạn cũng
như cảm giác đau đớn, khó chịu mà người hấp hối đang trải qua. Trạng thái chấp
nhận hoàn toàn trong tâm được bạn và sự yên lắng đi kèm sẽ giúp rất nhiều cho
người đang hấp hối và giúp cho người ấy đi qua giai đoạn chuyển tiếp(71). Nếu
cần phải nói một điều gì, thì lời nói sẽ tự nhiên đến từ sự tĩnh lặng ở trong
bạn. Nhưng ngôn ngữ lúc đó chỉ là thứ yếu.

Khi
có sự tĩnh lặng thì sẽ có điều tất yếu: sự an bình.

(71)
Giai đoạn chuyển tiếp (của người hấp hối): Theo Tử Thư Tây Tạng, một cuốn sách
dạy về những giai đoạn trong bốn mươi chín ngày mà linh hồn người chết sẽ trải
qua khi đi qua cái Chết, thì cái Chết thực sự là một giai đoạn chuyến tiếp chứ
không phải điểm kết thúc của một đời người. Tình trạng tâm lí của người hấp hối
và nghiệp lực của người ấy đã tạo ra lúc sinh tiền có ảnh hưởng rất lớn đến
những gì sẽ xảy ra cho người đó khi họ đi qua sự chuyển tiếp này. Nếu người hấp
hối lúc sống thường ở trong tâm trạng sợ hãi, buồn phiền, giận dữ,… thì phút
lâm chung họ sẽ rất khó chọn một kinh nghiệm tốt đẹp để đi đầu thai sang một kiếp
khác. Điều mà người thân có thể làm là giữ cho lòng mình đừng quá bi thương khi
người thân hấp hối hay vừa mất, vì khi mình khổ thì người ấy sẽ cảm nhận nỗi
khổ của mình với cường độ gấp trăm lần nỗi khổ của mình. Do đó, người hấp hối
sẽ rất bất an, bối rối vì không làm được gì để giúp cho nỗi khổ của người thân;
nên họ sẽ không dễ dàng siêu thoát, hoặc sẽ thiếu sáng suốt để chọn con đường
lành khi đi đầu thai. Đó là lí do người ta thường nhờ các thấy đến tụng kinh,
cầu siêu hay nhờ các vị linh mục ban phép giúp cho linh hồn người chết cảm thấy
nhẹ nhàng, yên ổn.

§