4

Khi sang đến cõi âm, tiền giấy sẽ trở thành tiền âm phủ, loại
tiền âm phủ này khi quay trở lại dương gian sẽ lại biến thành loại tiền đang được
lưu thông ở dương gian. Tuy nó có hạn chế về thời gian, nhưng cũng giống như
trò “đấu giá” trong thị trường cổ phiếu, ở đó có không ít những kẽ hở để chúng
ta lách léo. Quảng dị ký đa phần viết về sự chuyển đổi tiền giấy giữa hai cõi
âm và dương. Chương Vi Lật là một ví dụ, tiếp đến trong Diêm Trắc có viết, Diêm
Trắc bí mật hẹn hò với một hồn ma nữ, họ đã từng rất vui vẻ bên nhau. Khi phải
chia lìa, ma nữ tặng cho Diêm Trắc một trăm nghìn quan tiền, sai tỳ nữ cất xuống
gầm giường trong phòng ngủ. Diêm Trắc nhìn thấy, đợi khi tỳ nữ đã đi khỏi, Trắc
nhìn xuống dưới gầm giường quả nhiên có một trăm nghìn quan tiền ở đó. Diêm Trắc
chưa kịp dùng số tiền đó vào việc gì thì chúng đã hiện nguyên hình thành tiền
giấy, quả là Diêm Trắc đã phụ ý tốt của người tình.

Trong Dương Nguyên Ánh lại nói phải sau ba ngày mới biến
thành tiền giấy: “Hồn ma của Dương Nguyên Ánh tặng cho con trai ba trăm quan tiền
và dặn dò rằng: “Con phải dùng hết chúng trong ba ngày.” Người con trai nghe vậy
bèn bắt đầu mua sắm không hạn chế, sau ba ngày, các thương gia kiểm tra trong tủ
tiền của mình bỗng nhiên xuất hiện tiền giấy.”

Ngọc đường hiếm thoại của Vương Nhân Dục kể, một đêm nọ, người
bắt cá gặp một người, người đó nói: “Nếu ngươi không bắt ba ba thì ta sẽ cho
ngươi tiền.” Người bắt cá đồng ý, liền được cho năm quan tiền. Ông ta mang tiền
về nhà, sang ngày hôm sau, ông bỗng nhiên thấy chiếc túi đựng năm quan tiền nhẹ
hẳn đi. Ông kiểm tra lại, trong đó toàn là tiền giấy. Người mà đêm hôm qua người
ngư dân gặp chính là yêu tinh ba ba, hóa ra yêu quái cũng dùng tiền giấy, đêm
hiện hình là tiền đồng, ban ngày biến thành tiền giấy, cũng là sự tương hợp giữa
tiền giấy của âm giới và tiền đồng của dương thế, vừa hợp cái lý thường thấy giữa
hai thái cực khác nhau: âm - dương. Trong chương Quỷ tốt độ khê, tập mười chín,
Di kiên đinh chí, tình tiết cũng tương tự như vậy. Các câu chuyện cổ xưa nói về
việc ma quỷ đến dương gian để mua đồ thường vào lúc ban đêm, số tiền mang trên
người sẽ hóa thành tiền giấy khi trời sáng âu cũng là duyên cớ như vậy.

Nhưng những câu chuyện trên còn tồn tại nhiều vấn đề, chẳng
phải tiền giấy sau khi hóa thành tro mới biến thành tiền đồng hay sao? Nếu dựa
theo nguyên lý đó thì “nguyên dạng” của chúng phải là tro giấy mới phải. Nếu
sau khi khôi phục nguyên dạng vẫn là hình dáng tiền giấy há chẳng phải lại có
thể mang tới tiệm đồ vàng mã bán một lần nữa hay sao? Sau khi con người phát hiện
ra điểm thiếu sót này, thì những câu chuyện được viết ra sẽ trở nên hoàn thiện
hơn. Trong Di kiên chi giáp, quyển năm, tại chương Lôi Thần Lôi Châu có kể, Lôi
Thần Lôi Châu thưởng cho một tên sai dịch phủ Quế Lâm trên trần gian hai nghìn
quan tiền, trên đường trở về phủ, người này đã tiêu mất một khoản tiền, khi về
đến nha môn, trong túi vẫn còn đủ một trăm quan, anh ta bèn giao lên quan phủ,
lúc đó vẫn là tiền đồng. Nhưng chỉ trong nháy mắt, chúng đã biến thành tro giấy.
Thời Sơ Thành, trong Từ ngữ mới Quảng Đông, quyển hai mươi tám, Khuất Đại Quân
có bàn tới “thành phố ma” của đảo Hải Nam. Hằng ngày cứ vào giữa trưa, ma quỷ lại
đến thành phố để mua đồ, khi thanh toán thì phát hiện ra tiền biến thành tro giấy.
Còn trong Tử bất ngữ, quyển mười tám, câu chuyện được kể còn kinh sợ hơn, khi
chiếc tay nải đựng ngân lượng được đặt trên mặt đất, chúng quả nhiên phát ra những
âm thanh va chạm của kim loại, nhưng khi mở tay nải ra, bên trong đã hóa thành
tàn tro, chuyển hóa nhanh đến mức như làm ảo thuật vậy.

Chính vì trong nhà của những người dân thường có xuất hiện
tiền giấy của ma quỷ, do đó, các nhà buôn bèn nghĩ ra biện pháp kiểm tra tiền,
đó là các cho đồng tiền nhận được vào trong nước, nếu chìm xuống thì là tiền thật,
nếu nổi trên mặt nước thì chắc chắn là tiền âm phủ. Phương pháp kiểm tra tiền
này đã được con người áp dụng từ thời Nam Tống. Chương Những vị khách tại quán
rượu Uông Nhất, quyển mười, Di kiên tam chí nhâm tập ghi rằng, hôm đó, có ba
người khách xuất hiện tại quán rượu, họ uống rượu xong, thanh toán tiền rồi rời
khỏi quán. Về sau, chủ quán biết được ba người này đã chết cách đây nhiều năm,
bèn đem số tiền mà họ trả ném vào trong nước, trong phút chốc tất cả biến thành
tro giấy. Từ đó có thể biết rằng, từ rất lâu, người ta đã biết dùng nước để kiểm
tra tiền âm phủ.

Chương Họ Trình mua mũ áo, tập mười, Di kiên chi chí mậu tập
kể rằng, một phụ nữ mua một chiếc mũ tại gánh hàng bán rong, khi người phụ nữ
đi khỏi, chủ quầy mới cảm giác số tiền vừa nhận được rất nhẹ, bèn cho vào trong
nước, quả nhiên số tiền đó nổi lềnh phềnh chứ không chìm xuống, một lúc sau, tất
cả đã hóa thành mớ giấy nát. Trong những câu chuyện thuộc loại này, khiến cho
người ta cảm thấy thương xót nhất chính là câu chuyện thứ tám, quyển Liệt hoàng
tiểu thức của Văn Bỉnh, người cuối đời Thanh.

Sau khi đội quân phía bắc (quân Thanh) rút lui, bệnh ôn dịch
hoành hành khắp kinh thành, người chết vì bệnh nhiều vô kể. Có gia đình nhà mười
nhân khẩu chỉ trong một đêm đã không còn ai giữ nổi mạng sống. Đâu đâu cũng thấy
những tiếng kêu rên yếu ớt, thật khiến người ta đau xót. Giữa trưa, ma quỷ kéo
lên trên phố, mỗi cửa hàng đều đặt một thùng nước lớn bên cửa ra vào, tiền thu
được đều được ném vào thùng nước đó để kiểm tra giả hay thật.

Trong tác phẩm Lời bạt về hành trình di cư của Hứa Tinh
Dương, Chu Di Tôn có ghi chép, thời bấy giờ, ban ngày ma quỷ thường vào thành
phố, dùng tiền giấy gõ cửa từng nhà chào mua quan tài. Thế giới loài người gần
như trở thành vùng đất của ma quỷ, dựa theo quan niệm về thế giới bóng đêm của
Trung Quốc, những linh hồn ma quỷ có thể hoạt động công khai tại chốn dương
gian như vậy, chứng tỏ dương khí của thế giới đã rất suy yếu, khiến người ta lờ
mờ nhận ra những tai họa lớn hơn sắp ập đến.

Ma quỷ mang theo tiền âm phủ tới dương gian sử dụng, tính chất
của nó giống như việc cố ý dùng tiền giả đi mua đồ. Nhưng nếu chúng dùng tiền
âm phủ để trả món nợ tại chốn dương gian thì sao?

Chương Mảnh đất Tư Thánh, tập sáu quyển Di kiên chi chí giáp
tập có ghi chép: Phạm Tuân - một quan nhỏ tại huyện Kiến Xương từng vay trưởng
lão chùa Thư Thánh một trăm nghìn quan tiền, hai mươi năm sau, vị trưởng lão đó
qua đời, còn Phạm Tuân cũng quên luôn việc trả nợ. Sau này ông ta lâm bệnh nặng,
chuẩn bị sang thế giới bên kia, lúc này, ông gọi vợ con đến và nói rằng: “Khi
ta cưới nàng đã vay tiền của chùa Tư Thánh, nay thần Gia Lam tại nơi đó sai người
thay trưởng lão đến đòi tiền, nàng và các con hãy mau chóng mua tiền giấy hóa
cho trưởng lão.” Vợ ông nghe lời, đem tiền giấy đi đốt. Phạm Tuân nói: “Hai người
đó đã đi rồi.” Xem ra hai người đến đòi nợ đã vui vẻ tiếp nhận, hoàn toàn không
gây khó dễ cho người mang nợ.

Đây quả là diễm phúc cho những kẻ quỵt nợ, đã nợ tiền của
người ta, lại đợi đến khi chủ nợ chết rồi mới dùng tiền giấy để trả nợ. Nhưng
trong xã hội làm gì có chuyện dễ dàng như vậy, vì thế, trong tất cả các câu
chuyện ma quỷ, cũng chỉ có câu chuyện vừa rồi là ví dụ duy nhất mà thôi. Chương
Viên ngọc phế tử trong Quảng dị kýđã sớm bàn tới việc người chồng
dùng tiền riêng của người vợ quá cố, khi người vợ quay về đòi, người chồng liền
nói: “Việc này đơn giản thôi!”, ý bảo sẽ dùng tiền giấy để trả nợ. Nhưng người
vợ tức giận nói rằng: “Chàng dùng tiền đồng của ta, nay lại định dùng tiền giấy
để trả ư?” Rõ ràng, người vợ không đồng ý. Ma về đòi nợ, nhưng nếu dùng tiền đồng
để trả thì số tiền đó lại không tới được tay của họ. Biện pháp khá công bằng
dành cho ma quỷ là bắt con nợ dùng tất cả số tiền đã nợ đi mua tiền giấy hoặc mời
hòa thượng đến đọc kinh như chương Thí tam sảo, tập mười một, quyển Di
kiên bính chí có ghi.

Đương nhiên cách giải quyết tốt nhất là đem số tiền nợ trả
cho người thân hoặc bạn bè của chủ nợ. Trong chương Trở thành thần không nhất thiết
phải là hiền nhân, quyển hai mươi hai, quyển Tử bất ngữ có kể, một hồn
ma đi đòi nợ, khiến kẻ mắc nợ sống trong tình cảnh chết dở, sống dở, kẻ mắc nợ
muốn hóa tiền giấy để trả nợ, nhưng hồn ma không phải là một tên ngốc, nó cười
lớn rồi đáp rằng: “Lấy tiền giấy để trả nợ tiền thật, trong thiên hạ làm gì có
việc dễ dàng như vậy! Hãy mau đưa năm trăm quan tiền cho Lý lão gia, ta sẽ tha
cho ngươi.” Vị Lý lão gia đó chính là bạn của hồn ma. Tác giả Viên Mai quá am
hiểu mọi việc thoát tục, biện pháp này là hợp tình người nhất, chỉ là các vị
hòa thượng hoặc đạo sĩ của chúng ta đã đánh mất một vụ làm ăn mà thôi.

5

Từ những câu chuyện được đề cập ở trên, bạn đọc nhìn chung
đã có thể biết tiền giấy được sử dụng như thế nào trong thế giới âm phủ.

Đôi khi chúng dùng tiền giấy rồi mạo nhận là người sống để đến
dương gian mua sắm, nhưng hành vi này đồng nhất với hành vi lừa gạt, muốn tạo
ra một thế giới hỗn loạn, ở đó người và ma bất phân - đó là việc bất khả thi. Đặc
biệt là hiện nay, tiền đồng, đĩnh bạc, châu báu đều không phải là loại tiền được
lưu hành, nếu dùng tiền giấy mà trong tất cả các cửa tiệm đều đặt máy soi tiền,
vậy thì các món đồ được chế tạo thô sơ đó chắc chắn không thể gạt được chiếc
máy soi tiền hiện đại ngày nay. Đương nhiên, đám dân cờ bạc nơi âm phủ cũng có
thể dùng tiền âm phủ để đánh cược, không cần phải đổi sang thẻ bài khác, còn những
hồn ma ưa thích sưu tầm cũng có thể coi tiền âm phủ là một trong những món đồ
sưu tầm khá thú vị, nhưng khi đó nó đã tách rời ý nghĩa gốc - tiền tệ lưu hành.

Mục đích lớn nhất và chính thức nhất của tiền giấy đó là đi
biếu. Tất nhiên lễ vật ở đây không phải là những món quà của gia đình bình thường
đi lại với nhau, mà là những món quà biểu thị lòng hiếu kính quan phủ, đó là những
khoản đáp lễ dành cho từ những tên lính quèn cho đến Diêm Vương gia. Cổ ngữ có
câu: “Nếu như có ông Diêm La Vương giống như Bao Chửng, thì có ngấm ngầm hối lộ,
kéo quan hệ cũng không được.” Câu này con người chúng ta chẳng cần phải nghe, bởi
Bao Chửng vốn là quan thanh liêm, nhưng các vị nắm giữ luật pháp dưới âm phủ
chưa bao giờ biết ăn chay là gì cả. Từ lúc vong hồn cất bước lên đường, nhưng
tên lính nha phủ của quỷ đã đòi “lì xì”, hoặc còn gọi là “tiền công đức”. Các vị
không nhìn thấy những xâu tiền giấy được đeo trên chiếc cổ trắng đen khác người
kia sao? Vì thế phong tục ma chay nơi dương gian, người chết được ba ngày phải
đi đốt “tiền lên đường”, đó là tiền biếu cho những tên sai nha áp giải hồn ma
xuống âm phủ. Sau khi hồn ma lên đường, đi qua các cửa cũng phải tiền, qua cầu
cũng tiền, tiền đó được gọi là “qua bến qua cầu, nơi nào cũng có thần ở, không
đưa tiền sẽ không được qua”. (Xem chương Lý Bách Niên, quyển mười một, Tử Bất
ngữ). Cũng phải! Hơn nữa còn phải đút tiền cho lũ quỷ hoa, quỷ thổ phỉ, quỷ cướp
xe... trên đường đi. Cứ như vậy, vong hồn không mang theo tiền bên mình sao được?
Còn nữa, theo thuyết pháp nhà Phật, âm phủ vừa là giám ngục, vừa là công đường,
cuối cùng còn có “văn phòng luân hồi” chuyên xử phạt các linh hồn. Vì vậy, khi
lên công đường, thẩm vấn, phán quyết, cứ lần lượt đi qua từng cửa, không cửa
nào là không phải đút tiền lệ phí, hàm oan cũng phải biếu tiền, bắt nhầm cũng
phải biếu tiền, và quy tắc ở đó cũng là ăn cả của bên bị lẫn bên nguyên, một
núi tiền được hóa xuống âm ti vẫn chưa đủ. Có người nói rằng: “Ánh sáng vàng
soi phủ khắp mặt đất, chính bởi thế khiến điện Diêm Ma tràn ngập màu đen, hối lộ
được thực hiện công khai, khắp nơi chìm ngập trong thứ phong khí bại hoại, những
cái chết oan xuất hiện mợi nơi, cả không gian là một màu đen ghê rợn.” (Liêu
trai chí dị - Tích Phương Bình) Vì vậy, nói cho chính xác rằng, việc hồn ma đòi
tiền, đối với vong hồn của kẻ dân đen mà nói thực sự là việc bất đắc dĩ, còn đối
với hồn ma của những kẻ giàu sang phú quý, đó là sự bảo đảm để duy trì quyền uy
cũng như sự sung túc trước khi từ giã cõi trần.

Có điều ở đây đã xuất hiện một khe hở, âm phủ không có chợ
búa, cửa hàng, tiền trong tay những người dân thường cũng chỉ là mấy đồng bạc lẻ,
vậy các vị quan quỷ kia nhận chúng để làm gì? Bất kể việc gì cũng luôn có cái
lý của nó, không cần thiết phải suy nghĩ, đắn đo quá nhiều. Việc quan quỷ nhận
tiền đút lót được giải thích với hai lý do sau: hoặc là dưới âm phủ có xây dựng
những cửa hàng đặc biệt chỉ dành cho quan lại đến mua sắm, thậm chí còn có cả
những hộp đêm, các câu lạc bộ, tuy hàng đẹp, giá hời nhưng không có tiền thì
cũng chẳng thể bước vào những nơi đó, mà tiền ít lại không thể vui chơi thoải
mái, hoặc là một khi ma quỷ đã trở thành quan, họ cũng sẽ giống như những tên
tham quan nơi trần thế, ngu muội đến mức chỉ thấy tiền là thứ tốt, thứ hay, có
tác dụng hay không thì cũng mang chúng về nhà trước đã.

Đối với những người tin vào quỷ thần, một khi sự việc được
đưa ra, sẽ khó tránh khỏi khiến họ cụt hứng. Dẫu rằng người xưa biết rõ mọi việc,
nhưng cũng chỉ biết ngậm miệng làm ngơ. Còn tình hình thực tế là mặc dù người
xưa mê tín, nhưng họ vẫn tin, thực sự tin rằng số tiền giấy đến tay những người
thân quá cố của họ sẽ chẳng được bao nhiêu, nếu không họ đã chẳng mất công dựng
nên những câu chuyện về tiền giấy để luận chứng cho việc này. Trong tâm họ thực
sự không tin, nhưng tiền giấy họ vẫn cứ phải đốt, ý nghĩa của việc hóa tiền vẫn
tồn tại trong cuộc sống con người, mục đích để gửi gắm vào trong đó có niềm
thương nhớ đối với những người quá cố. Như Đậu Nga trước lúc bị hành hình có
nói với mẹ chồng rằng: “Thưa mẹ, sau khi con chết, mỗi ngày lễ tết và Rằm hằng
tháng, nếu có loại tương không chắt được ra nước thì xin mẹ hãy chắt cho con nửa
bát, có loại tiền giấy không đốt được, thì hãy đốt cho Đậu Nga một trăm tờ. Như
vậy là mẹ đã thương đứa con quá cố của mình rồi đấy.”

“Rau dại cũng trở thành sơn hào hải vị, tương ớt cũng trở
thành rượu ngon.” Chỉ cần con cháu còn nhớ tới thì tất cả bấy nhiêu thôi cũng sẽ
trở thành một bữa tiệc thịnh soạn không gì thay thế nổi.

Cho dù cái mà họ đang đốt chỉ là phế liệu.