3

Từ thời Hán - Ngụy đến nay, những câu chuyện “bắt nhầm - trả
về” nơi cõi âm xảy ra quá nhiều, có thể nói đó là một loại lớn trong các loại
chuyện về thế giới âm phủ. Tuy rằng trong những yếu tố tạo nên loại hình này
không thể thiếu quyển sổ sinh tử. Nhưng điểm quan trọng của câu chuyện không phải
ở chỗ muốn chứng tỏ quyền uy của sổ sinh tử, cũng không phải để tạo nên những
câu chuyện tốt đẹp như của chàng trai Giả Văn Hợp và cô nương Đỗ Lệ. Loại chuyện
này sở dĩ được nhắc đến nhiều lần, được các tín đồ Phật giáo không ngừng tuyên
truyền, giảng giải, đó là vì nó có nhắc tới tình tiết tham quan địa ngục. Đã bắt
nhầm, theo lý phải trả người về, nhưng Diêm Vương còn đảm nhiệm công tác bộ trưởng
bộ tuyên truyền trong thế giới âm phủ, thế là ông không để cho người đó uổng
phí một lần đến đây. Diêm Vương cử người dẫn họ đi tham quan tất cả mười tám địa
ngục, hơn nữa không biết ông đã giở trò gì mà bình thường sau cơn mơ, người ta
sẽ quên gần hết những điều đã xảy ra trong đó, nhưng ở đây, những người này sau
khi trở lại dương gian, họ có thể viết ra những bài bút ký thực sự sinh động về
quá trình tham quan địa ngục.

Nhưng những câu chuyện lấy sổ sinh tử và thuyết định mệnh
làm chủ đề cũng không ít, đó là những câu chuyện kể quan âm phủ cầm quyển sổ
sinh tử tới chiến trường để điểm danh những binh lính đã hy sinh.

Đây cũng chính là chủ đề chính của các câu chuyện về cõi âm
có sức sống từ hàng ngàn năm nay. Câu chuyện sớm nhất xuất hiện trong Bác dị
chí của Cốc Thần Tử, người thời Đường và Hà Đông ký của Tiết Ngư Tư,
còn đến cuối triều Thanh, những truyện như thế này vẫn được người ta đón nhận một
cách thích thú. Bác dị chí kể về Bình hoắc tây Ngô Nguyên Tế năm Nguyên
Hòa thứ mười hai, triều vua Đường Hiến Tông. Khi Triệu Xương Thời trở thành phó
tướng của Ngô Nguyên Tế, ông cùng với Lý Tố chiến đấu tại thành Thanh Lăng, rồi
bị trúng đao từ phía sau, ông ngã xuống từ trên lưng ngựa mà chết. Vào khoảng bốn
giờ sáng, ông bỗng như vừa bừng tỉnh khỏi giấc mộng, nghe thấy bên ngoài tiếng
tướng lính đang điểm danh duyệt binh, hô đến tên của ai, người đó dõng dạc lên
tiếng đáp lời. Cứ như vậy họ đã điểm danh cả hơn nghìn người. Triệu Xương Thời
chú ý lắng nghe, nhưng đến khi công việc điểm danh hoàn tất, vẫn không nghe thấy
ai điểm danh tên mình. Trời chuyển sáng, người điểm danh đã không còn ở đó nữa,
Triệu Xương Thời băn khoăn ngồi dậy, ông nhìn những xác chết xung quanh mình, tất
cả đều là những người được đọc tên lúc đêm qua, giờ đây ông mới biết hóa ra đêm
qua là quan âm phủ điểm duyệt, những chiến sĩ chết nơi trận mạc đều là định mệnh
cả.

Chủ đề của câu chuyện chính là “định mệnh”. Nhưng nếu người
đã chết, thì quan âm phủ chỉ cần điểm tên của linh hồn là được rồi, sao còn phải
đối chiếu với những thi thể đã chết? Trừ phi những hồn ma của binh lính cũng cần
tập hợp xếp hàng rồi bắt đầu đi duyệt binh? Lý do đó dường như không được hợp
lý thì phải, nhưng trong buổi điểm danh đêm qua, giọng đáp lời của những binh
lính đã chết tạo nên một không khí rất ghê rợn, đó chính xác là một thành công
trong việc sáng tác những câu chuyện ma. Nó xứng đáng liệt vào danh sách những
đề tài khủng bố đến dựng tóc gáy như xác chết di động, linh hồn quay lại, hồn
ma hàm oan... Bởi thế, những thế hệ sau sẽ không thấy chán khi lặp lại chúng,
và thỉnh thoảng họ cũng cho thêm những nguyên liệu mới mẻ vào trong câu chuyện.
Thế là “chỉ cần hô gọi họ tên, xác chết lập tức đứng dậy đáp lời” (chương Vương
Tuyên Trạch mượn binh, quyển mười, cuốn Di kiên chí bổ của Hồng Mại
thời Nam Tống), khi được gọi đến tên, người đó đã là một xác chết cương cứng,
chỉ có thể nhảy lên theo chiều thẳng đứng miệng hô “có”, sau đó lại “phịch” một
tiếng đổ thẳng xuống đất. Dưới ánh trăng ảm đạm, hàng nghìn xác chết cứ làm đi
làm lại như thế, đó là cảnh tượng “đêm người chết sống lại” khiến người ta chỉ
cần nghĩ tới đã thấy dựng tóc gáy. Nhưng dường như chúng vẫn để lại những điểm
có thể tiếp tục phát huy, để rồi đến đầu đời Thanh, trong tác phẩm Thục bích
lại yêu cầu “sau mỗi một tiếng điểm danh, người chết liền xách đầu mình đứng dậy”.
Các vị tú tài, các cử nhân lũ lượt kéo đến trường thi, họ biết rõ việc kiểm tra
xác định nhân thân là tất yếu, vì thế họ cho rằng trong sổ sách âm phủ cũng nên
có điều khoản “tuổi tác - hình dáng”, chẳng hạn như người chết nếu không xách
chiếc đầu lâu “lấm lem máu” của mình sẽ dễ dàng bị cho là mạo nhận tên tuổi.
Ngay cả các bộ phim khủng bố nhất như Xác chết di động cũng không thể so
sánh được với những câu chuyện thuần túy theo đuổi hiệu quả gây sốc này, nhưng
Bồ Tùng Linh vẫn có thể giúp không khí ghê rợn trong đêm chiến trận thời cổ đại
được đẩy lên cao một bậc.

Mẩu chuyện Liêu Dương Quân trong Liêu trai cũng
đã sử dụng hình thức điểm danh, chỉ có điều người không phải chết đã bị chém
rơi đầu, quan Diêm phủ bèn lệnh cho đám lâu la gắn đầu anh ta lại, sau đó đưa
anh ta rời khỏi âm phủ, đây có thể coi là một sáng kiến mới mẻ, nhưng chưa tạo
được nét độc đáo khác cho tác phẩm của mình. Còn chuyện Chó hoang kể rằng
binh lính triều Thanh trấn áp bảy đội quân phiến loạn, giết người không ghê
tay, một kẻ muốn thoát khỏi hoàn cảnh đó, bèn giả vờ chết giữa đống thi thể. Đợi
đến khi quân Thanh rời khỏi, lúc đó đất trời cũng đã chìm vào màn đêm đen kịt.

Bỗng thấy cả rừng xác chết không đầu, không tay bỗng
nhiên đứng dậy. Một trong những xác chết ấy đầu vẫn đang vắt vẻo trên vai, một
âm thanh phát ra từ miệng người đó: “Tên chó hoang kia đến đây làm gì?” Cả đám
xác chết cùng ứng theo: “Làm gì?” Nói xong, chúng lại đồng loạt ngã vật ra đất,
không nói thêm lời nào nữa.

Bỗng chốc, một rừng xác chết đứng bật dậy, rồi lại đột nhiên
ngã vật ra đất, đó là giây phút tĩnh lặng bên xác chết vào lúc đêm khuya, để chờ
đợi thứ đáng sợ nhất xuất hiện. Đoạn vừa rồi tuy không phải là câu chuyện về cảnh
“điểm danh trên chiến trường”, nhưng nó đã tập trung vào hoàn cảnh khủng khiếp
của câu truyện, thể hiện thành công tính thảm khốc của cảnh chết chóc giết hại
người dân không ghê tay của binh lính triều Thanh. Vậy nếu là cảnh bị chết chìm
giữa sông thì sao? Trong chương Phú quý sống chết có số, quyển bốn, cuốn
Khách song hiếm thoại - phần tiếp theo, Ngô Xí Xương có viết, những kẻ
chết đuối, chết chìm cũng có một viên quan âm phủ đến điểm danh. Vậy tất nhiên
những xác chết ở đây không thể gây ra những cảnh kinh hãi như những xác chết cứng
đơ nơi đồng không mông quạnh được. Nhưng hãy tưởng tượng, những xác chết đứng dậy
lửng lơ trên mặt nước, xếp thành hàng ngũ, chắc có lẽ sẽ tạo cho bạn một cảm
giác cõi âm khác biệt chứ!

Nhưng những câu chuyện cũng không chỉ dừng lại ở việc tạo ra
cảm giác sợ hãi, chủ đề định mệnh cũng được chú ý và thực hiện sâu sắc hơn. Những
người chưa đến số phải chết không những không phải điểm danh, mà quan âm phủ
còn vạch trần ra xem người này sẽ chết sau bao nhiêu năm nữa, và sẽ chết ở nơi
nào. Tác phẩm Quý tân tạp thức của Chu Mật người Nam Tống có ghi lại câu
chuyện xảy ra vào thời Nam Tống Ninh Tông: người Mãn xâm phạm từ phía nam, giết
người vô kể, xương chất thành núi, thịt chất thành tầng, giết xong chúng còn
lùng sục lại xem có ai chưa chết hẳn thì dùng búa sắt đánh cho chết hẳn rồi mới
chịu đi. Trong số đó có một người may mắn vẫn chưa chết hẳn, đêm đến, thấy người
của quan phủ đốt đèn đi tới điểm danh người đã chết trong sổ, đọc đến tên người
nào, xác chết của người đó đứng bật dậy, rồi lại lập tức ngã xuống. Khi đọc đến
tên người kia, anh ta cũng đứng dậy. Lúc này, bỗng nghe có người nói: “Người
này vẫn chưa chết.” Và rồi theo sổ sinh tử viết: “Sau hai mươi năm nữa ngươi sẽ
chết ở Thần Châu.” Người này đã được miễn chết, mặc dù sau này anh ta đặc biệt
cẩn thận không bao giờ đi Thần Châu, luôn sống an phận theo pháp luật, nhưng cuối
cùng anh ta cũng không thoát được định mệnh của mình, phải chịu một nhát đao
oan uổng trên pháp trường Thần Châu.

Về sau, chương Thủ
thuật chi bại, quyển mười hai, cuốn Lưỡng sơn mặc đàm của Trần Đình
người đời Thanh, chương Kẻ họ Nhược trong quyển Sạn trong ngọc của
Đổng Cốc, chương Sống chết định trước, quyển sáu, cuốn Dung am bút ký
của Tiết Phúc Thành, người đời Thanh, ba tác phẩm này cơ bản cũng kể về những cảnh
tượng như vậy, không thấy xuất hiện bất kỳ một chi tiết mới nào. Chỉ đến tác phẩm
Di viên đàm dị của Trần Dị người đời Thanh, trong chương Kẻ mặt rỗ họ
Chu, “phái không gian” mới tham gia vào thể loại chuyện này.

Vào năm Kỷ Mùi, năm Canh Thân Hàm Phong, quân Thái Bình chiếm
lĩnh khu vực phía nam sông Trường Giang, và phía tây thành phố Trấn Giang, cả
khu vực Dương Châu phía bắc sông Trường Giang, người dân không mắc bệnh tật, cuộc
sống êm đềm. Giang Nam rơi vào bẫy, người dân muốn chạy trốn và đa số đều chết
bởi binh lính đem ngựa đuổi theo chém giết, hai bên sông xác chết chất thành đập.
Một người họ Giáp may mắn sống sót, nằm ẩn mình trong đám xác chết, nửa đêm, những
tiếng hô gọi từ xa vọng lại, anh ta thấy thần Thành Hoàng dẫn theo quan binh âm
phủ cầm sổ sinh tử điểm tên xác chết. Đọc đến người họ Giáp này, Thành Hoàng
nói: “Không phải, ngày mai tên mặt rỗ họ Châu sẽ cướp đi mạng sống của ngươi.”
Ngày hôm sau, người họ Giáp này gặp một người phụ nữ, cô ta nói mình bị cướp hết
tiền bạc, giờ đây không biết sống bằng cách nào, nên muốn đi tìm cái chết. Người
này nghĩ, đằng nào hôm nay ta cũng chết trong tay tên mặt rỗ họ Châu, vậy ta
còn giữ tiền làm gì? Nghĩ rồi anh ta khảng khái đưa tất cả số tiền của mình tặng
cho người phụ nữ. Quả nhiên một lúc sau, anh ta nhìn thấy một người vung đao lao
tới, người họ Giáp liền gọi: “Châu mặt rỗ!” Người kia hỏi: “Sao ngươi biết tên
ta?” Người họ Giáp tiến lên phía trước, nói: “Hôm nay ta sẽ chết trong tay Châu
mặt rỗ nhà ngươi, xin hãy mau giết ta đi.” Châu mặt rỗ kinh ngạc đáp: “Đồ điên!
Ngươi bảo ta giết ngươi, nhưng ta không giết đấy.” Thế là người họ Giáp cứ
khăng khăng đuổi theo Châu mặt rỗ yêu cầu hắn giết mình, Châu mặt rỗ thấy vậy
như gặp phải ma, hắn cướp chỗ tiền của người phụ nữ kia rồi nhanh chóng tẩu
thoát. Câu chuyện hình như có chút thay đổi, thực ra đó chẳng qua là lối viết lấy
việc thiện để thay đổi định mệnh đã cũ mèm mà thôi, nói cho cùng, chúng vẫn
không thể tách rời hai chữ “định mệnh”.

Xét cho cùng, định mệnh trong sổ sách âm phủ là một thứ rất
lạnh nhạt, rất vô tình, nó coi việc quản lý chặt chẽ mạng sống của con người là
thay trời hành đạo. Quyển sáu trong Mao đình khách thoại của Hoàng Hưu
Phục, người thời Bắc Tống có chương Ai Diên Tộ, chương này đã dùng câu
chuyện sổ sinh tử điểm danh để biện hộ cho việc giết người trong vụ trấn áp cuộc
khởi nghĩa Lý Thuận tại Thành Đô: “Được biết triều đình truy đánh quân phản nghịch,
giết chết nhiều người, đó là thay trời hành đạo, không có gì là sai cả.” Triều
đình giết người là tuân theo lệnh trời, hàng ngàn, hàng vạn người dân vô tội bị
cướp đi mạng sống, đó tuyệt đối không có gì oan uổng cả. Vậy những người thuộc
dân tộc khác tới xâm phạm, họ cũng giết hại biết bao người dân hiền lành, vậy
nó được coi là gì? Quyển bốn, tác phẩm Bàn về núi Thiết Vi của Thái Điều
thời Nam Tống có viết, vào năm Kiến Viêm Nam Tống, quân đội nhà Kim xâm lược từ
hướng nam, triều đình bỏ mặc dân chúng, một mình tháo chạy về hướng nam, nhằm
khiến quân địch mắc lừa. Quan Lang Hầu Mậu cùng hai người khác không kịp chạy
trốn, bèn nấp mình trên chiếc cột lớn ở gian giữa ngôi nhà trong vườn hoa. Một
ngày nọ, họ nhìn thấy hàng nghìn quân nhà Kim lũ lượt kéo tới, chúng ngồi trong
gian giữa, lệnh cho lũ lâu la áp tải những người dân bị bắt vào trong, không
phân biệt già, trẻ, gái, trai, chúng nhất loạt dùng gậy đập chết, xác người chồng
chất lên nhau. Xế chiều, khi giết hết số người ở đó, chúng mới rời khỏi. Đến nửa
đêm, quan binh âm phủ đến điểm danh, trong đó chỉ có bốn xác chết được quan âm
phủ nói “không phải”. Ngày hôm sau, quả nhiên chỉ có bốn người đó sống lại.
Đương nhiên sự việc này cũng là do “thiên mệnh”, không liên quan gì đến sự phủ
bại, bất lực, chỉ biết lo cho bản thân của triều đình. Đói khát, hoang tàn, lạnh
giá, binh biến, ôn dịch, lũ lụt, động đất... tất cả đều là do ông trời muốn
“thu người”. Nếu đã là do ông trời muốn bắt lại, vậy anh không đi có được
không? Hoàng đế muốn ngăn cản liệu có được không? Huống hồ Vạn Tuế gia lại là đứa
“con trời” thực sự (lúc này cũng đừng kéo cả những “đứa con đáng tự hào của trời”
được nhận học bổng vào nhé!), giúp cha mình một tay âu cũng là đạo lý muôn thuở
ở đời!