3

Chỉ có một quyển sổ âm ti mà tôi đã huyên thuyên quá nhiều,
những độc giả nóng ruột có lẽ đã đặt ra câu hỏi: “Liệu ông sắp nói xong chưa vậy?”
Nói thực, sổ sách ở dưới âm ti nhiều vô kể, những quyển sổ được nói trên đây
trên chỉ là một phần trong đó thôi. Ví như trong Mai hương ảo, tiểu thư
Trương Doanh Doanh hát “phu thê hoạn nạn do trời định, trên sổ nhân duyên sớm
ghi tên”, khi đó “sổ nhân duyên” vẫn chưa được con người biết tới. Đáng tiếc
người xưa quá cẩn thận, việc này lại được liệt vào danh mục “chuyện riêng tư
khó nói”. Thực ra sổ nhân duyên của người xưa đơn giản hơn rất nhiều so với sổ
đăng ký kết hôn ngày nay, hiện nay con người dành rất ít thời gian để lo cái ăn
cái mặc, vấn đề nam nữ được đưa ra bàn luận nhiều hơn. Cơ quan phát hành sổ nhân
duyên của âm phủ chắc chắn cũng phải làm việc căng thẳng hơn nhiều, biết bao
nhiêu “sổ chính”, “sổ phụ” khó phân loại rõ, rồi thì “vợ bé thứ nhất”, “vợ bé
thứ hai”, cách sắp xếp này cũng bị chê là quá đơn giản rồi. Còn trong những ghi
chép của người xưa, tôi nhớ ngoài quyển sổ chính ra chỉ có một quyển “sổ phu
thê sương mai”. Viết tiếp Tử bất ngữ của Viên Mai, quyển ba có câu chuyện
về một ma nữ nói với nhân vật nam rằng: “Tra trên sổ phu thê sương mai, có nói
đến duyên phận với huynh, nhưng được chỉ định chỉ nên giao cấu một trăm mười
sáu lần. Nếu chuyện này không ai biết, thì sẽ ở với nhau lâu dài được, còn
không thì duyên phận sẽ hết, cả hai phải ly tan.” Một trăm mười sáu lần vẫn được
coi là “sương mai”, không sợ người ta cười anh là quá “phóng khoáng” hay sao? Dẫn
ra ví dụ này là để điểm xuyết một chút thôi, bởi đề tài này thực sự quá rộng,
thôi thì để dành cho các học giả thời Xuân Thu đi viết những tác phẩm chuyên
sâu về nó.

Cùng là chết, chỉ có điều cách chết của từng người không giống
nhau, chúng cũng cần được phân làm các loại sổ khác nhau, từ đó có thể thấy được
tính tỉ mỉ trong công việc ở âm giới. Tác phẩm Hiện quả tùy bút của Giới
Hiển, người đời Thanh có ghi, Ngụy Ứng Chi mơ mình đi xuống âm phủ, anh ta tìm
trong sổ sinh tử, không thấy có tên mình, hóa ra nó nằm trong “sổ chết do thắt
cổ”, bên dưới ghi chú “một ngày ba năm sau thắt cổ tự tử trong thư phòng”. Tử
bất ngữ, quyển tám viết, dưới âm phủ, ngoài “sổ chính mệnh” ra, còn có “sổ
hỏa tự”, tức chết trong hỏa hoạn. Nói một có thể suy rộng ra ba mươi thứ, âm phủ
có “sổ thủy tự”, “sổ thổ tự”, từ đó có thể suy ra người ta sẽ chết bằng cách
nào, còn “chính mệnh”, tức là chỉ những người khi hết dương thọ sẽ được chết
trên chiếc giường của mình, còn chết trên giường trong khách sạn sẽ bị liệt vào
một loại sổ khác (theo cách nói bất nhã của Đinh Nhiêu Cang, thành oan hồn nên
để loại người này xuống một khu biệt lập cho chúng). Trong quyển hai mươi tư lại
nói, linh hồn người chết ở nơi biên ải, khi đưa vào “sổ họa hắc vân” sẽ được
phân ra làm hai loại, tức “sổ người” và “sổ thú”, thú chết nhiều hơn người, vì
thế có câu “nhân tam thú ngũ”. Trong Duyệt vi thảo đường bút ký của Kỷ
Tuân, quyển mười, “sổ người” được chia ra làm các loại sổ vàng, đỏ, tím, đen:
“Hy sinh vì nước, phấn đấu quên mình, người này đươc ghi vào sổ vàng. Làm theo
quân lệnh, thà chết không lui, người này được ghi vào sổ đỏ. Làm theo số đông,
chuyển chiến mà chết, được ghi vào sổ tím, chết khi chạy trốn, không còn đường
lui, được ghi vào sổ đen.” Phân ra kỹ như vậy, xem ra nếu Diêm phủ có ngành hồ
sơ học, thì nhất định phải người tài cao mới đảm nhận được vị trí này.

Không chỉ vậy, các loại sản phẩm dưới âm phủ cũng tăng dần
theo thời gian. Đến thời nhà Thanh, thuốc phiện du nhập vào Trung Quốc, Diêm phủ
lại hình thành “sổ khói đen”, trong sổ này có “sổ họa khói đen”. Trong Dực
quynh bề biên, quyển bảy, chương Họa khói đen nói về sổ họa khói đen
như sau:

Chính điện dùng ngói lưu ly, cao tới tận thiên hà. Trên
điện có năm vị thần ngồi hàng ngang, có người mặc áo mũ thời cổ đại, có người mặc
trang phục của hiện tại, người ngồi chính giữa có chòm râu dài bạc trắng, khuôn
mặt nghiêm nghị của bậc đế vương. Phía dưới bày hàng trăm chiếc chum lớn, bên
trong chứa nước đen. Các hồn ma nườm nượp đi vào, Thẩm Tư hỏi trong chum chứa
thứ gì, trả lời: “Là dầu gạo, ở dương gian gọi là khói thuốc phiện. Tất cả những
kẻ gây tai họa được lệnh phải uống một chút nước này, sau khi nhập thế hễ ngửi
thấy mùi là nghiện ngay tức khắc.”

Tất cả những người chết do tai họa, Diêm phủ đều cho vào một
quyển sổ riêng, chỉ có điều người chết quá nhiều, nhập sổ không kịp, đành phải
thuê người viết từ dương gian. Câu chuyện này được viết với mục đích trào phúng
thời thế hiện tại, nhưng từ đó cũng thấy được rằng, con người đã tìm ra một nhận
thức chung, chỉ cần có nhu cầu thì loại sổ sách nào Diêm phủ cũng có thể tạo ra
được. Những loại sổ sách được tạo ra một cách ngẫu hứng này rất hay xuất hiện
trong tiểu thuyết, như trong Viết tiếp Kim Bình Mai có hai loại sổ
“nguyên hội kiếp vận” và sổ “chu thiên nhân quả”, từ tên gọi của chúng có thể
thấy, chúng thuộc vào loại văn hóa vĩ mô, nằm ngoài năng lực hiểu biết của kẻ
tiểu dân.

Những loại sổ trên đều được phân loại theo nội dung, còn về
mặt hình thức bên ngoài, sổ âm phủ cũng có sự phân biệt khác nhau. Nghe nói sổ
âm phủ được phân ra làm ba loại vải lụa mỏng, lụa dai, và giấy. Ba loại nguyên
liệu này được phân theo giá trị đắt rẻ, người được ghi tên trong đó đương nhiên
cũng có sự phân biệt như vậy. Ở đây nội dung quyết định hình thức: quý nhân thì
ghi vào sổ lụa mỏng, tiếp đến ghi vào sổ lụa dai, còn sổ giấy dành cho những
dân thường nghèo hèn. Việc phân loại như thế này có tác dụng gì? Suy nghĩ một
chút là hiểu ra ngay thôi. Trong Di kiên đinh chí, quyển hai mươi của Hồng
Mại có chương Ô sơn uẩn, ghi lại dịch ôn dịch, đói khát hoành hành liên
tục trong thời gian dài tại huyện Tân Kiến, tỉnh Giang Tây vào năm Can Đạo đời
vua Tống Hiếu Tông, đó là do ông trời muốn “thu” tất cả người của nơi này. Đầu
tiên “thu” hết những người trong sổ giấy, nếu chưa đủ số lượng, tiếp tục thu
người thuộc sổ lụa dai, thu được một nửa là đạt số lượng yêu cầu, thì những người
trong sổ lụa mỏng đương nhiên sẽ không bị lấy đi mạng sống. Tất nhiên, nếu trên
trời có hạ xuống chính sách ưu đãi nào đó, thì chắc chắn phải bắt đầu từ những
người trong sổ lụa mỏng.

Diêm phủ quản lý sổ âm phủ, nhưng ở Trung Quốc, từ nhà Tần
cho đến triều đại Minh - Thanh, hình thái của Diêm phủ luôn có sự thay đổi. Như
“thổ phủ” được nói ở phía trên chỉ là một trong những hình thái của nó. Tuy thể
chế của nó được truyền lại và kế thừa sang hình thái khác nhưng xét từ danh mục,
thời gian tồn tại của chúng rất ngắn, hơn nữa chúng thường biến mất ở thế hệ
sau. Nhưng một số hình thái Diêm phủ lại có sức sống mãnh liệt, hình thái mới
đã có rồi, nhưng hình thái cũ vẫn chưa biến mất, ví như hình thái Diêm phủ sớm
nhất được quy cho Bắc Đẩu tư mệnh quản lý dưới sự giám sát của Thiên đế, giữa
thời Hán Ngụy xuất hiện Thái Sơn phủ quân, thời kỳ Lục triều xuất hiện Diêm La
Vương, những hình thái Diêm phủ này lại cùng lúc tồn tại ở thời Đường, gọi là
“nhất quốc tam công”[186] có vẻ không ổn lắm, nên sau đó được gọi thành “nhất
quốc tam chế”[187] nghe có vẻ xác đáng hơn. Vậy thì sổ âm phủ lúc bấy giờ cũng
sẽ được chia làm ba loại, và tất nhiên anh tin ai thì sổ âm phủ của anh sẽ do
người đó quản lý. Cũng ví như môn đồ của Nguyên thủy thiên tôn sẽ không bao giờ
đến điểm danh chỗ của thần Jehovah hay thần Allah. Nhưng nếu gặp phải những người
không có tín ngưỡng, vậy thì sau khi chết linh hồn của họ sẽ phải đối mặt với sự
lựa chọn cuối cùng, nhưng cũng không cần phải lo lắng về việc sẽ không có ai
thu nhận anh.

[186] Nhất quốc tam
công: một quốc gia ba hoàng đế.

[187] Nhất quốc tam chế:
một quốc gia ba chế độ.

Trong Quảng dị ký của Đới Phù có chương Trương Dao
kể rằng, Trương Dao rất thích sát sinh, linh hồn của anh ta sau khi chết được
áp tải về chỗ Diêm La Vương. Anh ta nhìn thấy tất cả những con vật mà mình đã
giết tập trung tại sảnh chính của điện Diêm La, tất cả bọn chúng đều kêu oan
đòi mạng. Nhưng một vị hòa thượng bệnh tật mà khi còn sống anh ta đã từng nuôi
dưỡng cũng có mặt tại đó, hòa thượng nói rằng, Trương Dao đã đọc rất nhiều kinh
Phật, phúc nhiều tội ít, vì vậy anh ta không đáng phải chết như thế này. Có phải
chết hay không chỉ cần nhìn vào sổ sinh tử. Thế là Diêm Vương lệnh cho người
tra “sổ tư mệnh”. Quyển sổ này được quản lý bởi đại thần tư mệnh, thuộc hạ của
Thiên đế. Tra xong, tên của Trương Dao đã bị che mất, phải chết, lại lấy quyển
sổ thứ hai là “sổ Thái Sơn”, cũng chính là sổ thuộc quyền quản lý của Thái Sơn
phủ quân, cái tên đó cũng bị che mất, phải chết, cuối cùng lấy quyển sổ bản
các, tức sổ của điện Diêm La, không ngờ: “Tên của ngươi bị che một nửa, ngươi
chưa chết được.” Thế là Trương Dao được thả về dương gian, tiếp tục vừa sát
sinh vừa đọc kinh Phật.

Câu chuyện này có vẻ như “tam giáo sống chung”, trong con mắt
của các tín đồ Phật giáo, hai vùng Diêm phủ của tư mệnh và Thái Sơn phủ quân đều
tồn tại tính hợp lý, mỗi người đều có sổ âm phủ ở ba nơi, giống như một người
mà có trong tay hộ chiếu của ba nước vậy. Nhưng hiện nay anh ta đã phạm lỗi rồi,
chiếu theo pháp luật của tư mệnh và Thái Sơn thì anh ta phải chịu hình phạt xử
bắn, nhưng theo luật của Diêm La Vương anh ta chỉ là tội không che được phúc,
không có tội thì phải thả ra, vậy thì anh ta phải tới đâu để mở phiên tòa đây?
Một sự tiến hành so sánh giữa ba nhà, ba loại tôn giáo, vậy là dụng tâm của câu
chuyện đã được hé lộ, hóa ra câu chuyện đã dùng sự tuyên truyền về sổ âm phủ
làm vũ khí, để mở ra một trận chiến không chính thức, lôi kéo khách hàng đọc
kinh Phật. Kết quả của cuộc đấu tranh này là, đến đời sau, người ta không còn
nghe thấy có loại sổ tư mệnh hay sổ Thái Sơn nào nữa, từ đó, sổ âm phủ do một
mình điện Diêm La lũng đoạn, không biết nó còn chính sách ưu đãi như trước kia
không, lại xem những việc cúng tế, siêu độ vong hồn, lại là hòa thượng và đạo
sĩ mỗi người chiếm một bên, hóa ra họ đã liên hợp với nhau để chèn ép dân thường.

Tất cả những loại sổ âm phủ trên đều được xây dựng trên quan
điểm “không thể thay đổi”, tất cả thọ, lộc, công danh của con người đều do thiên
mệnh sắp đặt sẵn, không có một khe hở để thay đổi. Thực chất không phải như vậy,
dưới Diêm phủ cũng có một chính sách gọi là “trọng biểu hiện”, nếu một người
đang sống có biểu hiện không tốt thì phúc, lộc, sinh, tử của người đó đều bị ảnh
hưởng. Cái gọi là biểu hiện ở đây có các tiêu chuẩn khác nhau, trong đó, mục
quan trọng nhất cần phải chú ý đó là “phái tính”. Ví như để một hòa thượng ra
phán xét, mặc dù anh tham ô vô độ nhưng chỉ cần anh thích đọc kinh (đương nhiên
phải là kinh của phật Như Lai), anh sẽ được tăng lộc thọ. Vì thế, trong các câu
chuyện do các tín đồ Phật giáo biên soạn, Diêm Vương nhìn thấy linh hồn đã được
bắt về, câu đầu tiên ông ta hỏi là: “Nhà ngươi có đọc kinh không?” Nghiễm nhiên
đó là ranh giới giữa người tốt và người xấu, ít nhất thì người đọc kinh cũng sẽ
được giảm tội một bậc. Xin độc giả đừng nghĩ Diêm Vương là kẻ ngờ nghệch, thực
ra ông ta cũng giống chúng ta những năm tháng trước đây, cứ có người tới thành
phố là hỏi “xuất thân của cậu thế nào?” mà thôi. Những năm đầu thập niên bảy
mươi của thế kỷ trước, chúng tôi đi trên con đường lớn ở trung tâm thành phố nhỏ
này, một người nông dân già đi một chiếc xe đạp không phanh, không chuông đâm
vào một bà lão khiến bà không đứng dậy được. Cảnh sát tới giải quyết, định giữ
xe đạp của người nông dân lại, nhưng dù họ có hỏi anh ta cái gì, anh ta đều giữ
chặt tay lái chiếc xe đạp, miệng lặp đi lặp lại một câu: “Tôi là nông dân
nghèo”, khiến những người đứng xem xung quanh và cảnh sát đều không nhịn được
cười. Người nông dân già mặt mày tái nhợt, có lẽ trong bụng cũng đang thắc mắc:
“Mình đã nói mình là nông dân nghèo rồi, sao họ vẫn còn muốn truy cứu nhỉ? Người
thành phố thật chẳng hiểu đạo lý gì cả!” Vì thế Diêm Vương hỏi một câu: “Ngươi
có đọc kinh không?”, chính là muốn xác định rõ xem anh là người nhà hay người
ngoài, chứng tỏ tính giác ngộ giai cấp của Diêm phủ vẫn rất cao.

4

Sổ sách dưới Diêm phủ
nhiều như vậy, tạm thời không quản chúng nữa, để có những tài liệu đó, Diêm phủ
phải sắp xếp biết bao nhiêu quan sai, mật thám ở dương gian, nếu như muốn ghi
chép tất cả những tài liệu đó vào trong các loại sổ sách, e rằng hàng vạn người
viết cũng không kịp. Nếu cho rằng tất cả mọi thứ ở thế giới ma quỷ đều thần kỳ
khó đoán, vậy thì những tài liệu kia không cần có người ghi chép, tự nó sẽ hiện
lên trên sổ một cách kỳ lạ và khó hiểu, nhưng thực tế đâu có được như vậy. Phía
trên chúng ta đang nói tới “sổ họa khói đen”, chẳng phải nhờ người ở dương gian
viết giúp đấy sao? Thực ra đây là quy tắc cũ, chỉ cần Diêm phủ bắt nhiều sinh
linh trên dương gian, cũng chính là lúc dương gian gặp nhiều tai họa lớn nhất,
số lượng người lo sổ âm phủ luôn không đủ, lúc này cần tìm sự giúp đỡ từ phía
dương gian.

Tác phẩm Quảng dị ký của Đới Phù có chương Lý Cập,
kể rằng Lý Cập bị bắt nhầm xuống Diêm phủ:

Lý Cập nhìn thấy hàng trăm chiếc xe bò đang chở thứ gì
đó, bèn hỏi viên quan lại, những cái đó để làm gì. Viên lại đáp: “Phía Lộc Sơn
đang tạo phản, dân thường bị giết nhiều vô kể, hôm nay xe bò chở hồ sơ người chết
tới đây.” Khi đó Lộc Sơn vẫn chưa xảy ra sự cố tạo phản, nên Lý Cập hỏi vặn: “Lộc
Sơn vẫn chưa tạo phản, làm sao ngài lại biết?” Viên lại nói: “Sẽ tạo phản ngay
thôi.” Rồi Lý Cập lại nhìn thấy hàng trăm người, tất cả đều đang vội vàng lo xử
lý hồ sơ người chết.

“Hồ sơ người chết” nói tới ở đây chính là danh sách người sống
chuẩn bị bị câu hồn, mấy trăm người vùi đầu vào sao chép danh sách, số sổ sách
đó nhiều đến mức cần hàng trăm chiếc xe bò để vận chuyển. Quyển Hữu đài tiên
quán bút ký, quyển tám của Du Việt, người đời Thanh ghi:

Trong nhân gian, mỗi lần gặp tai họa như lũ lụt, hạn hán,
binh đao... đều có người nằm mơ thấy dưới Diêm phủ đang ghi chép sổ sách, nên
có lẽ chuyện này là có thật. Đầu năm Hàm Phong, đám giặc cỏ ở Quảng Đông tạo phản,
một người ở Hải Diêm nằm mơ thấy mình đi đến một nơi, ở đó văn thư chất cao như
núi, mấy chục người đang cặm cụi viết lách.

Câu chuyện này chỉ cuộc chiến tranh giữa Thái Bình Thiên Quốc
và chính quyền nhà Thanh khiến rất nhiều người thiệt mạng. Liêu trai chí dị,
quyển tám, chương Chiếc quan tài nhỏ có phần Ngô đường phụ ký kể,
trước khi vụ án Thanh Hà bị bại lộ, “liên tiếp có người bị ma ám, nói rằng Diêm
phủ đang cấp bách làm sổ”, ý chỉ những người chết trong vụ án này sẽ rất nhiều
nên Diêm phủ đang gấp gáp làm sổ hồ sơ cho họ. Sau khi làm xong, sổ sách đó sẽ
được dùng xe chở tới chỗ Diêm Vương và các Phán quan, có thể còn cần thêm mấy
trăm người viết thẻ câu hồn. Còn trường hợp cầm sổ đến hiện trường điểm danh mà
chúng tôi đã nhắc tới trước đó lại mang tính chất bán buôn, có thể bỏ qua việc
viết thẻ câu hồn.

Cần phải nói rõ một chút, đó là đã có sổ sinh tử, sổ ẩm thực,
tuổi thọ của con người đã được hạn định, đến lúc đó chỉ cần đưa số người hết
dương thọ đã có mặt vào một tờ danh sách, như thế cũng được rồi. Vậy việc gì phải
“làm sổ” nữa? Có lẽ nó được áp dụng theo trình tự của “ngục Hưng Đại” trên
dương gian. Ngục Hưng Đại triều đại nào cũng có, nhưng hình như cứ cách vài năm
mới có một lần sẽ không đủ để thể hiện uy phong của hoàng quyền. Một nhà ngục
được xây lên là hàng trăm, hàng vạn người được đưa vào đó, cho dù số lượng đó
chỉ chiếm năm phần trăm tổng dân số nhưng cũng đã đủ mệt cho bậc làm quan lo xử
lý công tác làm sổ, nhưng cũng may dương gian không cần làm sổ vẫn có thể bắt
giết tùy tiện, không sợ làm lỡ việc, cho dù sau này có phát hiện ra sai sót thì
cũng chỉ long ân đại xá cho một chút, đưa tất cả những nhân vật tên tuổi viết
vào các bản chính văn, liệt vào bậc anh hùng trung hậu, viết đến mức những tên
tuổi đó rất huy hoàng trong cả hai mươi lăm bộ sử của Trung Quốc, còn những người
khác sẽ là người được các bậc anh hùng trên đại diện.

Thực ra, ngoài những đợt tai họa lớn mấy năm xảy ra một lần,
ngay cả lúc bình thường, việc làm sổ dưới âm ti vẫn rất tất bật. Chỉ có điều, sổ
câu hồn được làm đơn giản hơn, bỗng chốc câu kéo hồn của mấy chục người, mấy trăm
người cũng không thành vấn đề. Vấn đề ở chỗ Diêm phủ có nhiều loại sổ sách như
vậy, đặc biệt là các loại sổ thiện ác, sổ công danh tội lỗi, bình thường đã cần
một lượng lớn đặc vụ và thư lại... thật khó để tưởng tượng ra một lượng công việc
lớn như vậy. Theo quan điểm trong phần Sổ thổ địa, quyển ba, cuốn Tập
dị tân sao của Lý Hạc Lâm, người đời Thanh, loại sổ này cần được làm từ chỗ
thần Thổ Địa, nhưng thần Thổ Địa thỉnh thoảng cũng đi bắt người trên đương
gian. Nghe nói trong miếu thổ địa:

Hơn chục người ngày đêm không ngừng viết lách, theo báo
cáo của Táo Quân trong các gia đình, tất cả những điều thiện ác lớn nhỏ đều được
thông báo từng ngày, từng giờ, ngay cả những điều xảy ra trong lúc ăn lúc uống,
thậm chí ngay cả những lời thủ thỉ trong màn, tất cả đều được ghi lại không thiếu
một từ.

Phạm vi cai quản của thần Thổ Địa có thể tương đương với ủy
ban khu dân cư hoặc cảnh sát phường. Ông ta lại đặt tai mắt ở từng nhà dân một,
các vị Táo Quân ngày ngày đến thông báo những công to việc nhỏ, không sót thứ
gì. Nếu dùng những quyển sổ này để ghi chép lại thì không biết kiếm nơi nào để
chất cho hết chỗ sổ sách, nhưng phí hỗ trợ công tác lại tương đối khả quan.

Tuy nhiên, đó vẫn chỉ là những việc nhỏ, thư lại vất vả cực
nhọc, chí ít cũng chỉ đến mức “cổ tay” rã rời, thực sự vất vả phải là những biệt
phái viên ở dưới làm công tác thu thập thông tin tình báo. Chỉ riêng ghi chép
việc “xem sách khi đại tiện”, thì họ phải “bám sát” các nhà vệ sinh, đối với
Táo Quân, ông làm việc trong nhà dân, mấy nhân khẩu trong nhà đi vệ sinh lúc
nào Táo Quân đã nắm rõ mồn một, vì thế ông không cần làm một chiếc “hố xí lá” nữa,
ông chỉ cần để ý một chút là xong. Nhưng đáng thương là những anh đặc vụ ngồi
trong các nhà vệ sinh công cộng, đặc biệt là nhà vệ sinh ở các thành phố sầm uất,
các cơ quan, trường học, người nhiều phức tạp không cần nói, cái chính là mùi ở
những nơi đó khiến anh càng cảm thấy khó chịu, nên công việc thu thập tình báo
này thực sự rất vất vả, ít nhất người thường như chúng ta sẽ không thể chịu đựng
được trong mấy phút. Chắc chắn sẽ có không ít quỷ mật thám oán hận luật “cấm
mang sách vào nhà xí” thật nhiều chuyện, họ nhớ nhung những ngày tháng thái
bình khi Tần Thủy Hoàng lên ngôi, ai lẩm bẩm sách thơ là bị chặt đầu, nhưng chắc
chắn cũng không có người ham vui mà không thấy mệt bao giờ. Viết vẽ đến đây, rồi
không chịu được cũng phải lệch dòng vẹo chữ.

Đương nhiên vẫn chưa có kẻ ngu ngốc đi bám sát đến cùng chỉ
để ghi chép việc “xem sách khi đi vệ sinh”, nhưng những việc tương tự cũng
không phải không có, đó là để có được những thông tin tình báo quan trọng hơn.
Một cậu học sinh bị theo dõi vừa từ nhà vệ sinh đi ra, lập tức có một đôi chăm
chú nhìn một người bạn học khác của cậu ta đi vào, cậu ta lần tìm một trang giấy
đã dùng qua trong cuộn giấy đang cầm trên tay, nghiên cứu một chút xem trên tờ
giấy đó viết gì. Bởi hồi đó, sinh viên nghèo đi vệ sinh chỉ dùng giấy nháp đã
viết chữ, còn những chỗ trống trên tờ giấy nháp cũng được dùng để luyện chữ, việc
này có khả năng vô tình tiết lộ ra điều gì đó. Ngày này qua ngày khác, cũng
không phải những vất vả như vậy không nhận được thành quả. Nghe nói sau này
phòng cất giữ hồ sơ của khoa chúng tôi đã phát hiện ra một bao “tài liệu” được
cất giấu rất kỹ càng, sau khi tháo bỏ liên tiếp mấy lớp giấy, cuối cùng bên
trong là một chiếc khăn tay giấy bên trên có viết chữ. Tôi thường nghĩ, ông trời
nếu thực sự giáng xuống trần gian những nhân tài bất đắc dĩ, có những sinh viên
thường ngày không phân biệt được rõ đâu là tân ngữ đâu là bổ ngữ, khi gặp phải
những việc có gian tế như thế này, họ lại có một linh cảm sắc xảo, có thể đưa
ra những phương án rất kỳ diệu.

Khăn giấy trở thành thông tin tình báo, việc này không phải
không có khả năng xảy ra. Nếu đối phương là đặc vụ Tưởng của quân Mỹ, thì có lẽ
chiếc khăn giấy này có thể tiết lộ một vụ án lớn kinh thiên động địa như các vụ
án phản Đảng phản quốc, vậy thì việc này còn có trở thành một đề tài để các cây
viết sắc xảo phát triển thành một bài văn hay, biên soạn vào sách giáo khoa
trung học. Thử nghĩ mà xem, hằng ngày cậu sinh viên bị theo dõi này đều âm thầm
nghiên cứu, kiểm tra, nhận biết mọi thứ, cậu ta làm việc chăm chú, quên mình,
mà người này thực ra lại trung hậu đến mức không đọc hiểu những ám hiệu của bọn
phản cách mạng, vì thế chỉ có thể đưa cậu ta đến chỗ lãnh đạo chờ định đoạt, và
rồi trên bàn làm việc của lãnh đạo có bày hàng đống các loại giấy tờ như vậy,
do các nhà chơi trò đấu tranh giai cấp với khứu giác siêu phàm nghiên cứu, phân
tích từng chữ, từng câu một, cuối cùng đã lựa chọn được ra tờ giấy này. Cả một
quá trình thật khiến người ta cảm động! Chỉ đáng tiếc, tờ giấy ăn đó không hề để
lộ ra những thông tin kinh thiên động địa của bất kỳ vụ trọng án nào, vì nó chỉ
tạm thời phải nằm trong phòng hồ sơ, chờ đợi các thông tin tình báo khác có được
sau này, sau đó gắn lại thành án, lúc đó mới thực hiện việc mưu sát cả cuộc đời
người thanh niên kia.

Tôi ghi chép những điều này, để độc giả biết được rằng chúng
tôi đã từng sống trong một thời đại như vậy, đã từng tự hào được làm một việc
dơ bẩn như vậy. Những người chủ trì công tác đó nay cũng đã bảy, tám mươi tuổi,
có lẽ cũng sắp đến lúc “để anh nhớ lại chuyện xưa” như Ostrovsky đã nói, vậy
các bạn có nên nghiêm túc kiểm điểm mình khi nghĩ lại những việc trong quá khứ,
quốc gia và nhân dân giao con cái của họ cho các anh, hy vọng các anh đào tạo
chúng trở thành những nhân tài có ích cho đất nước, còn các anh - những “giáo
viên”, các anh đã làm những gì? Các anh huấn luyện một số người trở thành mật
thám, để lợi dụng họ tìm cách cho một số người khác trở thành kẻ thù giai cấp, từ
đó dạy dỗ đa số sinh viên còn lại thành những người dân ngoan ngoãn mất khả
năng tư duy, đó là sự nghiệp mà các anh từng thề sẽ cống hiến “cả tính mạng và
toàn bộ tinh lực của mình” cho nó ư? Hoặc đó chỉ vì muốn nhuộm đỏ chiếc mũ trên
đầu và thỏa mãn việc vận dụng những biến thái tinh thần, căn cứ theo nhu cầu
các anh có thể tùy lúc chi phối điên đảo thủ đoạn xu thời?

Sau thời kỳ cải cách văn học, nghe nói những thứ trong túi hồ
sơ đã được thanh lý đi nhiều, những tài liệu mật giả tạo để vu cáo kia cũng bị
tiêu hủy. Lúc đó, lòng người thảnh thơi, nhưng sau đó nghĩ lại không tránh khỏi
cảm giác lỗ mãng, thực ra nên lưu lại chút chứng cứ mang tính đại diện thì hơn.
Bởi chúng không chỉ chứng thực rằng con người có thể đê tiện đến mức độ nào, mà
còn ghi lại được sự hy sinh xương máu của biết bao người vô tội do sự đê tiện
đó gây ra.