18

Tôi bước qua bậc cửa giáo đường, đi sâu vào bên
trong mờ tối, mát dịu và thơm ngào ngạt.

Nhà thờ vắng ngắt. Những đài nến bằng đồng hun tỏa một
ánh sáng yếu ớt. Một bức vách ngăn chạm trổ tinh vi hình thánh với một giàn nho
vàng óng trĩu quả chiếm cả khoang đầu đằng kia giáo đường. Bốn bề tường, từ
trên xuống dưới, phủ đầy bích họa hầu như bị xóa nhòa: hình ảnh hãi hùng của những
thầy tu khổ hạnh, gày như bộ xương, các Đức Cha của Giáo Hội, những Khổ Hình
kéo dài của Chúa Kitô, những thiên thần to lớn dữ tợn, tóc buộc bằng những dải
băng rộng bản xanh xanh, hồng hồng đã phai màu vì ẩm thấp.

Tít trên vòm cao là Đức Mẹ Đồng Trinh, hai tay dang
ra, cầu khẩn. Một ngọn đèn bạc lớn đặt phía trước tỏa quanh Người, một làn sáng
dịu chập chờn ve vuốt khuôn mặt thon dài đau đớn. Tôi sẽ không bao giờ quên được
đôi mắt đầy khổ đau, cái miệng chum chúm cau lại và cái cằm mạnh mẽ kiên nghị của
Người. Đây là Người Mẹ hoàn toàn sung sướng và mãn nguyện, tôi nghĩ, ngay cả
trong nỗi đau quằn quại nhất, vì Người cảm thấy từ chốn khả vong của lòng mình,
một cái gì bất tử đã ra đời. Khi tôi ra khỏi cửa nhà thờ thì mặt trời đang lặn.
Tôi ngồi xuống dưới cây cam trong một tâm thái hoan lạc. Vòm mái tròn của giáo
đường ngả sang màu hồng như vào lúc rạng đông. Các tu sĩ đã về trai phòng nghỉ
ngơi. Họ không ngủ; họ còn phải tập trung toàn bộ sức lực. Đêm nay, Chúa Kitô sẽ
bắt đầu trèo lên Golgotha ( [53] ) và họ phải đi theo Người. Hai con lợn nái vú
hồng hồng đang nằm ngủ như chết dưới một cây minh quyết. Những con bồ câu đang
lạch bạch đi trên mái nhà và gù nhau.

"Mình sẽ còn sống bao lâu để hưởng cái dịu ngọt
của trái đất, sự tịch lặng và hương thơm của cây cam trổ hoa?" Tôi nghĩ thầm.
Một bức tượng thánh Bacchus tôi vừa chiêm ngưỡng trong nhà thờ đã khiến lòng
tôi tràn trề hạnh phúc. Những điều đã làm tôi xúc động sâu xa nhất - sự nhất
quán cương quyết trong việc theo đuổi mục đích, kiên trì trong khát vọng - một
lần nữa lại bày ra trước mắt tôi: Cảm tạ pho thánh tượng nhỏ bé đáng yêu này,
thể hiện một thanh niên Cơ Đốc với mái tóc quăn xõa xuống trán như những chùm
nho. Dionysus, vị thần tuấn tú của rượu vang và đê mê ngây ngất, quyện với
Thánh Bacchus trong trí tôi và mang cùng một gương mặt. Dưới những lá nho và bộ
đồ tu sĩ, phập phồng sống động cùng một thân thể cháy rực nắng: Hy Lạp.

Zorba trở lại và vội vã thông báo :

- Tu viện trưởng đã đến. Chúng tôi đã nói chuyện một
lát; phải dỗ lão ta mãi; lão bảo lão không bằng lòng bán rẻ cánh rừng; lão đòi
hơn giá chúng ta đề nghị nhiều, cái đồ bợm già ấy, nhưng tôi chưa dứt điểm với
lão.

- Tại sao lại cần phải dỗ? Tôi tưởng hai bên đã thỏa
thuận rồi cơ mà?

- Lạy Chúa, sếp đừng có dính vào chuyện này, Zorba
khẩn khoản. Sếp sẽ chỉ làm hỏng việc thôi. Đấy, sau bao chuyện, sếp còn nói đến
thỏa thuận cũ; cái đó lỗi thời từ lâu rồi. Đừng có cau mày, lỗi thời rồi, thật
đấy. Chúng ta sẽ mua được cánh rừng ấy với nửa giá!

- Bác định giở ngón gì ra bây giờ, Zorba?

- Sếp không phải bận tâm. Đó là việc của tôi. Tôi
nói sẽ tra dầu mỡ và máy sẽ chạy ro ro, sếp hiểu không?

- Nhưng tại sao? Tôi chẳng hiểu mô tê gì.

- Vì tôi đã tiêu sài quá đáng ở Candia. đấy là lý
do! Vì Lola đã ngốn mất của tôi. . . có nghĩa là của sếp , một đống tiền. Sếp
tưởng tôi quên rồi ư? Trên đời còn có cái gọi là tự trọng chứ. Tôi không thể để
cuốn sổ đời mình đầy vết mực! Tôi tiêu bao nhiêu, trả bấy nhiêu. Tôi đã tính rồi,
Lola làm tôi tốn bảy ngàn drachma. Tôi sẽ xà xẻo khoản ấy ở giá khu rừng. Chính
tu viện trưởng, tu viện và Đức Mẹ Đồng Trinh sẽ phải chi cho Lola. Đó là kế hoạch
của tôi. Sếp có ưng không?

- Chả ưng chút nào. Tại sao Đức Mẹ Đồng Trinh lại phải
chịu trách nhiệm về những thái quá của bác?

- Bà ấy phải chịu trách nhiệm và còn hơn cả chịu
trách nhiệm nữa cơ. Này nhé, bà có con trai là Chúa. Chúa tạo ra thằng tôi,
Zorba đây, và Chúa cho tôi mấy cái đồ nghề sếp hiểu tôi muốn nói gì chứ? Và mấy
cái đồ nghề chết tiệt ấy cứ làm tôi điên đầu lên và mở túi tiền ở bất cứ nơi
nào tôi gặp giống cái. Sếp thấy không? Do đó, Đức Mẹ Đồng Trinh phải chịu trách
nhiệm và còn hơn cả chịu trách nhiệm nữa. Để bà ấy phải chi thôi.

- Tôi không thích thế, Zorba ạ.

- Đó là một vấn đề hoàn toàn khác. Ta hãy vớt vát bảy
ngàn bạc trước đã, rồi sẽ tranh luận sau! "Ta hãy làm tình trước đã, cưng,
sau đó, cô sẽ lại là cô của cháu... " Sếp biết người ta hát thế chứ? . . .

Cha tiếp tân béo mập hiện ra.

- Xin mời vào, ông nói bằng cái giọng ngọt ngào của
giới tăng lữ. Bữa ăn đã dọn xong.

Chúng tôi đi xuống phòng ăn, một phòng rộng kê những
ghế băng cùng những bàn dài hẹp. Mùi dầu ôi, khăn khẳn tràn ngập. Đầu đằng kia
là một bích họa cổ vẽ Bữa ăn Cuối Cùng. Mười một vị thánh tông đồ, xúm quanh
Chúa Kitô như một bầy chiên và phía bên kia, đứng riêng hẳn một mình là Judas
tóc đỏ , trán dô mũi khoằm, con chiên ghẻ. Và Chúa Kitô không thể rời mắt khỏi hắn.

Cha tiếp tân ngồi xuống ; ông xếp tôi ngồi bên phải
ông và Zorba bên trái.

- Đang tuần chay, ông nói, nên tôi mong nhị vị thứ lỗi
không có dầu hoặc rượu, ngay cả đối với khách. Nhưng xin nhận cho thịnh tình của
chúng tôi.

Chúng tôi làm dấu thánh giá, rồi lặng lẽ lấy ô-liu,
hành xuân, đậu tươi và halva vào đĩa mình. Cả ba nhai chậm rãi, trệu trạo như
thỏ.

- Cuộc đời dưới trần gian là như thế đó, cha tiếp
tân nói. Khổ hình và chay tịnh. Nhưng hãy kiên nhẫn, các đạo hữu, hãy kiên nhẫn.
Cuộc Phục Sinh, Chúa Jesus và Nước Thiên đàng sắp tới.

Tôi ho khụ khụ. Zorba giẫm lên chân tôi như muốn nói
"Im ngay!"

- Tôi đã gặp cha Zaharia... Zorba nói để chuyển đầu
đề câu chuyện.

Cha tiếp tân giật mình.

- Cái lão điên ấy đã nói những gì với nhị vị? Ông lo
lắng hỏi: Y có cả bảy con quỷ trong người, các vị đừng có nghe một lời nào y
nói ra. Linh hồn y vẩn đục và y thuần nhìn thấy những vẩn đục xung quanh y.

Chuông tập hợp các tu sĩ vang lên ảo não. Cha tiếp
tân làm dấu và đứng dậy.

- Tôi phải đi thôi, ông nói. Khổ Hình của Chúa Jesus
bắt đầu, chúng tôi phải cùng Người vác cây thập ác. Nhị vị có thể nghỉ ở đây
đêm nay, các vị hẳn là mệt sau cuộc hành trình. Nhưng đến mai, vào lúc cầu kinh
buổi sáng...

- Lũ lợn! Zorba lẩm bẩm qua kẽ răng khi ông thầy tu
vừa đi khỏi. Đồ con lợn! Đồ dối trá? Đồ con lừa!

- Có chuyện gì không ổn, Zorba? Zaharia có nói gì với
bác không?

- Sếp đừng bận tâm; thây kệ nó! Nếu họ không muốn ký
tôi sẽ cho họ biết tay!

Chúng tôi về căn phòng dành cho mình. Trong góc
phòng , có một tượng thánh Đức Mẹ Đồng Trinh áp má vào má Chúa Hài Đồng, cặp mắt
to đầy lệ.

Zorba lắc cái đầu kếch xù.

- Sếp có biết tại sao bà ấy khóc không?

- Không.

- Vì bà không thấy được những gì đang diễn biến. Nếu
tôi là họa sĩ vẽ thánh tượng, tôi sẽ vẽ Đức Mẹ Đồng Trinh không có mắt, mũi,
tai. Vì tôi thương hại bà.

Chúng tôi nằm dài trên hai cái giường cứng. Những xà
gỗ thơm mùi trắc bá; qua cửa sổ để mở, phả vào hơi thở dịu dàng của mùa xuân ngọt
ngào hương hoa. Thi thoảng, những điệu hát ai oán từ dưới sân thốc lên như những
cơn gió. Một con chim họa mi cất tiếng hót ngay bên cửa sổ, rồi một con khác ở
cách một quãng và một con khác nữa. Đêm dào dạt tình yêu.

Tôi không ngủ được. Tiếng chim họa mi quyện lẫn với
tiếng than vãn của Chúa Cứu Thế và bản thân tôi cũng cố trèo lên Golgotha qua rặng
cam nở hoa, lần theo những vệt máu lớn chỉ đường. Trong đêm xuân biêng biếc,
tôi có thể thấy mồ hôi lạnh bóng nhẫy khắp thân hình xanh xao và loạng choạng của
Chúa. Tôi có thể thấy hai tay Người giơ ra run rẩy như thể Người là một kẻ hành
khất van vỉ khách qua đường ngoài cuộc lắng nghe. Dân chúng khốn khổ của thành
Galilée hối hả chạy theo Người, hô: "Hosannah! Hosannah ( [54] )". Họ
cầm những tàu lá cọ trong tay và trải áo ngoài dưới chân Người. Chúa nhìn những
kẻ Người yêu thương, mặc dù không ai đoán được nỗi tuyệt vọng sâu xa của Người.
Chỉ riêng Người biết mình đang đi đến chỗ chết. Dưới màn sao, lặng lẽ khóc thầm,
Chúa an ủi trái tim người tội nghiệp tràn đầy sợ hãi của mình.

"Trái tim ta hỡi, giống như hạt lúa mì, ngươi
cũng phải rụng xuống đất và chết. Đừng sợ. Nếu ngươi không rụng xuống, làm sao
cây kết trái được? Làm sao nuôi được những kẻ đang sắp chết đói?"

Nhưng trong lồng ngực, trái tim người của Chúa đang
xỉu đi, đang run lên và không muốn chết...

Khu rừng quanh tu viện đầy tiếng họa mi hót. Tiếng
hót dâng lên từ những vòm lá ẩm ướt, thuần nói về tình yêu và đam mê. Và cùng với
nó, trái tim tội nghiệp của loài người run rẩy, căng phồng và khóc ròng.

Dần dần, cùng với Khổ Hình của Chúa Jesus và tiếng
hót họa mi, tôi đi vào cõi mộng từ lúc nào không biết, tựa như linh hồn đi vào
Thiên đàng.

Ngủ chưa đầy một tiếng đồng hồ, tôi bỗng giật mình tỉnh
giấc, kinh hoàng.

- Zorba! Tôi kêu lên. Bác có nghe thấy không? Một
phát súng lục!

Nhưng Zorba đang ngồi trên giường hút thuốc.

- Đừng hốt hoảng, sếp, lão nói, vẫn cố nén giận, cứ
để họ tính sổ với nhau, lũ lợn!

Những tiếng kêu từ hành lang vẳng tới cùng với tiếng
dép lệt sệt nặng nề, tiếng cửa mở và đóng, và một tiếng rên ở đằng xa như có ai
bị thương.

Tôi nhảy khỏi giường và mở cửa. Một ông già khô quắt
hiện ra trước mặt tôi, dang tay chắn lối. Ông đội một cái mũ trùm đầu nhọn màu
trắng và mặc một chiếc áo ngủ trắng dài đến gối.

- Cụ là ai?

- Giám mục... ông đáp, giọng run run.

Tôi suýt phì cười. Một đức giám mục đây à? Đâu rồi
nhung phục sức của ngài; áo tế dát vàng, mũ tế và thánh giá, những ngọc thạch
giả nhiều màu sắc...? Đây là lần đầu tiên tôi trông thấy một giám mục mặc quần
áo ngủ.

- Trình Đức Ngài, tiếng súng lục ấy là thế nào ạ?

- Tôi không biết, tôi không biết... ông lắp bắp, khẽ
đẩy tôi trở vào phòng.

Từ giường mình, Zorba phá lên cười.

- Sợ à, Cha thân mến? Lão nói. Vậy thì, bạn già, vào
đây với chúng tôi. Chúng tôi không phải là tu sĩ, nên cha khỏi phải lo.

- Zorba, tôi nói nhỏ, bác không tỏ ra kính cẩn hơn
được ư? Đức giám mục đấy.

- Hừm, trong một chiếc áo ngủ thì không ai là giám mục
cả! Vào đây, ông bạn già.

Lão đứng dậy, nắm lấy cánh tay vị giám mục dẫn vào
phòng, và đóng cửa lại sau lưng ông. Lão lấy trong túi dết ra một chai rượu rum
và rót đầy một ly nhỏ.

- Uống đi, bạn, lão nói. Cái này sẽ làm bạn phấn chấn
lên.

Ông già nhỏ bé uống cạn ly và chẳng mấy chốc trấn
tĩnh lại. ông ngồi xuống giường tôi và dựa vào tường.

- Trình Đức Cha chí tôn, tôi nói, chẳng hay phát
súng lục ấy là thế nào ạ?

- Ta không biết, con ạ... Ta làm việc đến nửa đêm, sắp
đi nằm thì nghe thấy trong phòng cha Demetrios ở bên cạnh...

- Ha? Ha! Zorba có nói. Vậy ra đằng ấy có lý,
Zaharia! Lũ lợn bẩn thỉu!

Ông giám mục cúi đầu.

- Chắc là có một tên kẻ trộm nào đó, ông lẩm bẩm.

Trong hành lang, tiếng huyên náo đã dứt và tu viện lại
chìm vào im lặng. Ông giám mục nhìn tôi bằng cặp mắt hiền từ khiếp hãi như cầu
khẩn.

- Con có buồn ngủ không? ông hỏi.

Tôi cảm thấy rõ là ông không muốn rời khỏi đây và trở
về trơ trọi một mình trong phòng riêng, ông sợ.

- Thưa không, tôi trả lời, con không buồn ngủ, cha cứ
ở lại đây một lát.

Chúng tôi bắt đầu trò chuyện. Zorba dựa lưng vào gối,
quấn một điếu thuốc.

- Con có vẻ là một chàng trai có văn hóa, giám mục
nói với tôi. Ở đây, cha không kiếm được ai để trò chuyện. Cha có ba lý thuyết
góp phần làm cho cuộc sống của cha dễ chịu; cha muốn giảng giải cho con nghe,
con ạ. Không đợi tôi trả lời, ông bắt đầu ngay:

- Lý thuyết thứ nhất của cha là thế này: hình dạng của
hoa ảnh hưởng đến màu sắc của chúng, màu sắc lại ảnh hưởng đến đặc tính. Như thế,
mỗi loại hoa tác động một khác đối với thân thể một người và do đó , đối với
linh hồn anh ta. Vì vậy, ta phải hết sức thận trọng khi đi qua một cánh đồng
đang nở hoa.

Ông dừng lại như để chờ nghe ý kiến tôi: Tôi có thể
hình dung ông già nhỏ bé tha thẩn qua một cánh đồng, lòng náo nức thầm, rà soát
mặt đất tìm các dạng hình và màu sắc hoa. Hẳn ông già tội nghiệp phải run lên
vì một nỗi kinh hãi huyền bí; mùa xuân, chắc ông thấy ở các cánh đồng đầy những
ma quỷ và thiên thần muôn màu nghìn sắc.

Đây là lý thuyết thứ hai của cha: mọi ý tưởng có một
ảnh hưởng thật sự cũng đều có một tồn tại thật sự. Nó thực sự hiện hữu ở đây,
nó không vật vờ vô hình trong khí quyển - nó có một thân thể thực sự - mắt, miệng,
chân, bụng. Nó là đực hay là cái và do đó chạy theo đàn ông hay đàn bà, như có
thể xảy ra. Vì thế kinh Phúc âm nói: "Ngôi Lời trở thành xác thịt...".

Ông lại lo lắng nhìn tôi:

- Lý thuyết thứ ba của cha, ông vội vã nói tiếp, như
thể không chịu nổi sự lặng im của tôi, là thế này: có một thứ Vĩnh Cửu nào đó
ngay cả trong cuộc đời phù du của chúng ta, có điều chúng ta rất khó phát hiện
thấy nó một mình. Những lo toan hằng ngày lái chúng ta đi lạc hướng. Chỉ một số
ít người, tinh hoa của nhân loại, có thể sống vĩnh cửu cả trong cuộc đời thoáng
qua của họ trên cõi trần ai này. Vì tất cả những người khác do vậy sẽ tiêu
vong, nên Thượng đế rủ lòng thương, gửi cho họ tôn giáo - như thế, đám đông
cũng có thể sống trong vĩnh cửu.

Ông đã thuyết trình xong và rõ ràng là nhẹ nhõm hẳn
đi vì đã nói ra được. Ông ngước cặp mắt nhỏ trụi hết lông mi nhìn tôi, mỉm cười.
Như thể muốn nói: "Đó, ta đã cho con tất cả những gì ta có, hãy nhận lấy!"
Tôi xúc động thấy ông già bé nhỏ này mới chỉ biết tôi sơ sơ đã tặng ngay kết quả
công việc cả đời mình như vậy.

Mắt ông rưng rưng lệ.

- Con nghĩ thế nào về những lý thuyết của ta? Ông hỏi,
đưa tay cầm tay tôi và nhìn vào mắt tôi. Tôi có cảm giác như ông chờ đợi câu trả
lời của tôi vạch cho ông thấy cuộc đời ông có ích gì hay không.

Tôi biết bên trên và bao trùm chân lý còn có một bổn
phận khác quan trọng hơn nhiều và giàu tính người hơn nhiều.

- Những lý thuyết ấy có thể cứu vớt nhiều linh hồn,
tôi trả lời.

Mặt vị giám mục sáng lên. Như vậy có nghĩa cuộc đời
ông là đáng sống.

- Cám ơn con, ông thì thầm, trìu mến siết chặt tay
tôi.

Zorba bật dậy từ trong góc của mình.

- Tôi có một lý thuyết thứ tư, lão kêu.