NHẬT KÝ SỐ 3

VỀ SỰ VẬN ĐỘNG CỦA THẾ GIỚI

Đuổi kịp đi chứ!

Có
những người không có tivi. Họ làm gì nhỉ? Còn tôi ngồi hàng giờ liền
trước tivi. Tôi tắt tiếng và xem. Tôi có cảm tưởng như nhìn thấy mọi vật
qua tia X. Trên thực tế, khi tắt tiếng, tức là bạn bỏ đi lớp giấy gói
bên ngoài, lớp giấy lụa đẹp đẽ bọc bên ngoài một thứ đồ bẩn thiểu giá
hai euro. Nếu bạn xem các phóng sự trong chương trình thời sự trên
truyền hình như thế, bạn sẽ thấy: các hình ảnh chẳng có bất cứ liên hệ
nào với nhau, thứ duy nhất liên kết chúng là lời bình để biến một chuỗi
hình ảnh theo thời gian thành một chuỗi sự kiện thực sự.

Tóm lại,
tôi rất mê tivi. Chiều nay, tôi đã xem một vận động thú vị của thế giới:
một cuộc thi nhảy cầu. Đúng ra là nhiều cuộc thi. Đó là chương trình
phát lại cuộc thi vô địch thế giới môn nhảy cầu. Có phần thi dành cho cá
nhân với bài thi bắt buộc và bài thi tự do, phần thi dành cho các vận
động viên nam hoặc nữ, nhưng tôi đặc biệt quan tâm đến phần thi đôi.
Ngoài việc thể hiện trình độ cá nhân với hàng loạt động tác xoáy, salto,
lật ngửa, các vận động viên còn phải thực hiện các động tác đó cùng lúc
với nhau. Không phải gần như cùng lúc, không: nhất định phải hoàn toàn
cùng lúc, tới một phần nghìn giây.

Buồn cười nhất là khi hình dáng
của các vận động viên khác hẳn nhau: người béo lùn cùng thi với người
gầy nhom. Mọi người nghĩ rằng không thể được, về mặt vật lý, họ không
thể xuất phát và tới nơi cùng lúc, thế nhưng họ lại làm được đấy các bạn
ạ. Bài học về sự vật: trong vũ trụ, tất cả đều bù trừ cho nhau. Khi đi
chậm hơn, người ta đẩy mạnh hơn. Nhưng tư liệu để tôi viết Nhật ký này
là khi hai cô gái Trung Quốc xuất hiện ở cầu xuất phát. Hai nữ thần chân
tay dài ngoằng với đôi bím tóc đen bóng và có lẽ là hai chị em sinh đôi
vì họ quá giống nhau, nhưng bình luận viên đã thông báo rõ rằng họ thậm
chí không phải là chị em. Tóm lại, họ đứng ở cầu xuất phát và khi đó,
tôi nghĩ rằng tất cả mọi người đều làm như tôi: nín thở.

Sau vài
động tác lấy đà duyên dáng, hai vận động viên nhảy xuống. Vài tích tắc
của giây đầu tiên, rất hoàn hảo. Tôi cảm nhận được sự hoàn hảo trong
người mình; dường như đó là việc của “nơron gương”: khi chúng ta nhìn
người khác hành động, cùng những nơron mà người đó kích hoạt để phục vụ
hành động đó cũng được kích hoạt trong đầu của chúng ta, mặc dù chúng ta
không làm gì cả. Làm một vận động viên nhảy cầu mà không phải rời khỏi
ghế dài, trong khi miệng vẫn nhai lát khoai tây chiên: chính vì thế mà
người ta thích xem thể thao qua tivi. Tóm lại, hai cô gái duyên dáng
nhảy xuống. Đầu tiên là ngây ngất. Tiếp đó, thật khủng khiếp! Bỗng nhiên
người ta có cảm tưởng rằng có một sự lệch lạc rất rất rất nhỏ giữa họ.
Tôi dán mắt vào tivi, dạ dày thắt lại: không nghi ngờ gì nữa,đã có sự
lệch lạc. Tôi biết rằng có vẻ điên rồ khi kể điều này, trong khi động
tác nhảy không kéo dài quá ba giây, nên người ta xem tất cả các phần của
nó như thế chúng kéo dài cả một thế kỉ. Và đây, đã rõ ràng rồi, người
ta không thể không nhận ra được nữa: hai cô gái đã lệch hẳn nhau! Một cô
chạm nước trước cô kia! Kinh khủng quá!

Tôi liền hét to vào tivi:
đuổi kịp đi, đuổi kịp đi chứ! Tôi cảm thấy tức giận không thể tưởng
tượng nổi đối với cô gái chậm hơn. Tôi nằm vật xuống ghế, chán chường.
Cái gì vậy? Đó là vận động viên của thế giới sao? Một sự lệch lạc vô
cùng nhỏ lại làm hỏng mãi mãi khả năng đạt tới sự hoàn thiện ư? Tôi cáu
kỉnh trong ít nhất ba mươi phút. Rồi đột nhiên tôi tự hỏi: nhưng tại sao
người ta lại muốn cô ấy đuổi kịp cô kia đến thế? Tại sao lại tồi tệ đến
thế khi động tác không đồng thời? Không quá khó để đoán ra: tất cả các
sự việc vẫn diễn ra, cho dù chúng ta thiếu một tí chút và chúng mãi mãi
bị hỏng... Tất cả những lời mà lẽ ra chúng ta phải nói, những động tác
mà đáng ra chúng ta phải làm, những thời cơ sáng chói đã xuất hiện vào
một ngày nào đó, nhưng chúng ta không biết nắm bắt lấy và chúng mãi mãi
bị chìm sâu trong hư hỏng... Thất bại chỉ do khoảng cách gần bằng ngón
tay cái... Nhưng đặc biệt, có một ý nghĩ khác hiện ra trong đầu tôi, nhờ
các “nơron gương”. Một ý nghĩ làm tôi lúng túng, và chắc chắn hơi giống
phong cách của Proust (điều này làm tôi bực mình). Liệu văn học có phải
là chiếc tivi mà người ta nhìn vào để kích hoạt các nơron gương và tạo
cho mình những cơn rùng mình vì hành động mà không tốn mấy công sức
không? Và, nếu tồi tệ hơn nữa, liệu văn học có phải là chiếc tivi chiếu
cho người ta xem tất cả những cái mà người ta không đạt được không?

Xin
chào vận động viên của thế giới! Lẽ ra đó phải là sự hoàn hảo, nhưng
thực tế lại là thảm họa. Lẽ ra nó phải thực sự xảy ra, nhưng thực tế lại
vẫn là sự vui sướng được ngoài khác chuyển cho.

Vậy thì tôi hỏi các bạn điều này: tại sao phải ở lại thế giới này?

14

Nước Nhật xưa

Sáng
hôm sau, Chabrot bấm chuông phòng tôi. Có vẻ như ông ấy đã bình phục,
giọng nói không run nữa, mũi khô, da rám nắng. Nhưng trông giống một con
ma.

- Ông Pierre mất rồi, - ông ấy nói với tôi, giọng lạnh lùng.

- Tôi rất tiếc, - tôi nói.

Tôi thật lòng tiếc cho ông ấy, bởi vì nếu Pierre Arthens không đau ốm nữa, Chabrot cần học cách sống như đang chết.

- Đội tang lễ sắp tới, - Chabrot nói với giọng của hồn ma. - Tôi sẽ rất biết ơn nếu bà vui lòng chỉ cho họ lên căn hộ.

- Tất nhiên rồi, - tôi nói.

- Tôi sẽ quay lại sau hai tiếng nữa, để chăm sóc bà Anna.

Ông ấy thoáng nhìn tôi trong im lặng.

- Cám ơn bà, - ông ấy nói, lần thứ hai trong hai mươi năm.

Tôi
cố gắng trả lời theo đúng truyền thống của ông tổ nghề gác cổng, nhưng
không hiểu tại sao, lời nói không thoát ra được. Có lẽ bởi vì Chabrot sẽ
không đến nữa, vì trước cái chết, đến pháo đài cũng sụp đổ, bởi vì tôi
nghĩ tới Lucien, cuối cùng, bởi sự ý nhị không cho phép ngờ vực để không
làm xúc phạm những người đã khuất.

Vì thế, tôi không nói:

- Không có gì.

Mà nói:

- Ông biết đấy... mọi thứ đều có lúc của nó.

Câu
này nghe giống như một câu tục ngữ dân gian, mặc dù đó cũng là lời mà
nguyên soái Kutuzov, trong tác phẩm Chiến tranh và hòa bình, nói với
công tước Andrei. Người ta chẳng đã trách cứ tôi khá nhiều, cả vì chiến
tranh, cả vì hòa bình... Nhưng mọi thứ đều có lúc của nó... Mọi thứ đều
đến đúng lúc của nó cho người nào biết chờ đợi...

Tôi rất muốn trả
giá đắt để đọc câu này trong nguyên bản. Điều luôn làm tôi thích thú
trong đoạn này chính là chỗ ngắt, sự cân bằng của chiến tranh và hòa
bình, sự tràn lên rồi lại trút xuống trong câu nói, giống như thủy triều
trên bãi cát mang đến rồi lại mang đi sản vật của đại dương. Liệu có
phải là sáng tạo của người dịch không, khi tô điểm một văn phong Nga rất
đúng mực - người ta đã trách cứ tôi khá nhiều vì chiến tranh và vì hòa
bình - và trong câu nói trơn tru không bị bất cứ một dấu phẩy nào làm
ngắt quãng, đưa những suy nghĩ về biển của tôi đến chương về những việc
làm ngông cuồng vô căn cứ, hay đó là chính cốt lõi của đoạn văn tuyệt
vời mà cho đến tận hôm nay vẫn khiến tôi rơi nước mắt vì sung sướng?

Chabrot khẽ gật đầu rồi quay đi.

Phần
còn lại của buổi sáng trôi đi trong sự rầu rĩ. Tôi không có tí thiện
cảm nào với ông Arthens sau khi ông ta mất, nhưng tôi lê bước như một
linh hồn bị trừng phạt và tôi không thể nào đọc được. Chiếc ngoặc đơn
sung sướng đã mở ra trong sự sống sượng của thế giới nhờ cây hoa trà
trên đám rêu của đền thờ nay đóng lại một cách vô vọng và màu đen của
tất cả những sự sụp đổ đó đã gặm nhấm trái tim cay đắng của tôi.

Khi
đó, nước Nhật xưa xen vào. Từ một căn hộ trên cao vọng xuống một giai
điệu rõ nét, trong sáng và vui tươi. Ai đó đang chơi một bản nhạc cổ
điển trên đàn dương cầm. Ôi, giờ phút ngọt ngào không báo trước xé tan
tấm màn sầu muộn... Trong một phần nhỏ của sự vĩnh cửu, mọi thứ đều biến
đổi và thay đổi hình dạng. Một đoạn nhạc trích từ một bản nhạc không
quen, một chút hoàn hảo trong dòng chảy của những thứ gắn với con người -
tôi hơi cúi đầu, tôi nghĩ tới cây hoa trà trên đám rêu của đền thờ,
nghĩ đến một chén trà trong khi bên ngoài, gió vuốt ve tán lá, cuộc sống
trốn chạy bỗng đông cứng lại thành một thứ châu báu không có ngày mai,
cũng không có dự định, số phận con người được cứu thoát khỏi chuỗi ngày
ảm đạm, cuối cùng đã tỏa sáng và, vượt lên trên thời gian, khiến trái
tim bình lặng của tôi rạo rực.

15

Nghĩa vụ của người giàu

Văn
minh, đó là bạo lực được chế ngự, là chiến thắng luôn luôn chưa trọn
vẹn trước tính hung hăng của động vật linh trưởng. Bởi vì chúng ta đã là
động vật linh trưởng, chúng ta vẫn mãi là động vật linh trưởng, bất kể
cây hoa trà trên rêu mà chúng ta học cách thưởng thức. Đó là tất cả chức
năng của giáo dục. Giáo dục là gì? Là không mệt mỏi đưa những cây hoa
trà trên rêu như lối thoát cho xung năng của loài, vì xung năng không
bao giờ ngừng là liên tục đe dọa tính cân bằng mong manh của sự sống
sót.

Tôi rất hoa trà trên rêu. Không gì khác có thể giải thích lối
sống ẩn cư của tôi trong căn phòng âm u này. Từ những năm đầu đời, tôi
đã tin chắc vào tính hão huyền của tồn tại của mình. Lẽ ra tôi có thể
lựa chọn cách nổi loạn, và có trời chứng giám cho số phận bất công của
tôi, tôi đã có thể sử dụng những nguồn bạo lực trong chính hoàn cảnh của
chúng tôi. Nhưng trường học đã biến tôi thành một tâm hồn mà sự trống
rỗng của số phận chỉ dẫn tới việc từ bỏ và tự giam mình. Nỗi thán phục
kinh ngạc khi được sinh ra lần thứ hai đã chuẩn bị trong tôi mảnh đất
của sự tự chủ mang tính xung năng; vì trường học đã làm cho tôi lại được
sinh ra, nhờ thế mà tôi được an ủi và thế là tôi thuận theo ý muốn của
các thầy cô giáo, tôi ngoan ngoãn trở thành một con người văn minh. Thực
ra, khi cuộc chiến chống lại tính hung hăng của động vật linh trưởng
dùng đến các vũ khí kỳ diệu như sách vở và từ ngữ, mọi việc trở nên dễ
dàng và như vậy, tôi đã trở thành một con người được giáo dục, lấy từ
các ký tự sức mạnh để kháng cự lại bản chất riêng của mình.

Cho
nên tôi quá đỗi bất ngờ về phản ứng của bản thân khi Antoine Pallières
hống hách bấm chuông phòng tôi ba lần, rồi không thèm chào tôi, nó liếng
thoắng kể cho tôi nghe chuyện chiếc ván trượt patin của nó biến mất,
tôi đã đóng sập cửa ngay trước mũi nó, suýt nữa làm kẹp đuôi con mèo của
mình lúc đó đang chạy ra.

Không hoa trà trên rêu tí nào, tôi tự nhủ.

Và vì phải để Léon quay về ổ, tôi lại mở cửa ra ngay sau đóng sập nó.

- Xin lỗi, - tôi nói, - gió mạnh quá.

Antoine
Pallières nhìn tôi với ánh mắt của kẻ đang tự hỏi liệu có đúng là hắn
ta đã nhìn thấy cái mà hắn thấy. Nhưng vì nó được huấn luyện để cho rằng
chỉ xảy ra điều phải xảy ra, cũng giống như kẻ giàu tự cho rằng cuộc
đời của họ đi theo một luống cày thiên định mà quyền lực của đồng tiền
đã xới lên một cách tự nhiên cho họ, nên nó quyết định tin lời tôi. Khả
năng chúng ta tự điều khiển mình để không làm lung lay nền tảng của
những niềm tin là một hiện tượng hấp dẫn.

- Vâng, dù sao đi nữa, - nó nói, - cháu đến để đưa cho cô cái này, mẹ cháu bảo thế.

Và nó chìa cho tôi một chiếc phong bì màu trắng.

- Cám ơn cháu, - tôi nói, rồi lại sập cửa ngay trước mũi nó.

Giờ đây, tôi đứng ở trong bếp, với chiếc phong bì trên tay.

- Sáng nay ta làm sao thế nhỉ? - tôi hỏi Léon.

Cái chết của Pierre Arthens làm lụi tàn những cây hoa trà của tôi.

Tôi
mở phong bì và đọc vài chữ viết trên mặt sau của một tấm danh thiếp
láng bóng đến nỗi mực không thấm được vào giấy nên hơi nhòe dưới từng
chữ cái.

Bà Mitchel,

Bà có thể làm ơn, nhận giúp những túi đồ giặt là

chiều nay không?

Tôi sẽ qua phòng bà lấy chúng vào tối nay.

Cám ơn trước,

Chữ ký nguệch ngoạc.

Tôi
không ngờ đến một trò tấn công xảo trá như thế này. Tôi rùng mình và đổ
xuống chiếc ghế gần nhất. Tôi tự hỏi không biết mình có hơi điên không.
Liệu điều đó có gây ra hiệu ứng như vậy với bạn không, khi nó xảy ra
với bạn?

Thế này.

Con mèo ngủ say.

Sau khi đọc câu văn
ngắn ngủi không đáng kể này, bạn không có bất cứ cảm giác đau đớn nào,
bất cứ nỗi đau khổ lớn nào ư? Như thế là chính đáng.

Bây giờ.

Con mèo, ngủ say.

Bà có thể làm ơn, nhận giúp.

Một
mặt, chúng ta nhận thấy dấu phẩy được sử dụng quá nhiều. Khi được dùng
một cách tự do trong ngôn ngữ, mặc dù thông thường người ta không đặt
chúng trước một liên từ kết hợp, dấu phẩy làm tôn lên hình thức của câu:

Người ta chẳng đã trách cứ tôi khá nhiều, cả vì chiến tranh, cả vì hòa bình...

Mặt
khác, chúng ta có những lời vớ vẩn của Sabine Pallières trên giấy trắng
rất mịn, xuyên thủng câu bằng một dấu phẩy đã biến thành dao găm.

Bà có thể làm ơn, nhận giúp những túi đồ giặt là được không?

Sabine
Pallières đâu phải là một cô hầu gái người Bồ Đào Nha sinh ra dưới gốc
cây sung ở Faro, cũng không phải một bà gác cổng vừa mới từ Puteaux tới,
hay một người thiểu năng trí tuệ được gia đình của mình dung thứ, với
một người như thế tôi hoàn toàn có thể sẵn sàng tha thứ cho việc làm cẩu
thả tội lỗi đó. Nhưng Sabine Pallières là một phụ nữ giàu có. Sabine
Pallières là vợ của một nhân vật quyền thế trong ngành công nghiệp vũ
khí, Sabine Pallières là mẹ của thằng bé ngốc nghếch mặc áo khoác có mũ
màu xanh lá thông, thằng bé mà sau hai năm học dự bị và theo học ngành
Khoa học-Chính trị, chắc chắn sẽ truyền bá những suy nghĩ nhỏ nhen tầm
thường của nó trong một văn phòng cấp bộ của cánh hữu; thêm vào đó,
Sabine Pallières là con gái của một mụ già mặc áo măng tô lông thú,
thành viên ban đọc duyệt của một nhà xuất bản rất lớn, và thích đeo
nhiều đồ trang sức đến nỗi đôi khi tôi cảm thấy như người bà ta bị chùn
xuống.

Vì tất cả những lý do đó, tôi không thể tha thứ cho Sabine
Pallières được. Những đặc ân của số phận cũng có giá của chúng. Đối với
người được cuộc sống khoan dung, tính chính xác bắt buộc trong suy nghĩ
về cái đẹp là không thể thương lượng được. Ngôn ngữ - kho báu của con
người - và các cách sử dụng nó - công sức của một cộng đồng xã hội - là
những tác phẩm thiêng liêng. Cho dù chúng có phát triển cùng với thời
gian, biến thái, bị lãng quên rồi lại hồi sinh đi chăng nữa, mặc dù đôi
lúc, vi phạm nó lại làm nó phong phú hơn nữa, cũng chẳng thay đổi được
gì trong việc để có được quyền chơi chữ và thay đổi với chúng, trước
tiên cần phải lệ thuộc hoàn toàn vào chúng. Vì thế, những người may mắn
trong xã hội, những người mà số phận loại trừ ra khỏi những lệ thuộc của
kiếp nghèo, có sứ mệnh kép là tôn thờ và tôn trọng vẻ đẹp lộng lẫy của
ngôn ngữ. Cuối cùng, việc bà Sabine Pallières dùng sai dấu phẩy lại càng
là sự xúc phạm nặng nề hơn nữa vì trong khi đó, các thi sĩ tuyệt diệu
sinh ra trong những thùng xe hôi thối hay những khu phố rác rưởi lại tôn
sung đến mức thần thánh ngôn ngữ, sự tôn sung xuất phát từ cái Đẹp.

Người giàu có nghĩa vụ với cái Đẹp. Nếu không, họ đáng phải chết.

Đúng vào lúc tôi có những suy nghĩ phẫn nộ ấy, ai đó bấm chuông phòng tôi.