Vì sao tôi quyết định cho công bố cuốn sách này

Trước
hết xin bạn đọc hãy bớt ra chút ít thời gian để đọc lá thư của một
người từng hâm mộ tôi, (tôi nói như vậy vì không biết sau đây cô bé ngày
ấy có còn hâm mộ tôi nữa không) bởi vì đằng nào thì cũng phải kể hết
mọi chuyện cho có đầu có cuối.

Đà Nẵng ngày 15/1/86

Chị Lê Vân yêu mến!

Khi
em viết thư này cho chị tức là lúc tình cảm của em đã lên tới tột đỉnh.
Con người ta thường có những lúc không thể tự kìm chế được mình. Và giờ
đây em đang lâm vào tình trạng đó. Em không thể yên lặng được nữa, em
không thể cứ giữ kín mãi trong lòng tất cả những gì bấy lâu nay em đã
dành cho chị, em đã nghĩ về chị.

Chị Vân ạ, chị có biết
chị là như thế nào đối với em không? Giá như chị biết được rằng em đã
quí mến chị đến chừng nào. Cuộc sống của em trong thời gian gần đây
dường như không thể thiếu được bóng dáng thân thương của chị.

Mỗi
một ngày em không thể không nghĩ đến chị. Có những đêm em nằm mơ thấy
chị đang sống ngay trong gia đình em, em thấy được cả nỗi vui sướng của
em khi được sống gần chị (nhưng tiếc thay những giấc mơ cũng chỉ là
những giấc mơ).

Hình ảnh của chị đã theo em vào trong các
giờ ăn, giấc ngủ và cả khi đến lớp. Có hôm, em đã bị cô giáo khiển
trách vì cái tội không chú ý nghe giảng, hay nghĩ ngợi. Thế đấy! Mọi
người nhìn em một cách khó hiểu, họ cho rằng em đang yêu. Vâng! Đúng
vậy, em đang yêu, yêu một cách say đắm. Và người mà em yêu đó chính là
chị.

Tất cả được bắt đầu từ cái ngày em xem bộ phim “Chị Dậu”, lần đầu tiên em đã khóc khi xem một phim Việt Nam.

Sau
cái hôm đáng nhớ ấy, em đã đem lòng mến phục người diễn viên có tên Lê
Vân, người em gặp lần đầu tiên trên màn ảnh, và em cứ tự hỏi: không biết
chị ấy là ai? Sao chị ấy lại nhập vai một cách tuyệt vời vậy? Thế rồi
không chịu được với những câu hỏi đó, em đã đến các quầy báo tìm mua tất
cả các báo có nói về chị, bất kể là báo gì, số mới hay cũ. Chị biết
không, em đã vồ lấy những bài báo đó cứ như là bắt được báu vật ấy. Thì
ra, em là một đứa ngu ngốc, em đã bỏ lỡ những bộ phim trước đây chị đã
đóng. Em cứ tiếc mãi và tự trách mình đáng lý ra phải biết về chị sớm
hơn mới phải.

Nhờ những bài báo đó, em biết được chị hiện
là một trong những diễn viên chính của Nhà hát nhạc vũ kịch Việt Nam,
là con gái của nghệ sĩ ưu tú Trần Tiến, người mà em đã biết từ lâu qua
các vở kịch nói Trung ương xem ở truyền hình. Em thật sự kinh ngạc và
thầm thán phục khi biết chị là diễn viên balet. Thật không có gì sung
sướng bằng được biết những điều tốt đẹp về một người mà mình đã sẵn lòng
yêu mến. Từ đó em thường xuyên theo đõi báo chí để luôn được biết về
chị, để không bỏ sót một hoạt động nghệ thuật nào của chị. Em hi vọng và
chờ đợi đến một ngày được xem lại chị.

Cứ thế, hai năm
trôi qua (1983-1985), một hôm em đọc được trong cuốn Điểm phim giới
thiệu về bộ phim có cái tên “Bao giờ cho đến tháng Mười” và ở phần giới
thiệu diễn viên, em nhìn thấy hai chữ Lê Vân. Trời ơi! Chị không thể
hình dung là em đã vui mừng đến chừng nào đâu. Khi bộ phim được chiếu ở
Đà Nẵng, em đã có mặt vào buổi chiếu đầu tiên. Lần đó em đã khóc, khóc
rất nhiều. Nhưng không phải chỉ một lần thôi, em đã xem bộ phim đến ba
lần và đến lần thứ ba em vẫn không sao cầm được nước mắt. Làm sao có thể
không khóc được ở những đoạn chị đứng sau vách cố nghiến răng, nén
lòng, kìm những tiếng nấc khi nghe đọc bức thư để đến lúc nằm một mình
chị lại trằn trọc vật vã với đau khổ; ở đoạn chị phải diễn chèo để cố
quên đi nỗi đau đang vò xé trong lòng, rồi phải bỏ chạy khi quá bức xúc
(ở đoạn này, tuy là diễn chèo nhưng em vẫn thấy ở chị có một cái gì đó
rất “balet”). Và nhất là ở đoạn cuối, khi bố chồng mất, em đã khóc nức
nở cùng chị, đây cũng là đỉnh điểm cảm xúc trong em. Chị Vân ơi, chị hãy
nói cho em biết vì sao chị có thể diễn xuất một cách “xuất thần” đến
vậy? Chị đã diễn chèo không kém gì một diễn viên chèo thực thụ. Lần đầu
tiên xem phim này, em đã không ngần ngại đánh giá rằng, đây là bộ phim
hay nhất trong những phim Việt Nam mà em đã xem. Đó là nhờ vào diễn xuất
của chị và tất nhiên phải kể đến tài đạo diễn của chú Đặng Nhật Minh và
sự “đều tay” của các diễn viên khác. Nhưng em bảo đảm là bộ phim này sẽ
không thành công nếu như vai Duyên được giao cho một diễn viên khác (ở
đây em nói hoàn toàn khách quan). Không ai có thể thay thế Lê Vân trong
vai này được. Có lẽ khi viết kịch bản, chú Đặng Nhật Minh đã dành sẵn
vai này cho chị thì phải. Hình ảnh của chị trong phim mà em thích nhất
là lúc chị Duyên còn con gái, kẹp hai chùm tóc hai bên, cùng chạy chơi
với anh Nam ngoài bờ sông và lúc chị Duyên cùng con trai thả diều trên
đồi. Những lúc đó chị thật là đáng yêu làm sao!

Trước đây
em đã mến phục chị qua phim “Chị Dậu” nhưng một cách âm thầm và kín
đáo. Cũng sau này, với “Bao giờ cho đến tháng Mười” em không thể âm thầm
được nữa.

Vậy là đi đâu em cũng “ca” chị, đến nỗi bạn bè
và anh chị của em đã phai gọi đùa với em là “Lê Vân của mày”. Phải! Chị
là của em. Em rất sung sướng mỗi khi nghe mọi người gọi như vậy. Và từ
đó tình cảm của em đối với chị ngày càng thắm thiết hơn. Càng thương cho
số phận của chị Dậu bao nhiêu, càng thông cảm cho nỗi đau của chị Duyên
bao nhiêu, em càng yêu thương và quí mến chị bấy nhiêu. Em ôm ấp một
ước muốn là một ngày nào đó sẽ được nhìn thấy chị ở ngoài đời, được nhìn
thấy chị Lê Vân mà em đã đem lòng yêu mến.

Và rồi cái ngày dó đã đến.

Vào
một ngày đầu tháng tư năm tám sáu, khi tình cờ đi ngang qua nhà hát
Trưng Vương (nhà hát duy nhất của Đà Nẵng), em nhìn thấy một giải băng
trắng giăng ngang, trên đó có dòng chữ “Nhà hát nhạc vũ kịch Việt Nam”
và xung quanh là những tấm biển quảng cáo, giới thiệu các vở balet.

Lúc
đó em liền nghĩ ngay đến chị và vội dừng xe lại. Quả thật, em đã đoán
không sai, trên tấm bảng giới thiệu các diễn viên, em đã tìm thấy tên
Trần Lê Vân. Em mừng quá, đến nổi không biết nên quay xe về hướng nào.
“Nhưng làm thế nào bây giờ? Chị ấy hiện đang ở đâu?”, em tự hỏi. Và thế
là, đáng lý ra em phải đi công việc của em thì em lại xách xe chạy như
điên như dại đến các khách sạn mà các đoàn nghệ thuật thường hay trọ.
Nhưng em đã thất vọng, em không tìm ra đoàn balet, em không tìm ra chị
đâu cả. Quay trở lại nhà hát, em hỏi người ta thì được biết: “Họ mới để
bảng vậy chứ chưa diễn”. Em trở về với vẻ mặt tiu nghỉu.

Sáng
hôm sau, em chở má đi chợ, cái chợ đó nằm trên đường Hải Phòng (gọi là
chợ Tam Giác) cách không xa ga Đà Nẵng. Em dựng xe ở ngoài chợ đợi má
em. Lúc này em lại nghĩ đến cách tìm gặp chị, ngẩng lên, bất chợt em
nhìn thấy có bốn chị có lẽ là vừa từ bên kia đường bước qua. Trong số
bốn chị đó, em thấy có một chị tóc tha dài thẳng mượt, mặc chiếc áo may
kiểu “sô” hình như là màu vàng nhạt, mắt mang một đôi kính râm. Nhưng em
chỉ thấy thoáng qua trong nháy mắt thì các chị đó đã khuất vào trong
chợ. “Họ là ai vậy nhỉ? Không có lẽ họ là những người mà mình đang tìm,
bởi vì họ ăn mặc giản dị bình thường như mọi người. Và nếu là nghệ sĩ,
họ đến các chợ lớn chứ vào cái chợ “dởm” này làm gì?”.

Sáng
hôm sau nữa, em lại ra chợ để mua một ít trái cây. Chợ trái cây nằm đối
diện với cái chợ hôm qua em đã đứng. Sau khi mua xong, chuẩn bị quay
về, thì… “Trông kìa, đúng là bốn chị ngày hôm qua rồi!” Em tự nhủ. Họ
đang từ chợ bên kia bước qua đường tiến về phía em. Lần này, em có dịp
quan sát kỹ hơn. “Đúng là 4 chị ấy rồi. Họ vẫn ăn mặc như hôm qua. Và
nhìn kìa! Cái chị hôm qua mang đôi kính râm, bây giờ đã bỏ kính ra,
trông chị ấy rất quen”. Các chị đến gần em hơn. “Trời ơi! Chị Lê Vân”.
Em đưa tay dụi hai mắt, cố nhìn cho kỹ. “Chẳng lẽ Lê Vân là chị mang
kính hôm qua đấy sao? Sao chị ấy trẻ vậy? Sao chị ấy bình dị quá vậy?
Không một chút phấn son, áo quần không màu mè, lòe loẹt Nhưng không thể
lầm lẫn được khuôn mặt ấy, từ mắt mũi miệng cho đến thân hình. Đúng là
một “thân hình balet”.

“Đúng là chị Lê Vân rồi!”. Các chị
đi bộ về hướng ga Đà Nẵng, còn em thì “rà” xe đạp theo sau cho đến khi
các chị rẽ vào khách sạn. Thì ra các chị trọ ở khách sạn đường sắt, một
khách sạn bình dân mà chưa một đoàn nghệ thuật nào đến trọ cả. Bây giờ
em mơi vỡ lẽ ra rằng các chị vào chợ Tam Giác để mua đường vì ở đây bán
đường rẻ hơn các chợ khác, mà lại còn gần khách sạn nữa. Em trở về mà
lòng vui như mở hội: “Thế là mình đã tìm ra chỗ ở của chị ấy!”. Về đến
nhà, em kiền khoe với mọi người: “Em vừa nhìn thấy Lê Vân. Vâng! Chính
mắt em trông thấy chị ấy đi ngoài chợ Tam Giác, chị “Lê Vân của em” ấy
mà!”. Ông anh trai em nói đùa: “Cứ như là vừa nhìn thấy tiên trên trời
xuống vậy”. Em đốp lại: “Chứ sao, chị ấy còn hơn cả tiên nữa kia!”

Tối
hôm đó, khi biết đoàn balet sẽ diễn đêm đầu tiên, em bèn mua bằng được
hai cái vé… chợ đen, rủ chị của em cùng đi xem, bởi vì em quá nôn nóng
muốn được xem chị diễn. Tối hôm sau, em lại được người ta cho 2 vé nữa
nhưng ngồi tận trên lầu Vậy là trong hai đêm liền, em được xem chị diễn
các trích đoạn “Spartacus”, “Giselle” và ở vở “Hồ Thiên Nga”, các chị
đông quá và giống nhau quá, em thì ngồi tận trên lầu nên em không tìm ra
chị. Cứ mỗi lần nghe giới thiệu tên chị, em lại nín thở hồi hộp chờ
đợi, và lần xuất hiện đầu tiên của chị, em đã đứng bật lên khỏi ghế cứ
như là theo bản năng vậy. Trong các đoạn trích đó, em vẫn thích nhất chị
trong vai người yêu của Spartacus chị diễn cùng với anh Lê An. Trong
vai này chị thật là tuyệt đẹp (vì lúc đó em ngồi gần nên nhìn được chị
rất rõ). Đây là lần đầu tiên em được xem balet ngay sàn diễn.

Đối
với em lâu nay, balet vẫn là thứ nghệ thuật cao nhất trong tất cả các
loại hình nghệ thuật, là “nghệ thuật bay trên mười đầu ngón chân”. Nhưng
cho đến khi được xem trực tiếp ở sàn diễn (chứ không phải qua truyền
hình) mới thấy được cái “cao”, cái khó, cái công phu của nó gấp trăm lần
em tưởng.

Lúc đó mới thấy, sự lao động nghệ thuật của
các nghệ sĩ balet là cả một quá trình khổ luyện. Càng thấy được điều đó,
em càng kính phục những nghệ sĩ balet, trong đó có chị. Những người
cống hiến đời mình cho nghệ thuật balet, không còn nghi ngờ gì nữa, là
những người yêu nghệ thuật thực sự, những người nghệ sĩ chân chính. Em
không bao giờ quên được những động tác uyển chuyển, những đường nét
tuyệt vời của chị nói riêng và của tất cả các anh chị nói chung. Những
động tác mà em nghĩ rằng, để có được các anh chị đã phải đổ biết bao
công sức.

Về phần chị, chỉ riêng hoạt động nghệ thuật
balet của chị cũng đủ làm cho em khâm phục rồi, vậy mà chị còn là một
ngôi sao của điện ảnh nữa, thật là hết chỗ nói.

Kể từ
sáng hôm sau cái đêm xem chị diễn ấy cho đến ngày chị rời Đã Nẵng về Hà
Nội, suốt nửa tháng trời, sáng nào em cũng có mặt trước cổng Khách sạn
đường sắt cả. Cứ mỗi buổi sáng, em lại đến đó, đợi đến lúc chị ra khỏi
khách sạn là em đi theo chị. Em chỉ đi theo chị những lần chị đi bộ, còn
bữa nào chị lên xe đi theo đoàn thì em chỉ còn biết đứng nhìn theo mà
chịu chết. Cứ thế, em đã đi theo chị không rời một bước, chị đến đâu là
em theo đó. Em đã theo chị vào các chợ khi chị mua quà để mang ra Hà
Nội. Có một lần, chị dừng lại ở một hàng cá khô trong trung tâm thương
nghiệp Đà Nẵng, lợi dụng lúc đông người, em tiến lại gần sát chị, em khẽ
chạm vào người chị nhưng có lẽ chị không biết đâu.

Có
khi chị đi cùng các chị kia, có khi chị đi một mình. Có hôm chị mặc
chiếc áo sọc nhiều màu hình như là may kiểu bo ở lai, và tóc chị kẹp vén
lên hai bên mang tai. Có hôm chị lại thả tóc và mang kính râm. Những
ngày sau, em không để ý đến áo quần của chị nữa mà chỉ say sưa ngắm nhìn
vẻ đẹp của chị. Một vẻ đẹp bình dị nhưng hết sức thánh thiện.

Có
một buổi sáng, dù cho sự việc diễn ra cách đây đã 7 tháng, (kể từ ngày
chị vào Đà Nẵng đến nay), em vẫn không sao quên được.Đó là buổi sáng của
ngày 13 tháng 4, khoảng 7 giờ. Chị từ trong khách sạn đi ra cùng với
một chị (hình như là chị Kiều Ngân hay chị Quý Ngân gì đó), không biết
là các chị đã điểm tâm chưa? Hôm đó, chị mặc chiếc áo thun lưới màu kem,
chiếc quần thun màu đen, ống nhỏ, hai bên đùi mỗi bên có một đường nhỏ
màu trắng chạy dài từ lưng quần xuống đến lai, giống kiểu quần thể thao
vậy. Chân chị mang đôi dép da quai lưới, và tóc chị kẹp cao ngược lên,
để lộ ra chiếc cổ “balet” trắng nõn. Chị kia chân mang dép nhựa Hà Nội,
mặc chiếc quần Jeans xanh đã bạc màu, tóc cuộn hai cuộn hai bên và mặc
áo gì thì em không nhớ. Trông hai chị có vẻ “chịu chơi “ lắm. Hai chị đi
thẳng về phía chợ và rẽ vào chợ trái cây. Thì ra hai chị đi mua dưa
hấu. Chị ngồi xuống chọn dưa. Vậy mà những người bán dưa đâu có biết
rằng trước mặt họ là một chì Dậu, chị Duyên từng xuất hiện trên màn ảnh.
Chỉ có một mình em biết điều đó. Lúc đó ước gì em là người bán dưa nhỉ,
em sẽ biếu chị cả chục quả. Sau khi chọn xong, chị bảo bà bán dưa lấy
dao xăm cho chị một miếng hình tam giác để chị xem thử. Cầm miếng dưa đỏ
chót trên tay, chị từ từ đưa lên miệng nếm thử. Chị đâu biết rằng trong
khi chị đang làm cái việc ấy thì có một kẻ đang nhìn chằm chằm vào chị.
Phải, lúc đó em đang đứng cách chị 3 bước về phía bên phải. Em suýt bật
cười khi nhìn thấy chị nếm dưa. Rồi chị đưa miếng dưa cho chị kia nếm
thử nhưng chị kia lắc đầu và chị lắp miếng dưa vào chỗ cũ. Chị kia trả
tiền, quả dưa khoảng 30, 35 đồng gì đó. Chị xách quả dưa lên phủi sạch
cát rồi mang về. Chị đi rồi mà em cứ ngẩn người ra. Làm sao em có thể
quên được cái động tác “nếm dưa hấu “ hết sức dễ thương ấy…

Đó
cũng là ngày cuối cùng em “theo dõi” chị. Bởi vì bắt đầu từ ngày hôm
sau em phải học ngày hai buổi để chuẩn bị ôn thi. Chiều hôm đó, em bỗng
dưng có ý định đến phòng chị ở để gặp chị, để được nói với chị những
điều lâu nay em đã ấp ủ, để được nghe giọng nói của chi, để thỏa mãn
điều mà em đã mong muốn. Vậy là 3 giờ chiều ngày hôm ấy, em lại đến
khách sạn. Nhưng khi đến nơi, em không thể bước tiếp được nữa, em bị lôi
kéo lại bởi ý nghĩ. “Tại sao mình lại làm việc này? Mình đã suy nghĩ kỹ
chưa? Con người ta có một cái vốn tối thiểu đó và lòng tự trọng. Nếu
mình làm việc này tức là mình không biết tự trọng, mình không còn sĩ
diện”. Cuối cùng em đã quay về, em đã tự đấu tranh với chính mình rằng
“Mình yêu thương, mình mến phục chị ấy thì việc mình đến gặp chị ấy có
gì là xấu hổ, là mất sĩ diện đâu”. Nghĩ vậy em lại trở lại khách sạn
nhưng đến nơi thì lại quay về. Cứ thế trong hai, ba ngày, đến ba, bốn
lần em vẫn không lên được phòng chị.

Chị Vân ạ, em không dám tự sánh mình với chị đâu. Đối với chị, em chỉ là một hạt cát, còn chị là vầng thái dương.

Giá
như chỉ có chị và em. Nhưng ở đây chị hãy thông cảm cho em vì còn có
người xung quanh nữa. Họ sẽ nghĩ gì về em khi thấy em bước vào phòng chị
và nghe thấy những điều mà em sẽ nói với chị.

Mãi cho
đến hôm em cùng các bạn vào chợ trái cây để mua đồ về liên hoan lớp. Em
ngạc nhiên khi nhìn thấy các cô các chị trong đoàn balet (mà em từng
quen mặt mua dưa hấu rất nhiều. Có chị mua đến hai, ba quả. Em nghe một
trong hai cô đứng gần đó nói với bà bán dưa rằng: “Năm, mười năm chúng
tôi mới có dịp vào đây một lần. Chị bán cho tôi một quả rẻ rẻ để về làm
quà cho chồng, cho con”. Nhìn các cô các chị trả giá mà em thấy tội
nghiệp. Ra đường lại thấy các chú các anh mua rổ rá bằng nhựa cũng
nhiều. Lúc đó em nhớ đến chị. “Không biết chị Vân đã mua dưa chưa nhỉ?
Vậy là sáng mai chị ấy trở về Hà Nội. Chiều nay nhất định mình sẽ đến
chỗ chị ấy rồi ra sao thì ra”. Như đã quyết định, chiều hôm đó em mua
một bó hoa thật tươi, thật đẹp bỏ vào trong một cái giỏ bằng mây để
không ai nhìn thấy và mang thẳng đến khách san. Nhưng đến nơi thì… hỡi
ôi! Em nhận được một cái tin rất buồn: chị đã đi rồi, tất cả đã đi hết
rồi. Lúc đó, em tức đến gần khóc. Và đêm hôm đó, lần đầu tiên, em đã
trằn trọc không ngủ được. Buổi chiều buồn đáng nhớ ấy là chiều ngày
18/4.

Em vốn là con trong một gia đình trí thức, mà trí
thức thì chị biết rồi đấy. Rất nghèo. Bởi vậy em rất yêu những con người
bình dị, nhất là nghệ sĩ bình dị. Và em cũng rất yêu nghệ thuật, vì vậy
em rất tôn trọng những người làm nghệ thuật. Sau này càng nghĩ, em càng
thấy thương đoàn balet của chị: người thì đông, phải trọ khách sạn bình
dân, lao động thì khổ nhọc, tiền lương của mỗi anh chị cho mỗi đêm
diễn, theo em biết, rất ít. Đến cả phương tiện vận chuyển cũng không có,
cả đoàn chi có một chiếc xe du lịch, để các anh chị phải đi bằng tàu
lửa. (Có những hôm ở khách sạn, em nhìn thấy trên chiếc xe du lịch đó,
một số các anh chị thì ngồi còn một số phải đứng, chật ních). Đồ trang
phục múa thì đã cũ. Và em biết bản thân mỗi nghệ sĩ trong đoàn cũng
nghèo. Nhưng có một điều chắc chắn là tâm hồn của các anh chị rất “không
nghèo”. Trong một hoàn cảnh như vậy mà các anh các chị đã đem hết công
sức của mình để cống hiến cho nghệ thuật. Và kết quả là chất lượng nghệ
thuật rất cao. Cho đến bây giờ em vẫn không quên được trình độ chơi nhạc
tuyệt vời của dàn nhạc, sự tạo hình tuyệt đẹp trong các động tác balet.

Đối
với em, một nghệ sĩ chân chính phải là một con người vừa có tài, vừa có
đức. “Một người đi từ xa mà mọi người đều biết rằng đó là một nghệ sĩ
thì người đó không phải là nghệ sĩ”.