Xe càng gần đến đích bao nhiêu, Abôghin càng trở nên nôn nóng
hơn bấy nhiêu. Ông trở người luôn luôn, nhổm lên nhìn ra phía trước qua
vai người xà ích. Và khi chiếc xe đã dừng bên ngoài hiên nhà trang trí
khá đẹp bằng những tấm vải gai sòng sọc, khi ông ta nhìn lên những khung
cửa sổ sáng ánh đèn trên tầng hai, có thể nghe rõ nhịp thở gấp run run
của ông.

- Nếu có chuyện gì xảy ra, thì... tôi không sao chịu nổi,
- ông vừa nói, vừa bước vào hành lang cùng với bác sĩ, hai tay xoa xoa
vì xúc động. - Nhưng mà không nghe thấy tiếng ồn ào, có nghĩa là mọi sự
đều tốt lành, - ông nói thêm, tai lắng nghe cố tìm một âm thanh nào
trong cảnh tịch mịch chung quanh.

Ngoài hành lang không nghe thấy
một giọng nói, một bước chân nào, và cả ngôi nhà như đang ngủ yên mặc dù
để đèn rất sáng. Đến lúc này thì bác sĩ và Abôghin, từ lúc gặp nhau đến
giờ toàn ở trong bóng tối, mới có thể nhìn kỹ hình dạng của nhau. Bác
sĩ dáng người cao cao, gù gù, ăn mặc luộm thuộm, nét mặt không đẹp. Có
cái gì thô thô, dữ tợn, khắc khổ lộ rõ ở đôi môi dày như môi người da
đen, ở cái mũi khoằm và cái nhìn uể oải, lãnh đạm. Mái tóc không chải
của ông, thái dương hóp vào, bộ râu nhỏ dài bạc sớm không che hết chiếc
cằm, màu da xám mai mái và những cử chỉ vụng về, thiếu cân nhắc - tất cả
cái vẻ khắc khổ, khó tính ấy gợi người ta nghĩ rằng trước kia ông đã
trải qua những ngày thiếu thốn, cơ cực, bị cuộc sống và người đời hành
hạ vất vả. Nhìn tất cả vẻ người khô khan của ông, không thể tin được
rằng ông lại lấy được vợ và biết than khóc khi đứa trẻ qua đời. Abôghin
thì lại gây một ấn tượng khác. Đó là một người đàn ông đẫy đà bệ vệ, có
tóc vàng, cái đầu rất to, đường nét trên mặt không thanh nhỏ, nhưng
trông vẫn hài hòa, cân đối, ông ta mặc bộ quần áo may theo mốt mới nhất.
Trong dáng vẻ bề ngoài - chiếc áo veston cài cúc chỉnh tề, khuôn mặt,
mái tóc dài - có cái gì quý phái, cao thượng; khi bước đi, đầu ông ta
giữ thẳng, ngực hơi ưỡn ra đàng trước, ông ta nói bằng giọng nam trung
ấm áp, và trông cách ông cởi chiếc khăn quàng cổ hay sửa lại mái tóc
cũng thấy một vẻ gì rất thanh, gần như chỉ có ở những người phụ nữ. Thậm
chí gương mặt nhợt nhạt và vẻ sợ hãi như trẻ con khi ông ta vừa cởi áo
ngoài, vừa nhìn lên cầu thang, vẫn không làm tổn hại đến diện mạo đường
hoàng, không làm mất đi vẻ no đủ, cường tráng, lịch thiệp đến mức tự phụ
toát ra từ dáng người, bộ điệu của ông.

- Không có ai cả và cũng không nghe thấy tiếng động nào, ông ta nói, bước lên cầu thang.

- Không thấy cảnh vội vã, ồn ào. May quá!

Abôghin
dẫn bác sĩ qua hành lang vào căn phòng lớn, nơi đặt chiếc đàn dương cầm
mờ mờ hiện trong bóng tối và trên trần treo một chùm đèn phủ trắng; từ
đây hai người bước sang một gian phòng khách nhỏ rất đẹp, ấm cúng, chìm
trong một thứ ánh sáng mờ mờ hồng hồng rất dịu.

- Mời bác sĩ ngồi đây một lát, - Abôghin nói, - còn tôi... chốc nữa tôi ra. Tôi đi xem qua, báo trước cho người nhà biết.

Kirilốp
ngồi lại một mình. Căn phòng khách sang trọng, ánh mờ dễ chịu và bản
thân sự xuất hiện mang tính chất phiêu lưu ký của ông trong ngôi nhà xa
lạ, không quen thuộc này hình như không gây xúc động nào đối với ông.
Ông ngồi trong chiếc ghế bành và ngắm nhìn bàn tay mình bỏng rộp vì
phênôn. Ông chỉ đưa mắt nhìn thoáng qua chiếc chao đèn màu đỏ, chiếc hộp
đàn viôlôngsen, và liếc nhìn về phía có tiếng đồng hồ kêu tích tắc, ông
thấy hình nộm một con sói, trông cũng đường bệ và no nê như chính
Abôghin.

Chung quanh yên lặng... Ở một nơi nào bên căn phòng gần
đây có tiếng ai kêu to “ạ!”, tiếng cửa kính chắc là cửa tủ mở lạch cạch,
và sau đó tất cả lại chìm vào im lặng. Chờ chừng năm phút, Kirilốp thôi
không ngắm tay mình nữa và ngẩng đầu nhìn về phía cửa nơi Abôghin đã
qua đấy đi ra.

Trên ngưỡng cửa ấy Abôghin xuất hiện, nhưng không
còn giống như lúc đi khỏi đây. Vẻ tinh tế lịch thiệp, vẻ no đủ hoàn toàn
biến mất, khuôn mặt, đôi tay, dáng đứng của ông đều bị dị dạng méo mó
đi vì lộ rõ một cảm giác ghê tởm không hẳn là kinh hãi, không hẳn là một
nỗi đau đớn. Cái mũi, đôi môi, bộ ria mép, mọi đường nét ông ta đều
động đậy và hình như đều cố bứt ra khỏi mặt, còn cặp mắt thì dường như
đang cười vì đau đớn...

Abôghin nặng nề bước những bước dài vào giữa phòng khách, cúi mình xuống, miệng rên rỉ, hai tay nắm lại rung rung.

-
Nó lừa rồi! - ông ta kêu lên, nhấn giọng vào chữ lừa. - Lừa rồi! Bỏ đi
rồi! Lên cơn đau, bảo tôi đi mời bác sĩ chỉ cốt để ở nhà bỏ trốn với cái
thằng hề Páptsinxki! Trời ơi!

Abôghin khó nhọc bước đến bên bác sĩ, chìa ra trước mặt bác sĩ hai nắm tay trắng mịn và run run tay tiếp tục kêu to:

-
Bỏ đi rồi!! Lừa rồi! Mà lừa đảo thế làm gì mới được chứ?! Trời ơi là
trời! Bày ra cái trò ú tim lừa lọc, bẩn thỉu này, cái trò chơi quỷ quái,
ác độc này làm gì? Tôi đã làm gì cô ta? Bỏ đi rồi!

Nước mắt trào
ra trên khóe mắt ông ta. Một chân để nguyên, ông quay ngoắt sang phía
khác rồi đi đi lại lại trong phòng khách. Lúc này, với bộ áo veston
ngắn, với chiếc quần mốt hẹp ống hằn rõ đôi chân gầy không cân xứng với
phần mình, với cái đầu to và túm tóc, Abôghin trông giống như một con sư
tử. Trên gương mặt lãnh đạm của bác sĩ thoáng hiện nét tò mò. Ông đứng
dậy và nhìn lên Abôghin.

- Xin lỗi, người bệnh ở đâu? - Ông nói.

-
Người bệnh! Người bệnh! - Abôghin kêu lên, vừa cười vừa khóc, hai nắm
tay vẫn run run. - Nó không phải là bệnh nhân mà là kẻ đáng nguyền rủa!
Ty tiện! Đểu giả đến mức yêu tinh cũng không thể nghĩ ra hơn! Bảo tôi đi
để dễ bề bỏ trốn với cái thằng xẩm, thằng hề đần độn ấy. Ô trời ơi, lẽ
ra nó chết đi còn hơn! Tôi không thể chịu nổi nữa! Không thể chịu nổi
nữa!

Kirilốp vươn thẳng mình đứng lên. Đôi mắt ông chớp chớp, nước mắt giàn giụa, hàm ông đưa ngang, bộ râu nhỏ cũng đưa ngang theo.

-
Xin lỗi, thế này là thế nào? - Ông vừa nói, vừa đưa mắt tò mò nhìn
quanh. - Con tôi mới chết, vợ đang buồn nẫu ruột, cả nhà không còn ai...
bản thân tôi đứng cũng không vững nữa, đã ba đêm rồi tôi không ngủ...
và rồi thế nào? Người ta ép tôi phải sắm vai trong một vở hài kịch tầm
thường, sắm vai một đồ vật giả trên sân khấu! Tôi không... không hiểu gì
nữa!

Abôghin xòe một nắm tay ra, vứt xuống nền nhà một mảnh giấy nhàu nát rồi dẫm chân lên như dẫm một con bọ muốn đạp chết.

-
Tôi không thấy... tôi không hiểu ra! - Abôghin nói rít qua kẽ răng, một
nắm tay giơ lên, run run sát mặt mình, với dáng điệu như có ai động
phải chỗ đau nhất. - Tôi không để ý rằng ngày nào thằng ấy cũng đến,
không để ý rằng hôm nay nó lại đi xe ngựa có mui đến! Sao lại đi xe có
mui! Thế mà tôi không nhận ra, thật là gà mờ!

- Tôi không... không
hiểu! - bác sĩ làu bàu nói. - Nhưng mà thế này là thế nào! Bởi vì đây
là một sự nhạo báng nhân cách, một sự giễu cợt đối với nỗi đau khổ của
con người! Đó là một cái gì không thể tưởng tượng nổi... lần đầu tiên
tôi thấy trong đời!

Với cảm giác kinh ngạc âm ỉ của một người bắt
đầu hiểu rằng mình đã bị xúc phạm, bác sĩ nhún vai, dang hai tay ra và,
không biết nói gì làm gì, bác sĩ kiệt sức ngồi phịch xuống chiếc ghế
bành.

- Ừ thì không yêu nữa, đi yêu người khác thì đó là quyền của
cô, nhưng mà việc gì phải lừa đảo thế này, phải bày ra cái trò bội bạc
đê tiện thế này? - Abôghin nói giọng như khác. - Để làm gì? Vì tội gì?
Tôi đã làm tội gì? Bác sĩ nghe tôi đây, - Abôghin vừa nói, vừa bước lại
gần Kirilôp. - Vô tình ông đã làm người chứng kiến nỗi bất hạnh của tôi,
và tôi cũng sẽ không giấu sự thật. Thề với ông rằng tôi yêu người đàn
bà này đến mức sùng bái, như một kẻ nô lệ của nàng! Vì nàng mà tôi đã hi
sinh tất cả: tôi đã xích mích với bà con ruột thịt, tôi bỏ cả công
việc, cả âm nhạc, tôi tha thứ cho nàng những điều mà ngay đối với mẹ đẻ,
hay chị em ruột tôi cũng không đủ sức tha thứ... Chưa một lần nào tôi
nhìn nàng hằn học... không một lần nào làm nàng phải ngờ vực! Vậy thì vì
lẽ gì mà phải lừa dối thế này? Tôi không yêu cầu nàng phải yêu mình,
nhưng lừa dối vì mục đích gì? Không yêu nữa thì cứ nói thẳng thắn, trung
thực, hơn nữa cô đã biết quan điểm của tôi về chuyện này rồi cơ mà...

Nước
mắt giàn giụa, toàn thân run rẩy, Abôghin trút hết nỗi lòng mình với
bác sĩ. Ông ta sôi nổi nói, hai tay ấp bên trái tim, không một chút do
dự kể lại hết những chuyện kín trong gia đình và hình như còn có vẻ vui
mừng rằng cuối cùng những điều bí mật ấy đã thoát ra khỏi lồng ngực của
ông. Nếu ông cứ dốc bầu tâm sự như thế hết giờ này sang giờ khác thì
chắc là ông sẽ cảm thấy lòng mình dịu đau. Có lẽ nếu bác sĩ nghe Abôghin
nói, nếu bác sĩ sẽ đem tình bạn bè mà cảm thông với ông và, có lẽ như
vẫn thường xảy ra, có thể là ông ta sẽ nhẫn nhục chịu đựng nỗi đau khổ
của mình mà không làm những điều xuẩn ngốc vô bổ... Nhưng mà chuyện đã
xảy ra theo hướng khác. Trong khi Abôghin nói, người bác sĩ bị xúc phạm
thay đổi rõ rệt. Vẻ lãnh đạm, kinh ngạc trên nét mặt dần dần nhường chỗ
cho một cảm giác hờn tủi cay đắng, uất ức, giận dữ. Nét mặt bác sĩ trở
nên khó đăm đăm, cau có, khắc nghiệt hơn. Khi Abôghin đem đến cho bác sĩ
xem tấm ảnh người phụ nữ trẻ với khuôn mặt đẹp, nhưng khô khan, nhạt
nhẽo như một nữ tu sĩ và hỏi bác sĩ rằng liệu có thể nhìn khuôn mặt như
thế này mà lại nghĩ rằng nó có khả năng thể hiện tính lừa đảo hay không,
thì bác sĩ bỗng chồm dậy, mặt sáng quắc và nói dằn từng tiếng một cách
lỗ mãng:

- Ông nói tất cả những điều này với tôi làm gì? Tôi không
muốn nghe! Không muốn nghe - bác sĩ hét lên và đấm mạnh tay xuống bàn. -
Tôi không cần đến những chuyện k tầm thường của ông, đem mà quẳng cho
quỷ đi! Ông đừng cả gan nói những chuyện nhảm nhí đó với tôi! Hay là ông
nghĩ rằng tôi bị xúc phạm còn ít quá chăng? Ông coi tôi là một kẻ hầu
hạ mà người ta có thể lăng mạ đến cùng cực? Phải thế không?

Abôghin bước lùi lại và kinh ngạc nhìn Kirilốp chằm chằm.

-
Vì lẽ gì mà ông lại đưa tôi đến đây? - bác sĩ nói tiếp, bộ râu rung
rung. - Nếu ông đã rửng mỡ mà lấy vợ, rồi lại rửng mỡ mà kén chọn chê
bai, rồi dựng ra những màn kịch u buồn sướt mướt thì chuyện này dính
dáng gì đến tôi? Tôi có liên quan gì đến những mối tình của ông? Ông hãy
để cho tôi yên! Hãy tập làm những trò ấy trong cái giới giàu sang quyền
quý của ông, hãy làm bộ làm tịch bằng những lý tưởng nhân đạo, hãy chơi
đi (bác sĩ liếc mắt nhìn chiếc hộp đựng đàn viôlôngsen) - hãy chơi đàn
côngtơrơbáx và chơi kèn tơrômbon đi, và phát phì ra như gà trống thiến
nhưng hãy đừng cả gan xúc phạm đến nhân cách con người! Ông không biết
tôn trọng nhân cách thì xin ông hãy tha cho nó tránh khỏi sự quan tâm
của ông.

- Xin lỗi, nhưng mà tất cả những điều này nghĩa là thế nào? - Abôghin hỏi mặt đỏ bừng.

-
Có nghĩa rằng ông đã đem con người ra để chơi một trò chơi hèn hạ, đê
tiện như vậy! Tôi là một bác sĩ, chắc ông coi các bác sĩ và nói chung là
những người làm công, những người không tỏa mùi nước hoa và mùi gái
điếm, là những kẻ hầu hạ, những kẻ vô giáo dục, thì ông cứ việc coi là
thế đi, nhưng không một ai cho ông cái quyền biến con người đang đau khổ
thành một đồ vật trên sân khấu!

- Sao ông lại dám nói với tôi như vậy? - Abôghin hỏi nhỏ, bộ mặt ông lại biến sắc đi và lần này thì trắng bạch vì tức giận.

-
Không đâu, làm sao mà ông biết tôi đang có tang mà lại còn đưa tôi đến
đây để nghe những chuyện nhảm nhí? - bác sĩ rít lên và lại đấm tay xuống
bàn. - Ai cho ông quyền giễu cợt nỗi đau khổ của người khác?

- Ông mất trí rồi! - Abôghin hét lên. - Thật là không rộng lượng chút nào! Bản thân tôi cũng vô cùng bất hạnh và... và...

-
Bất hạnh, - bác sĩ khinh bỉ cười khẩy. - Xin ông đừng động đến chữ ấy,
nó không dính dáng đến ông gì sốt. Những kẻ không vay đâu được cũng tự
cho mình là bất hạnh, con gà trống thiến có thừa mỡ cũng bất hạnh. Thật
là những kẻ thảm hại, nhỏ nhoi!

- Thưa ngài, ngài thiếu lịch sự
rồi! - Abôghin cao giọng rít lên. - Vì những câu nói như thế... người ta
đánh cho nên thân đấy! Ông hiểu chưa?

Abôghin vội vã thọc tay vào túi bên, lấy ví tiền ra, rút hai tờ giấy bạc rồi ném ra giữa bàn.

- Đấy tiền công trả cho chuyến đi của ông đấy! - Ông nói, đôi cánh mũi phập phồng. - Tôi đã thanh toán xong với ông.

-
Ông không thể đưa tiền ra mà thí cho tôi! - bác sĩ thét lên, giơ tay
gạt phắt mấy tờ giấy bạc xuống nền nhà. - Người ta không thể dùng tiền
mà trả giá cho sự lăng mạ được.

Abôghin và bác sĩ đứng đối mặt và
trong cơn tức giận họ tiếp tục tuôn ra những lời xỉ vả không đáng có. Có
lẽ chưa bao giờ trong đời, ngay cả những lúc mất trí, họ cũng chưa từng
nói nhiều lời vô lý ác độc và xuẩn ngốc đến như vậy. Cả hai người đều
lộ rất rõ sự ích kỷ của những người bất hạnh. Những kẻ đang chịu đau khổ
thường ích kỷ, ác độc, thiếu tỉnh táo, nghiệt ngã và ít khả năng hiểu
nhau hơn cả những người đần độn. Nỗi đau khổ đã không làm xích gần họ
lại mà ngăn cách họ ra, ngay cả ở trong những trường hợp tưởng rằng phải
gắn liền với nhau vì đau khổ thì họ đã làm những chuyện không công
bằng, khắc nghiệt nhiều hơn so với người tương đối bình yên.

- Thôi được rồi, đưa tôi về nhà cho! - bác sĩ vừa nói to, vừa thở hổn hển.

Abôghin
rung mạnh chuông. Không thấy ai đi ra, ông lại rung chuông lần nữa và
cáu kỉnh ném chuông xuống nền nhà; chuông đập vào tấm thảm và vang ra ai
oán hệt như một tiếng rên rỉ trước giờ tận số. Một người hầu xuất hiện.

-
Các người trốn đi đâu hả, quỷ tha ma bắt cả rồi sao?! - ông chủ đâm bổ
về phía người hầu, hai bàn tay nắm chặt. - Vừa nãy mày đi đâu? Đi mà bảo
thằng xà ích đưa đến cho ngài này một chiếc xe bốn bánh, và phần ta thì
sửa soạn một chiếc xe có mui nghe chưa! Đứng lại đã! - Abôghin hét lên
khi người hầu đã quay lưng đi. - Ngày mai lũ phản bội phải cút đi hết rõ
chưa! Cút đi ráo! Ta sẽ mướn bọn mới! Đồ hèn

Trong khi chờ xe, cả
Abôghin và Kirilốp đều im lặng. Vẻ lịch thiệp sang trọng, vẻ no đủ đã
trở lại trên gương mặt, dáng điệu của Abôghin. Ông ta đi đi lại lại
trong phòng khách, đầu hơi lắc lắc chắc là đang theo đuổi một ý nghĩ gì.
Cơn tức giận vẫn chưa lắng xuống, nhưng ông ta cố làm ra vẻ không thấy
kẻ thù của mình... Còn bác sĩ thì đứng yên, một tay nắm mép bàn và nhìn
lên Abôghin với một cảm giác khinh bỉ sâu xa, có phần hơi trắng trợn,
không đẹp mặt, một kiểu nhìn chỉ có ở những người đang đau khổ, không
nơi nương tựa khi trông thấy trước mắt mình hiện thân của sự no nê, sang
trọng.

Không lâu sau, khi đã ngồi vào xe ngựa, và đã chuyển bánh,
bác sĩ vẫn còn ngoái nhìn theo với vẻ đầy khinh miệt. Ngoài trời tối
đen, tối hơn nhiều so với một giờ trước. Vành trăng lưỡi liềm đỏ lựng đã
lặn khuất sau đồi, và những đám mây canh giữ mặt trăng ban nãy đang kéo
thành những vệt đen bên những vì sao. Chiếc xe có mui lập lòe ánh lửa
màu đỏ lách cách lăn nhanh trên đường rồi vượt lên trên xe chở bác sĩ.
Đó là Abôghin lên đường đi kiện cáo, làm những trò ngu xuẩn...

Suốt
dọc đường, bác sĩ không nghĩ đến vợ, đến Anđrây, mà nghĩ đến Abôghin và
những kẻ sống trong ngôi nhà mà ông vừa đi khỏi. Ý nghĩ của ông vừa
không công bằng, vừa tàn nhẫn quá mức. Ông kết tội cả Abôghin, cả vợ ông
ta và Páptsinxki, và tất cả những người sống trong ánh đèn sáng mờ mờ
hồng hồng, thơm mùi nước hoa; suốt dọc đường bác sĩ căm ghét họ và khinh
bỉ đến mức trái tim thắt lại đau đớn. Và trong đầu óc ông, đã hình
thành một định kiến không gì thay đổi về những con người ấy.

Thời
gian sẽ qua đi, nỗi khổ của Kirilốp cũng qua đi, nhưng cái định kiến
không công bằng, không tương xứng với trái tim con người, sẽ không biến
đi và mãi mãi còn lại trong tâm trí người bác sĩ cho đến khi yên nằm
dưới mộ.