32

Từ lâu,
Levin vẫn nhận thấy là khi ta ngượng ngùng trước vẻ tôn kính, khúm núm quá đáng
của một số người nào đó, thì chỉ sau một thời gian rất nhanh, ta sẽ phải chịu
đựng những yêu sách và tính nết bất thường của họ. Chàng cảm thấy đối với anh
rồi cũng sẽ như vậy. Và quả thực, tính hòa nhã của ông anh Nicolai không được
lâu. Ngay sáng hôm sau, ông đã cáu gắt và kiếm chuyện với em, cố tình động chạm
đến chỗ dễ tổn thương nhất của chàng. Levin tự cảm thấy mình có lỗi nhưng không
biết làm thế nào. Chàng thấy nếu cả hai đừng đóng kịch, mà cứ cởi mở nói thực
với nhau mọi ý nghĩ và cảm giác thì mới có thể nhìn thẳng mặt nhau được. Levin
sẽ nói: “Anh sắp chết, anh sắp chết rồi!” Và Nicolai sẽ trả lời: “Anh biết anh
sắp chết, nhưng anh sợ, anh sợ lắm!” và họ sẽ không cần nói thêm gì nhiều nữa,
nếu quả tình họ đã cở mở nói hết với nhau. Nhưng không thể nào sống như thế
được, nên chàng cố làm cái việc đã thí nghiệm suốt đời không thành công, cái
việc mà theo chàng quan sát, biết bao người khác đã biết thực hiện rất khôn
khéo và không có nó thì họ không sống được: chàng cố nói những điều khác với ý
mình nhưng liền cảm thấy giả dối, cảm thấy ông anh nhận ra ngay và đâm bực
mình. Tối hôm thứ ba, Nicolai đã khiến em trai phải trình bày lại kế hoạch của
chàng, và không những ông chỉ trích mà còn làm như lẫn lộn nó với chủ nghĩa
cộng sản.

- Chú
chỉ làm cái việc lấy ý kiến người khác đem bóp méo đi rồi đem áp dụng vào chỗ
không thể áp dụng được.

- Nhưng
tôi đã nói với anh là hai cái đó không có gì giống nhau. Họ lên án chế độ tư
hữu, tư bản, di sản, nhưng tôi, tôi lại thừa nhận đó là “kích thích tố chủ yếu”
(Levin ghét dùng những chữ như vậy, nhưng từ khi vùi đầu vào viết lách, vô hình
chung càng ngày chàng càng hay dùng những từ xa lạ), tôi chỉ muốn điều chỉnh
lao động.

- Đúng
như thế: chú đi lấy ý kiến người khác, tước bỏ đi tất cả những gì tạo nên sức
mạnh của nó và định trình bày như là một cái gì mới mẻ, - Nicolai nói và giật
giật cà vạt, vẻ giận dữ.

- Những
ý kiến của tôi không có gì giống như vậy.

- Những
học thuyết đó, - Nicolai Levin nói với một ánh hung dữ trong khóe mắt và một nụ
cười giễu cợt trên môi, - những học thuyết đó ít nhất cũng còn có một thứ tạm
gọi là giá trị hình học, nó sáng sủa, dứt khoát. Có thể đó là không tưởng.
Nhưng cứ cho rằng người ta có thể san
bằng tất cả quá khứ: không còn tư hữu, không còn gia đình, việc đó còn
có thể dẫn tới cải cách lao động. Còn chú, chú chẳng có gì cả...

- Tại
sao anh lại lẫn lộn như thế? Tôi chưa bao giờ là cộng sản cả...

- Còn
tôi, tôi đã từng là cộng sản và tôi thấy cho dù chủ nghĩa cộng sản có non trẻ
đi nữa, nó vẫn lô gic. Nó có tương lai, giống như đạo Gia tô vào những thế kỉ
đầu tiên.

- Tôi
chỉ muốn người ta phải xem xét lao động lực theo quan điểm khoa học tự nhiên,
nói cách khác tức là nghiên cứu nó, khám phá ra bản chất của nó và...

- Nhưng
việc đó hoàn toàn vô ích. Tự bản thân cái lao động lực đó, theo trình độ phát
triển của nó, thường vẫn tìm ra một phương thức hoạt động nào đó. Trước đây,
đâu đâu cũng là nô lệ, rồi đến tá
điền ngay chúng ta, chúng ta cũng có tá điền, thợ tự do, chú còn muốn
gì nữa? - Levin đột nhiên phát cáu khi nghe những lời đó, vì trong thâm tâm,
chàng e có khi thế mà đúng: có lẽ quả thực chàng đang đi tìm cách dung hòa chủ
nghĩa cộng sản với một số hình thức lao động nhất định và điều đó quả khó lòng
thực hiện nổi.

- Tôi
đang tìm một phương pháp khiến lao động sinh lợi nhiều hơn cho tôi và cho nông
dân. Tôi muốn cải cách... - chàng sôi nổi trả lời.

- Chú
chẳng muốn cải cách gì hết: chú chỉ muốn tỏ ra độc đáo như suốt đời chú vẫn
vậy, tỏ ra ít nhất chú chẳng bóc lột thợ một cách có suy nghĩ.

- Thôi
được, tùy ý anh; không bàn nữa! - Levin trả lời, cảm thấy bắp thịt má trái giật
giật.

- Chú
chưa bao giờ có và hiện nay cũng không hề có lập trường, chú chỉ cần thỏa mãn
tự ái thôi.

- Thôi,
được lắm, vậy anh hãy để tôi yên thân.

- Thì
nhất định là tôi sẽ để cho chú yên. Cũng đến lúc rồi đấy, cút đi cho rảnh! Tôi
rất hối hận là đã về đây.

Levin
sau đó hết sức cố làm anh nguôi giận nhưng Nicolai không thèm nghe phải trái gì
hết. Ông tuyên bố thà chia tay nhau đi còn hơn và Conxtantin thấy rõ anh mình
đã đến lúc không chịu đựng nổi cuộc sống nữa rồi.

Nicolai
sắp sửa lên đường thì Conxtantin vào gặp, và giọng gượng gạo, cầu xin ông tha
lỗi, nếu chàng lỡ có điều gì thất thố.

- À!
Cao cả thay! - Nicolai nói và mỉm cười... - Nếu chú muốn có lý thì tôi có thể
làm vui lòng chú. Ừ
thì chú đúng, nhưng dù sao tôi vẫn cứ đi!

Tuy
nhiên, trước lúc lên đường, Nicolai vẫn ôm hôn em rồi đột nhiên nhìn chàng
nghiêm nghị lạ lùng và nói;

-
Coxtia, chú đừng giận tôi nhé! - và giọng ông run lên. Đó là lời thành thật duy
nhất được nói ra. Levin hiểu điều đó ngụ ý: “Chú cũng thấy và cũng biết là tôi
ốm đấy! Có thể chúng ta sẽ không gặp lại nhau nữa.” Levin hiểu và rưng rưng
nước mắt. Chàng ôm hôn anh lần nữa nhưng không thể và không biết nói gì hơn.
Ngày thứ ba sau hôm ông anh lên đường, đến lượt Levin cũng ra nước ngoài. Chàng
gặp Serbatxki, anh họ của Kitti ở trên tàu và ông này ngạc nhiên thấy chàng rất
buồn.

- Anh
sao thế? - Serbatxki hỏi.

- Chẳng
sao cả, có điều là cuộc đời chẳng có gì vui.

- Thôi
đi! Anh nên đi Pari với tôi còn hơn đến rúc vào cái xó Muludơ ấy. Anh sẽ thấy ở
đó vui như thế nào.

-
Không, đối với tôi, đâu cũng thế hết. Tôi chỉ còn có chết thôi.

- Nói
bậy chưa kìa! - Serbatxki cười nói. ấy thế mà tôi mới bắt đầu chuẩn bị sống
thôi đấy!

- Chính
tôi cách đây không lâu cũng nghĩ như thế, nhưng bây giờ tôi biết mình sắp chết
đến nơi rồi.

Điều
Levin nói, thực tâm chàng đã nghĩ thế từ lâu nay. Ở đâu, chàng cũng chỉ nhìn
thấy cái chết hoặc con đường dẫn tới cái chết. Vì thế chàng càng quan tâm đến
sự nghiệp của mình hơn. Phải sống cho thật đầy đủ trước khi cái chết ập đến.
Với chàng, bóng tối bao phủ hết thảy rồi; nhưng chàng cảm thấy sợi dây dẫn
đường duy nhất giữa cảnh tối tăm chính là sự nghiệp và chàng dốc toàn tâm toàn
lực ra bám lấy nó.