Chương 31

CON NGƯỜI M NHẠC

♦

Trong chiếc iPod của ông ấy

♦

Khi iPod trở thành một hiện tượng, nó đã khiến cho mọi người,
từ các ứng cử viên Tổng thống, đến những nhân vật nổi tiếng, những đôi lứa đang
hẹn hò, cho tới nữ hoàng Anh, và bất kì người nào khác mang chiếc tai nghe màu
trắng đều có thể nhận được câu hỏi: “Có gì trong chiếc iPod của bạn?”

Trò chơi trong phòng khách dọn đi khi Elisabeth Bumiller viết
một mẩu tin trên tờ New York Times vào đầu năm 2005, mổ xẻ câu trả lời mà tổng
thống George w. Bush đưa ra khi bà hỏi ông câu đó. Bà đã kể lại: “Chiếc iPod của
tổng thống Bush thiên về dòng nhạc và các ca sĩ nhạc đồng quê truyền thống, ông
ấy có những bộ tuyển chọn của Van Morrison, người có một bài hát mà Bush đặc biệt
yêu thích Brown Eyed Girl (Cô gái mắt nâu), và của John Fogerty, hẳn nhiên có
thể dự đoán được là bài Centerfield. Bà đã nhờ một biên tập viên của tạp chí âm
nhạc Rolling stone tên là Joe Levy phân tích bộ tuyển chọn và ông này đã bình
luận: “Điều thú vị là ở chỗ ngài Tổng thống thích những nghệ sĩ mà họ không mấy
ưa ông ta."

Jimmy lovine, Bono, Jobs, and The Edge, 2004

Steven Levy đã viết trong cuốn sách Điều hoàn hảo (The
Perfect Thing): “Đơn giản chỉ cần đưa chiếc iPod của bạn cho một người bạn, người
hẹn hò với bạn, hoặc một người hoàn toàn xa lạ ngồi kế bên bạn trong một chuyến
bay, họ sẽ hiểu được bạn giống như đang lật mở một cuốn sách vậy. Việc mà người
nào đó cần làm đơn giản là lướt qua thư viện nhạc của bạn trên vòng xoay điều
khiển (click wheel) của chiếc iPod, và nói một cách hình tượng, thì bạn dường
như đã bị bóc trần.

Nó không chỉ là cái bạn thích - mà nó còn là cái chỉ ra đích
xác: là bạn là người như thế nào.” Và một ngày khi chúng tôi đang ngồi trong
phòng khách của Jobs và cùng nghe nhạc, tôi đã hỏi ông để cho tôi xem chiếc
iPod của ông. Khi chúng tôi ngồi ở đó, ông ấy đã vuốt nhẹ lướt qua những bài
hát yêu thích của mình.

Không có gì ngạc nhiên là ở trong đó có tất cả sáu tuyển tập
của một loạt các bài hát bị sao chép lậu của Dylan, bao gồm cả những bài Jobs
đã bắt đầu tôn sùng khi ông ấy và Wozniak có khả năng ghi được chúng trên những
băng cuộn (reel-to-reel) trước khi những loạt bài này được chính thức phát
hành. Thêm vào đó, có 15 album khác của Bob Dylan, từ album đầu tiên của ông
“Bob Dylan” (1962), nhưng chỉ đến album “Oh Mercy” (1989). Jobs đã bỏ ra rất
nhiều thời gian để tranh luận với Andy Hertzfeld và những người khác rằng những
album sau này của Dylan, thực tế bất kỳ album nào của ông ấy sau “Blood on the
Tracks” (1975), không còn mạnh mẽ như những album ban đầu. Có một ngoại lệ được
ông nhắc tới là bài hát Things Have Changed của Dylan từ bộ phim Wonder Boys
phát hành năm 2000. Rất đáng chú ý, khi trong iPod của Jobs không có album
Empire Burlesque (1985) mà Hertzfeld đã đem đến cho ông vào buổi cuối tuần khi
ông bị trục xuất khỏi Apple.

Một vật rất giá trị khác trên iPod của ông ấy là tài sản âm
nhạc của The Beatles, gồm nhưng bài hát từ 17 album của họ: A Hard Day's Night,
Abbby Road, Help!, Let It Be, Magical Mystery Tour, Meet the Beatles! và Sgt.
Pepper"s Lonely Hearts Club Band. Những album đơn đã bị cắt bỏ.

The Rolling Stones được xếp tiếp theo với 6 album: Emotional
Rescue, Flashpoint, Jump Back, Some Girls, sticky Fingers, và Tattoo You. Những
album cCia cả Dylan và The Beatles đều được đưa vào toàn bộ. Nhưng đúng với niềm
tin của ông ấy rằng các album có thể và nên được tách ra, những album của
Stones và hầu hết các nghệ sĩ khác trong iPod của Jobs chỉ bao gồm ba hay bốn
phần. Bạn gái một thời của ông, Joan Baez, đã được dành một phần đáng kể bằng
những tuyển tập từ 4 album, bao gồm 2 phiên bản khác nhau của Love Is Just a
Four Letter Word.

Những bộ tuyển tập trong iPod của Jobs là gia tài âm nhạc của
một thanh niên của những năm trong thập niên 1970 với tâm hồn của thập niên
1960. Đó là Aretha, B. B. King, Buddy Holly, Buffalo Springfield, Don McLean,
Donovan, the Doors, Janis Joplin, Jefferson Airplane, Jimi Hendrix, Johnny
Cash, John Mellencamp, Simon và Garfunkel, và thậm chí cả The Monkees (I"m
a Believer) và Sam the Sham (Wooly Bully). Chỉ khoảng một phần tư thư viện nhạc
là các bài hát của những nghệ sĩ đương thời, như 10000 Maniacs, Alicia Keys,
Black Eyed Peas, Coldplay, Dido, Green Day, John Mayer (một người bạn của cả
Jobs và Apple), Moby (cũng như thế), U2, Seal, và Talking Heads, về phía nhạc cổ
điển, có khoảng vài bản ghi âm của Bach, bao gồm Bản Concerto Brandenburg, và 2
album của Yo-Yo Ma.

Jobs đã nói với Sheryl Crow vào tháng 5 năm 2003 rằng ông hiện
đang tải về một vài bài của Eminem, và thừa nhận rằng “Anh ấy bắt đầu lớn lên
trong tôi." James Vincent về sau có dẫn ông ấy đến một buổi biểu diễn của
Eminem. Thậm chí, ca sĩ nhạc rap này đã bỏ lỡ cơ hội đưa nó vào trong iPod của
Jobs. Như Jobs nói với Vincent sau buổi hòa nhạc: “Tôi không biết...” ông ấy
sau này đã nói với tôi, “Tôi tôn trọng Eminem như là một nghệ sĩ, nhưng tôi chỉ
không muốn nghe nhạc của anh ấy, và tôi không thể liên hệ đến giá trị của anh ấy
giống như cách tôi có thể làm với Dylan."

Những bài hát yêu thích của ông ấy không thay đổi qua nhiều
năm. Khi chiếc iPad 2 xuất hiện vào tháng 3 năm 2011, ông ấy đã chuyển những
bài nhạc yêu thích vào trong đó. Lại một buổi chiều, khi chúng tôi ngồi trong
phòng khách của ông, khi ông duyệt qua những bài hát trên chiếc iPad mới của
mình, và với một nỗi nhớ êm dịu, nhấn nhẹ lên những bài ông muốn nghe.

Chúng tôi thưởng thức lần lượt các bài hát yêu thích thường
lệ của Dylan và Beatles, sau đó ông ấy trở nên suy tư nhiều hơn và nhấn vào một
bản thánh ca Gregorian, Spiritus Domini, được thực hiện bởi các thầy tu theo
dòng Benedictine. Trong vòng một phút hoặc lâu hơn, ông ấy mất tập trung và hầu
như rơi vào trong một trạng thái xuất thần. “Nó thật sự đẹp", ông ấy thì
thầm, ông ấy tiếp tục với bản Concerto Brandenburg thứ hai của Bach, và một
fu-ga trong The Well-Tempered Clavier, ông ấy nói Bach là nhà soạn nhạc cổ điển
yêu thích của ông. Ông đặc biệt thích nghe những sự tương phản giữa hai phiên bản
của Goldberg Variations mà Glenn Gould đã thu âm. Bản đầu tiên vào năm 1955 khi
Gould là một nghệ sĩ piano hai mươi hai tuổi ít nổi tiếng, và bản thứ hai vào
năm 1981, một năm trước khi nghệ sĩ này mất. “Chúng giống như ngày và
đêm," Jobs nói sau khi nghe chúng liên tiếp nhau trong một buổi chiều. “Bản
đầu tiên thì cởi mở, trẻ trung, rực rỡ, được chơi quá nhanh và giống như một sự
soi sáng. Bản sau đó thì thanh đạm và bình dị hơn nhiều. Bạn cảm nhận được một
tâm hòn rất sâu sắc của người đã trải nghiệm rất nhiều trong cuộc đời. Nó sâu sắc
hơn và uyên bác hơn." Jobs đang ở trong kỳ nghỉ điều trị y tế thứ ba của
mình vào buổi chiều khi ông nghe cả hai phiên bản, và tôi đã hỏi ông thích cái
nào hơn. “Gould thích bản sau này hơn rất nhiều", ông ấy nói, “Tôi đã từng
thích bản cởi mở đầu tiên. Nhưng bây giờ tôi có thể thấy được ông ấy đã đến từ
đâu."

Ông ấy sau đó chuyển đến bài hát của những năm 1960, Catch
the Wind của Donovan. Khi ông ấy thấy tôi nhìn ngờ vực, ông ấy đã biện bạch,
“Donovan đã tạo ra một thứ thật sự tốt, thật sự

như vậy.” ông mở tiếp bài Mellow Yellow, và sau đó thừa nhận
rằng có lẽ nó không phải là một ví dụ tốt nhất. “Nó nghe hay hơn khi chúng ta
còn trẻ."

Tôi đã hỏi loại nhạc nào từ thời thơ ấu của chúng tôi thật sự
còn được giữ lại. ông ấy đã cuộn xuống dưới danh sách trên chiếc iPad và chọn
bài hát năm 1969 của Grateful Dead, Uncle John's Band, ông ấy gật gù cùng với lời
bài hát “Khi cuộc sống giống như con đường dễ dàng, có một sự nguy hiểm đang ở
cửa nhà bạn.” Trong một lúc, chúng tôi đã trở lại với thời điểm xôn xao khi sự
dịu êm của những năm 1960 đang kết thúc trong những nốt nhạc chói tai. “ồ, giờ
tôi đã có được điều mình muốn biết: rằng ông thực sự là người như thế nào”.

Sau đó ông ấy chuyển đến Joni Mitchell, “Cô ấy có một đứa trẻ
mà cô đã cho đi làm con nuôi,” ông ấy nói. “Bài hát này nói về đứa bé gái ấy.”
Ông ấy đã nhấn vào bài Little Green, và chúng tôi đã lắng nghe giai điệu thê
lương và những lời hát mô tả cảm xúc của một người mẹ đã từ bỏ đứa con của
mình. “Vì vậy bạn ký tất cả các giấy tờ bằng tên gia đình / Bạn buồn và bạn cảm
thấy tiếc, nhưng bạn không thấy hổ thẹn.” Tôi đã hỏi ông ấy còn thường nghĩ về
việc đã bị cho đi làm con nuôi. “Không, không nhiều lắm,” ông ấy nói.

Vào những ngày này, ông ấy nghĩ nhiều hơn về việc đang già
đi hơn là sự ra đời của mình.

Điều đó làm ông nghe bài hát tuyệt vời nhất của Joni
Mitchell, Both Sides Now, với những lời nhạc về việc già hơn và uyên bác hơn.
“Tôi nhìn vào cuộc sống bây giờ từ hai phía, / Từ chiến thắng và thất bại, và vẫn
còn bằng cách nào đó, Nó là những ảo ảnh của cuộc sống tôi nhớ lại, Tôi thật sự
không biết cuộc sống dù gì đi nữa.” Khi Glenn Gould hoàn thành bản Goldberg
Variations của Bach, Mitchell đã ghi âm bài Both Sides Now cách xa nhau nhiều
năm. Lần đầu tiên là vào năm 1969 và sau đó trong một phiên bản hết sức đau khổ
vào năm 2000. ông ấy đã nghe bản thứ hai. “Thật thú vị khi con người già đi,”
ông nhắc thêm.

Ông cũng nói thêm rằng, một vài người không phát triển bình
thường theo đúng độ tuổi ngay cả khi họ còn trẻ. Tôi đã hỏi Jobs xem lúc đó,
người nào đang xuất hiện trong suy nghĩ của ông. Jobs đáp lại rằng “John Mayer
là một trong những nghệ sĩ chơi ghi- ta tốt nhất đã từng tồn tại trong thế giới
này và tôi sợ rằng ông ấy đang đánh mất nó”. Jobs thích Mayer và thỉnh thoảng lại
ra ngoài ăn tối với ông ở Palo Alto. Năm ông 27 tuổi, Mayer đã tham gia sự kiện
Macworld diễn ra vào tháng 1 năm 2004. Tại đây Jobs đã giới thiệu về GarageBand
và Mayer dường như đã trở

thành vị khách thường niên tại các buổi sự kiện như thế này.
Jobs không thích bản hit có tên là Gravity của Mayer. Lời của bài hát kể về một
chàng trai được bao bọc bởi tình yêu nhưng không hiểu sao luôn mơ rằng mình có
thể vứt bỏ nó. “Lực hấp dẫn hình như đang chống lại tôi Và lực hấp dẫn lại muốn
làm tôi phiền muộn”. Jobs lắc đầu và bình luận rằng “Tôi nghĩ bên trong ông ấy
là một đứa trẻ ngoan nhưng ông ấy dường như đã vượt qua khỏi tầm kiểm soát”.

Sau khi nghe xong bản nhạc, tôi hỏi ông ấy một câu hỏi quen
thuộc: ông chọn nhóm The Beatles hay Stones? Jobs đã trả lời rằng “Nếu lửa bao
phủ toàn nơi đây và tôi được cho phép mang theo một thứ duy nhất, tôi sẽ chộp lấy
những đĩa nhạc của ban nhạc The Beatles. Thực ra, việc lựa chọn sẽ khó khăn hơn
nhưng không phải là giữa The Beatles hay Stones mà là giữa The Beatles và
Dylan. Có thể có ai đó chơi lại được những bản nhạc của Stones nhưng với tôi,
không ai có thể làm được như Dylan hay nhóm The Beatles”. Trong khi Jobs đang
trầm ngâm nghĩ về quá khứ và xuýt xoa rằng họ là những người may mắn vì được lớn
lên cũng những điều kì diệu đó thì con trai của ông, lúc đó 18 tuổi, đi vào
phòng. Jobs nói gần như than vãn “Reed không hiểu điều đó”. Cậu ấy đang mặc một
chiếc áo phông Joan Baez với dòng chữ “Forever Young” (mãi mãi tươi trẻ) trên
áo.

Bob Dylan

Khoảng thời gian duy nhất mà Jobs nhớ rằng bản thân cảm thấy
ngượng nghịu khó nói đó là lúc có sự hiện diện của Bob Dylan. Tháng 10 năm
2004, Dylan chơi nhạc gần Palo Alto, còn Jobs vừa hồi phục sau ca phẫu thuật
ung thip đầu tiên của mình. Dylan không phải là một người thích giao du, không
giống nhip Bono (thành viên nhóm nhạc U2) hay Bowie (Danh ca David Bowie). Bob
không phải là bạn của Jobs, và cũng không màng gì đến việc này. Tuy vậy ông đã
mời Jobs đến gặp mặt tại khách sạn nơi ông ở trước buổi biểu diễn. Jobs nhớ lại:
Chúng tôi ngồi nói chuyện ngoài hiên trong hai giờ. Tôi thực sự hòi hộp, bởi vì
ông là một trong những thần tượng của tôi. Và tôi cũng lo rằng ông ấy sẽ không
thực sự thông minh như tôi nghĩ, thậm chí có thể trở thành một bức tranh biếm họa
của chính mình, như nhiều người khác.

Nhưng tôi đã rất vui mừng, ông thực sự sắc bén, đúng như tất
cả những gì tôi hy vọng, ông ấy rất cởi mở và thành thực, ông chỉ nói với tôi về
cuộc sống và về quá trình sáng tác của mình, ông ấy nói: “m nhạc đến với tôi một
cách rất tự nhiên, tôi không phải cố sức sáng tác ra chúng. Nhưng điều đó không
còn xảy ra nữa, tôi không thể viết nhạc theo cách đó được nữa”. Sau đó, ông dừng
lại và nói với tôi với giọng hơi gằn và cười mỉm, “Nhưng tôi vẫn có thể hát”.

Lần kế tiếp Dylan biểu diễn gần đó, ông đã mời Jobs tham gia
vào một chuyến du lịch bằng xe buýt ngay trước buổi diễn. Khi được Dylan hỏi về
bài hát yêu thích của mình, Jobs trả lời là bài One Too Many Mornings. Vì vậy,
Dylan đã hát bài hát này đêm đó. Sau buổi diễn, khi Jobs đi bộ ra về, chiếc xe
buýt du lịch trờ tới, rít phanh dừng lại. Cánh cửa mở ra: “Thế nào, anh đã nghe
bài hát tôi hát tặng anh chưa?” Dylan hỏi. Sau đó, ông lái đi. Khi Jobs nói rằng
mình có một ấn tượng khá tốt về giọng hát của Dylan, “ông ấy luôn là một trong
những người hùng của tôi”, Jobs hồi tưởng. “Tình yêu của tôi dành cho ông ấy
ngày càng lớn thêm qua năm tháng, nó thực sự chín muồi. Tôi không thể hiểu được
làm sao ông ấy có thể thành công khi còn quá trẻ như vậy.” Một vài tháng sau
khi xem Bob biểu diễn, Jobs đã đưa ra một kế hoạch hoành tráng. Kho Nhạc iTunes
nên cung cấp một phần mềm kỹ thuật số ghi âm tất cả các bài hát của Dylan, khoảng
hơn 700 bài, với giá là 199 đô-la. Jobs sẽ là người quảng bá cho Dylan trong thời
đại kỹ thuật số.

Nhưng Andy Lack của Sony - từng là nhà sản xuất của Dylan,
không đồng ý thỏa thuận mà không có một sự nhượng bộ từ iTunes. Ngoài ra, Lack
cảm thấy mức giá quá thấp và sẽ làm giảm giá trị của Dylan. “Bob là một kho báu
quốc gia”, Lack nói, “và Steve muốn anh ta trên iTunes với mức giá như một món
hàng hóa bèo bọt.” cốt lõi của vấn đề nảy sinh giữa Lack, các giám đốc ghi âm
và Jobs là: Jobs là người đưa ra các quan điểm về giá cả, không phải họ. Vì vậy,
Lack không đồng ý.

“Được rồi, tôi sẽ gọi nói chuyện trực tiếp với Dylan”, Jobs
nói. Nhưng Dylan chưa bao giờ xử lý những vấn đề như thế này, vì vậy đại diện của
ông - Jeff Rosen đứng ra để sắp xếp những việc trên.

“Đó là một ý tưởng thực sự tồi tệ”, Lack nói và chỉ cho
Rosen thấy những con số. “Bob là người hùng trong mắt Steve, ông ta sẽ dễ dàng
chấp thuận.” Lack có cả lý do cá nhân và nghề nghiệp để chống lại Jobs, thậm
chí nếu cần phải mạnh tay hơn nữa. Vì vậy, ông đã đề nghị Rosen:

“Tôi sẽ viết cho cậu một chi phiếu một triệu đô la vào ngày
mai nếu cậu có thể trì hoãn việc thỏa thuận trong thời điểm này.” Như Lack giải
thích, đó là một khoản ứng trước cho tiền bản quyền trong tương lai, “một trong
những việc mà công ty thu âm thường làm.” Rosen gọi lại và đồng ý sau bốn mươi
lăm phút. “Andy đã đưa đề nghị chúng tôi không làm điều đó, nhưng chúng tôi từ
chối", ông nhớ lại. “Tôi nghĩ rằng Andy chắc chắn sẽ cho chúng tôi một khoản
tạm ứng nếu chúng tôi làm theo.”

Tuy nhiên vào năm 2006, Lack đã rút lui khỏi tư cách là CEO
của công ty, khi đó vẫn mang tên Sony BMG, và Jobs mở lại các cuộc đàm phán,
ông gửi cho Dylan một chiếc iPod chứa tất cả những bài nhạc của ông ấy, đồng thời
Jobs cũng trình bày với Rosen chiến dịch tiếp thị mà Apple có thể thực hiện.
Vào tháng Tám, ông công bố một thỏa thuận quan trọng. Nó cho phép Apple bán bộ
sưu tập kỹ thuật số tất cả những bài hát mà Dylan từng thu âm với giá 199 đô-la
cùng với độc quyền chào hàng album mới của Dylan, Modern Times, cho những đơn đặt
hàng trước khi phát hành. “Bob Dylan là một trong những nhà thơ và nhà soạn nhạc
đáng ngưỡng mộ nhất trong thời đại của chúng ta, đối với tôi ông là một người
hùng,” Jobs nói tại lễ công bố. Bộ tuyển tập 773 bao gồm bốn mươi hai bản thu
hiếm, ví dụ một băng ghi âm bài hát Wade in the Water tại một khách sạn ở
Minnesota vào năm 1961, một phiên bản năm 1962 của bài Handsome Molly trong buổi
hòa nhạc trực tiếp tại Gaslight Café ở Greenwich Village, phần trình diễn tuyệt
của vời bài Mr. Tambourine Man trong Liên hoan nhạc dân gian Newport năm 1964
(chương trình yêu thích của Jobs) và một phiên bản nhạc mộc (acoustic) của bài
Outlaw Blues từ năm 1965.

Theo một phần của thỏa thuận, Dylan sẽ xuất hiện trong một
quảng cáo truyền hình của iPod, nhằm giới thiệu những nét nổi bật trong album mới
của ông, Modern Times. Đây là một trong những trường hợp đảo khách thành chủ
(phản khách vi chủ) kỳ lạ nhất kể từ khi Tom Sawyer thuyết phục bạn bè sơn hàng
rào cho cậu ta. Trong quá khứ, các công ty phải chi rất nhiều tiền để mời người
nổi tiếng quảng cáo cho sản phẩm của họ. Nhưng từ năm 2006, mọi việc đã thay đổi.

Những nghệ sỹ nổi tiếng đều muốn xuất hiện trong quảng cáo
iPod; việc quảng bá sẽ là một bảo đảm thành công. James Vincent đã dự đoán việc
này trước đó vài năm, khi Jobs kể rằng ông có thông tin liên lạc của nhiều nhà
soạn nhạc và có thể trả tiền mời họ xuất hiện trong quảng cáo.

“Không, mọi việc rồi sẽ nhanh chóng thay đổi,” Vincent đáp.
“Apple là một thương hiệu khác biệt, nó hấp dẫn hơn thương hiệu của nhiều nghệ
sĩ. Chúng ta nên thể hiện cơ hội mà chúng ta mang lại cho ban nhạc, chứ không
phải trả công cho họ.”

Lee Clow nhớ lại những nhân viên trẻ của Apple và công ty quảng
cáo đã từng có vài lời phản đối việc sử dụng Dylan. “Họ hoài nghi liệu ông ấy
còn đủ hấp dẫn hay không,” Clow nói.

Jobs bỏ ngoài tai tất cả những lời đó. Ông nhất định phải mời
Dylan.

Jobs bị ám ảnh bởi mọi chi tiết trong mẩu quảng cáo của
Dylan. Rosen bay đến Cupertino để họ có thể xem xét tỉ mỉ album và chọn bài hát
họ muốn sử dụng, cuối cùng họ chọn bài Someday Baby. Jobs đồng ý sử dụng một
video thử nghiệm, do Clow tạo dựng để làm thế thân cho Dylan, được quay tại
Nashville cùng với chính Dylan. Nhưng khi được gửi về, Jobs lại ghét nó. Nó
không đủ nổi bật. Ông muốn một phong cách mới. Vì thế Clow thuê một giám đốc
khác, và Rosen có thể thuyết phục Dylan ghi hình lại toàn bộ đoạn quảng cáo. Lần
này nó được hoàn thành với hình ảnh bóng của Dylan đội mũ cao bồi thong thả ngồi
trên ghế, vừa hát vừa bập bùng ghi-ta, trong khi một phụ nữ tân thời đội mũ phớt
nhảy múa cùng chiếc iPod của cô ấy. Jobs rất thích đoạn quảng cáo này.

Đoạn quảng cáo cho thấy tác động hào quang trong cách thức
tiếp thị của iPod: Nó giúp Dylan được lòng khán giả trẻ, cũng giống như cách mà
iPod đã làm với các máy vi tính của Apple.