Chương 38

NHỮNG CUỘC CHIẾN MỚI

♦

Và dư âm của các cuộc chiến cũ

♦

Google: Mở hay đóng

Vài ngày sau khi công bố iPad vào tháng Một năm 2010, Jobs mở
một cuộc họp “tòa thị chính” với các nhân viên ở Apple. Tuy nhiên, thay vì hân
hoan vui mừng với sản phẩm đột phá mới của mình, ông lại nguyền rủa Google vì
đã sản xuất hệ điều hành đối thủ là Android. Jobs rất tức giận vì Google quyết
định cạnh tranh với Apple trong thị trường điện thoại, ông nói: “Chúng ta không
nhảy vào thị trường Tìm kiếm, nhưng họ lại nhảy vào thị trường điện thoại.
Không có gì nhầm lẫn ở đây hết. Họ muốn tiêu diệt iPhone. Chúng ta sẽ không để
họ làm được điều đó.” Vài phút sau, khi cuộc họp đã chuyển sang chủ đề khác,
Jobs tiếp tục quay lại đả kích slogan nổi tiếng của Google: “Tôi muốn quay lại
chủ đề ban đầu và bổ sung một điều. Cái câu thần chú “Đừng làm điều đó thật quá
nhảm nhí.”

Cá nhân Jobs cảm thấy như mình bị phản bội. CEO của Google
là Eric Schmidt - từng là thành viên ban giám đốc của Apple trong quá trình triển
khai iPhone và iPad, còn các nhà sáng lập của Google là Larry Page và Sergey
Brin từng coi Jobs là người thầy của mình. Ông cảm thấy như bị mất cắp. Giao diện
màn hình cảm ứng của Android đang bắt chước ngày càng nhiều các tính năng mà
Apple đã tạo ra như đa cảm ứng, tính năng vuốt và một lưới ô vuông các biểu tượng
ứng dụng.

Jobs đã cố gắng can ngăn Google triển khai Android. Năm
2008, ông đến trụ sở chính của Google gần Palo Alto và la hét tranh cãi với
Page, Brin cùng trưởng nhóm phụ trách Android là Andy Rubin. (Khi đó Schmidt vẫn
nằm trong ban giám đốc của Apple nên không tham gia các cuộc tranh luận liên
quan đến iPhone.) ông hồi tưởng: “Tôi đã nói rằng nếu giữ được quan hệ tốt thì
chúng tôi sẽ bảo đảm có phần truy nhập Google trong iPhone cũng như dành cho
Google một hoặc hai biểu tượng trên màn hình chủ.” Nhưng ông cũng đe dọa rằng nếu
Google tiếp tục phát triển Android và sử dụng bất kỳ tính năng nào của iPhone,
chẳng hạn như đa cảm ứng, thì ông sẽ kiện. Ban đầu, Google tránh bắt chước các
tính năng nhất định, nhưng tháng Một năm 2010, HTC giới thiệu một chiếc điện
thoại Android với tính năng đa cảm ứng cùng rất nhiều điểm giống iPhone cả về
diện mạo lẫn cảm nhận. Đó chính là ngữ cảnh để Jobs tuyên bố rằng slogan “Đừng
làm điều xấu” của Google là “nhảm nhí”.

Vậy là Apple đâm đơn kiện HTC (và rộng ra là Android) vì đã
vi phạm 20 giấy phép độc quyền sáng tạo của họ, bao gồm các giấy phép về ứng dụng
đa cảm ứng, vuốt để mở, gõ hai lần để phóng to, kéo hoặc nhúm để mở rộng, và
các bộ cảm biến để quyết định cách cầm thiết bị. Khi Jobs ngồi trong căn nhà của
mình ở Palo Alto vào tuần đâm đơn kiện, lần đầu tiên tôi thấy ông giận dữ đến
như vậy:

Đơn kiện của chúng tôi ghi rằng: “Google, các người đã ăn cắp
iPhone, ăn cắp hàng loạt của chúng tôi.” Thật là một hành vi trộm cắp bỉ ổi. Nếu
cần, tôi sẽ chiến đấu đến hơi thở cuối cùng, sẽ dùng hết 40 tỷ đô-la của Apple
trong tài khoản ngân hàng để làm cho ra lẽ vụ này. Tôi sẽ tiêu diệt Android, vì
nó là một sản phẩm ăn cắp. Tôi sẵn sàng “gây chiến tranh nhiệt hạch” vì vấn đề
này. Họ sợ tưởng chết được, vì họ biết là họ có tội. Ngoài thị trường Tìm kiếm
thì các sản phẩm của Google - Android, Google Docs - đều chẳng ra cái thá gì.

Vài ngày sau Jobs nhận được cuộc gọi từ Schmidt, ông này đã
từ chức khỏi ban giám đốc của Apple vào mùa hè năm trước, ông đề xuất một cuộc
hẹn, và họ gặp nhau tại một quán cà phê ở trung tâm mua sắm Palo Alto. Schmidt
hồi tưởng lại: “Chúng tôi dành một nửa cuộc gặp hôm đó để bàn về các vấn đề cá
nhân, và nửa còn lại về nhận định của Jobs rằng Google đã ăn cắp các thiết kế
giao diện người dùng của Apple.” ở chủ đề thứ hai, Jobs là người nói chủ yếu.
ông nói với Schmidt: “Google đã ăn cắp của tôi. Chúng tôi đã bắt quả tang được
các người. Tôi không muốn thương lượng. Tôi không cần tiền của các người. Có
cho tôi 5 tỷ đô-la, tôi cũng không thèm. Tôi chẳng thiếu gì tiền. Tất cả những
gì tôi muốn là các người ngừng sử dụng các ý tưởng của chúng tôi cho Android.”
Hôm đó, họ không giải quyết được điều gì.

Đằng sau tranh chấp này là một vấn đề còn cơ bản hơn, một vấn
đề căng thẳng ảnh hưởng từ một giai đoạn rất dài trước đây. Google cho ra mắt
Android như một nền tảng “mở”: các nhà chế tạo phần cứng có thể sử dụng miễn
phí mã nguồn mở của nó cho bất kỳ điện thoại hoặc máy tính bảng nào mà họ đang
lắp ráp. Tất nhiên, Jobs độc đoán tin rằng Apple nên tích hợp hệ điều hành với
phần cứng của mình. Vào những năm 1980, Apple chưa cấp phép sử dụng hệ điều
hành Macintosh, còn Microsoft cuối cùng đã giành được thị phần rất lớn bằng
cách cấp phép sử dụng hệ điều hành của mình cho các nhà chế tạo phần cứng và
đã, theo Jobs là, ăn cắp giao diện của Apple.

So sánh giữa hành động của Microsoft vào những năm 1980 với
những gì Google đang cố thực hiện vào năm 2010 là không chính xác, nhưng cũng đủ
gần gũi để gây bất hòa và tức giận. Nó là minh chứng cho cuộc tranh cãi lớn
trong thời đại số: khép kín hay mở cửa, hay như cách nói của Jobs là tích hợp
hay phá vỡ. Liệu rằng kết hợp phần cứng, phần mềm và xử lý nội dung vào cùng một
hệ thống gọn nhẹ để đem lại cho người dùng một trải nghiệm đơn giản hơn có phải
là phương án tốt hơn, như Apple tin tưởng và như chủ nghĩa hoàn hảo áp đảo của
Jobs gần như ép buộc hay không? Hay tốt hơn là trao cho người dùng và nhà sản
xuất thêm nhiều lựa chọn và dọn chỗ cho các cải tiến mới bằng cách tạo ra những
hệ thống phần mềm có thể được điều chỉnh và sử dụng trên các thiết bị khác? Sau
này Schmidt có nói với tôi: “Steve muốn điều hành Apple theo một cách riêng,
cũng giống như 20 năm trước, đó là biến Apple là một nhà cải tiến hệ điều hành
khép kín tuyệt vời. Họ không muốn người khác “đặt chân lên” nền tảng của họ khi
chưa được phép. ích lợi của nền tảng khép kín chính là quyền kiểm soát. Nhưng
Google thì tin rằng mở cửa mới là cách tiếp cận hay hơn, bởi nó mang lại nhiều
phương án hơn, cũng như sự cạnh tranh và lựa chọn cho khách hàng.”

Vậy Bill Gates đã nghĩ gì khi chứng kiến Jobs cùng chiến lược
khép kín của ông khai chiến với Google, cũng như những gì ông đã làm với
Microsoft 25 năm trước đó? Gates nói: “Khép kín cũng có một số ích lợi, nhất là
về cách anh kiểm soát trải nghiệm đó, và chắc chắn là đã có những lúc ông ấy đạt
được lợi ích đó.” Nhưng, Bill cũng nói thêm rằng, từ chối cấp phép sử dụng
Apple iOS đã mang đến cho các đối thủ như Android cơ hội tăng doanh số bán
hàng. “Các công ty này không phải đang xây dựng các kim tự tháp bên cạnh
Central Park^^^V" ông nói đùa về đại lý của Apple trên Đại lộ số Năm,
“nhưng họ đang nghĩ ra các hướng cải tiến mới dựa trên sự cạnh tranh về khách
hàng.” Gates chỉ ra rằng hầu hết các cải tiến ở máy tính cá nhân đều xuất hiện
là vì khách hàng có rất nhiều lựa chọn, và đến một ngày nào đó, điều tương tự
cũng sẽ xảy đến ở thế giới thiết bị di động. “Tôi nghĩ là cuối cùng, mở cửa sẽ
là hướng đi thành công, nhưng đó là xuất phát điểm của tôi. về lâu dài, những
thứ gắn chặt với nhau đó, anh không thể dính lấy nó mãi được.” Jobs tin tưởng
vào “sự gắn chặt với nhau đó.” Niềm tin của ông vào một môi trường khép kín và
được kiểm soát không hề lay chuyển ngay cả khi thị phần của Android ngày càng
tăng. Khi nghe tôi kể về những gì Schmidt đã nói, ông xỉ vả: “Google nói rằng
chúng tôi lạm dụng kiểm soát hơn họ, rằng chúng tôi khép kín còn họ thì mở cửa.
Giờ thì nhìn vào kết quả xem - Android là một mớ hổ lốn. Nó có các kích thước
màn hình và phiên bản khác nhau, tính ra là hơn 100 đơn vị.” Dù cho phương pháp
của Google cuối cùng có thể sẽ thắng lợi trong thị trường, Jobs vẫn thấy không
chấp nhận được. “Tôi muốn chịu trách nhiệm đối với toàn bộ trải nghiệm của người
sử dụng. Chúng tôi thực hiện điều đó không phải vì mục tiêu kiếm tiền mà bởi
chúng tôi muốn tạo ra những sản phẩm tốt hơn, chứ không phải thứ rác rưởi như
Android.”

Flash, App Store và sự kiểm soát

Jobs luôn kiên quyết với sự kiểm soát toàn bộ ngay cả trong
những cuộc chiến khác, ở buổi họp thị chính nơi ông đã công kích Google, Jobs
cũng phê phán Flash - nền tảng đa phương tiện cho website của Adobe, và gọi nó
là một thứ nuốt pin đầy lỗi do những kẻ “lười biếng” tạo ra. Theo ông, iPod và
iPhone sẽ không bao giờ chạy Flash. “Flash là một sản phẩm công nghệ kiểu
spaghetti thịt viên với hiệu suất tệ hại và các vấn đề bảo mật thật sự tồi tệ,”
ông nói với tôi như vậy vào cuối tuần đó.

Ông thậm chí còn cấm đoán các ứng dụng có sử dụng trình biên
dịch do Adobe tạo ra để chuyển mã Flash nhằm trở nên tương thích với iOS của
Apple. Jobs khinh thường việc sử dụng các chương trình biên dịch cho phép lập
trình viên viết sản phẩm một lần rồi truyền vào nhiều hệ điều hành khác nhau,
ông nói: “Truyền Flash qua các nền tảng nghĩa là mọi thứ bị quy đồng xuống mẫu
số chung nhỏ nhất. Chúng tôi nỗ lực rất nhiều để biến nền tảng của mình trở nên
tốt hơn, và người lập trình sẽ không được lợi gì nếu Adobe chỉ có tác dụng với
các chức năng mà tất cả các nền tảng đều có. Vì vậy chúng tôi nói rằng chúng
tôi muốn các lập trình viên tận dụng các tính năng ưu việt hơn của mình, nhờ đó
các ứng dụng của họ sẽ hoạt động được tốt hơn trên nền tảng của chúng tôi so với
của bất kỳ ai khác.” về điều này thì ông đã đúng. Mất đi sự khác biệt trong các
nền tảng của Apple - để cho chúng trở nên thông dụng như những chiếc máy của HP
và Dell - cũng chính là dấu chấm hết cho công ty.

Bên cạnh đó còn có một lý do cá nhân hơn. Năm 1985, Apple đã
đầu tư vào Adobe, và hai công ty đã cùng khai triển cuộc cách mạng chế bản văn
phòng. “Chúng tôi đã góp phần giúp Adobe trở nên nổi tiếng,” Jobs tuyên bố. Năm
1999, sau khi trở lại với Apple, ông đề nghị Adobe làm phần mềm chỉnh sửa video
và các sản phẩm khác cho chiếc iMac cùng hệ điều hành mới của nó, nhưng Adobe
đã từ chối. Thay vào đó, họ tập trung thực hiện sản phẩm cho Windows. Chẳng bao
lâu sau đó, nhà sáng lập của Adobe là John Warnock nghỉ hưu. “Warnock rời công
ty mang theo linh hồn của Adobe,” Jobs nói. “Ông ấy chính là nhà phát minh, là
người mà tôi quý mến. Từ đó trở đi, công ty này chẳng còn ra thể thống gì nữa.”

Khi những người truyền bá cho Adobe và hàng loạt người ủng hộ
Flash trên cộng đồng blog công kích Jobs vì lối kiểm soát quá đà, ông quyết định
viết và đăng một lá thư ngỏ. Bill Campbell, bạn của ông và cũng là thành viên
ban giám đốc, đã đến nhà ông để xem bức thư này.

Jobs hỏi Campbell: “Nghe có giống như tôi chỉ đang cố bới
móc Adobe không?” Người cố vấn trả lời: “Không, đây là sự thật, cứ công bố nó
đi.” Phần lớn lá thư tập trung vào các hạn chế kỹ thuật của Flash. Nhưng dù
Campbell đã khuyên can, Jobs vẫn phải trút giận về mối quan hệ đầy vấn đề giữa
hai công ty ở phần cuối thư cho bằng được, ông viết: “Adobe là nhà lập trình
bên thứ ba cuối cùng bắt chước hoàn toàn Mac OS X.”

Cuối năm đó, Apple bãi bỏ một số hạn chế đối với các trình
biên dịch chéo giữa các nền tảng, và Adobe đã có thể cho ra mắt một công cụ
biên soạn Flash có tận dụng các tính năng chủ đạo từ iOS của Apple. Đó là một
cuộc chiến đầy cay đắng với cái lý thuộc về Jobs. Cuối cùng, cuộc chiến này đã
thúc đẩy Adobe và các lập trình viên trình biên dịch khác tận dụng tốt hơn giao
diện cũng như các tính năng đặc biệt của iPhone và iPad.

Nhiệm vụ khó khăn hơn của Jobs là chuyển hướng các cuộc bàn
cãi về khát khao của Apple muốn giữ chặt kiểm soát đối với các ứng dụng có thể
được tải về iPhone và iPad. Cảnh giác trước những ứng dụng có chứa virus hoặc
vi phạm quyền riêng tư của người sử dụng là đúng; ngăn chặn các ứng dụng đưa
người dùng đến các trang web đặt mua thay vì thực hiện qua iTunes store cũng là
có cơ sở về mặt kinh doanh. Nhưng Jobs cùng đội ngũ của mình đã đi xa hơn: Họ
quyết định cấm bất kỳ ứng dụng nào làm mất danh dự con người, chẳng hạn như dễ
gây bùng nổ mâu thuẫn chính trị hoặc bị bộ phận kiểm duyệt của Apple xác định
là có nội dung khiêu dâm.

Vấn đề kiểm soát quá đà này trở nên rõ ràng khi Apple từ chối
một ứng dụng giới thiệu phim hoạt hình chính trị của Mark Fiore, lý do là cách
anh ta công kích chính sách tra tấn dưới thời của Bush đã vi phạm giới hạn của
việc làm mất danh dự con người. Quyết định này được công khai và bị đem ra làm
trò cười khi Fiore giành giải Pulitzer năm 2010 cho tác phẩm hoạt họa vào tháng
Tư. Apple buộc phải thay đổi ý kiến của mình, và Jobs đã công khai xin lỗi.
“Chúng tôi thấy có lỗi vì đã mắc sai lầm,” ông nói. “Chúng tôi sẽ cố gắng làm tốt
nhất trong khả năng của mình, chúng tôi sẽ học hỏi nhanh nhất có thể - nhưng
chúng tôi đã cho rằng nguyên tắc đó là đúng.

Vụ này không chỉ là một sai lầm. Nó còn làm dấy lên nỗi ám ảnh
về cách Apple kiểm soát các ứng dụng chúng ta có thể đọc và xem, ít nhất là nếu
chúng ta muốn sử dụng một chiếc iPad hay iPhone. Jobs dường như đang có nguy cơ
biến thành một người Anh cả kiểu Orwell^'^"') mà chính ông đã rất sung sướng
được tiêu diệt trong quảng cáo “1984” cho Macintosh của Apple, ông đã rất
nghiêm túc với vấn đề này. Một hôm, ông gọi điện thoại cho người phụ trách một
chuyên trang của tờ New York Times là Tom Friedman để bàn cách vạch ra các giới
hạn sao cho không giống như đang kiểm duyệt. Ông đề nghị Friedman đứng đầu một
nhóm tư vấn để giúp vạch ra đường lối, nhưng anh ta nói rằng đó sẽ là một xung
đột về lợi ích, và rồi không có ký kết nào được đưa ra.

Chủ trương cấm nội dung khiêu dâm cũng gây ra vấn đề. “Chúng
tôi tin rằng mình có trách nhiệm đạo đức là phải ngăn chặn nội dung khiêu dâm
khỏi iPhone,” Jobs tuyên bố như vậy trong một e-mail gửi cho khách hàng. “Ai
thích xem những thứ như vậy thì có thể mua một chiếc Android.”

Sự việc này dẫn đến một cuộc trao đổi e- mail với Ryan Tate
- biên tập viên của website công nghệ lá cải Valleywag. Một buổi tối, Tate vừa
nhấm nháp ly cocktail, vừa bắn một e-mail tới Jobs với nội dung chỉ trích lối
kiểm soát nặng tay của Apple đối với các ứng dụng. “Nếu bây giờ Dylan mới 20 tuổi
thì liệu ông ấy sẽ nghĩ thế nào về công ty của ông?” Tate hỏi. “Liệu ông ấy có
nghĩ rằng iPad có chút liên hệ nào với „cách mạng" không? Mà cách mạng thì
phải đi kèm với tự do.”

Trước sự ngạc nhiên của Tate, vài tiếng sau, tức là sau nửa
đêm, Jobs trả lời: “Đúng, tự do không tiến hành các chương trình ăn cắp dữ liệu
cá nhân, tự do không thực hiện các chương trình ăn mòn pin, tự do không sử dụng
mấy thứ văn hóa phẩm đồi trụy.

Đúng vậy, tự do đấy. Thời đại của chúng đã qua rồi, và vài
người làm máy tính cá nhân truyền thống cảm thấy như thể thế giới của họ đang
trôi tuột đi vậy. Sự thật đúng là như vậy đấy.” Trong e-mail trả lời của mình,
Tate nêu ra một số suy nghĩ của mình về Flash và các chủ đề khác, sau đó quay
trở lại vấn đề kiểm duyệt. “Ông biết không, tôi không muốn „tự do không sử dụng
mấy thứ văn hóa phẩm đồi trụy." Tôi thấy chẳng có gì sai trái cả! Và tôi
nghĩ là vợ tôi cũng đồng ý.”

Jobs đáp lại: “Đến khi có con, anh sẽ chú ý hơn về văn hóa
phẩm đồi trụy, vấn đề không phải là tự do, mà là Apple đang cố gắng làm điều tốt
đẹp cho người dùng của mình.” Cuối cùng, ông chèn vào một câu rất sâu cay:
“Nhân tiện, anh đã làm được gì tốt đẹp nào? Anh có tạo ra được cái gì không,
hay chỉ biết chỉ trích công sức và đẩy lùi động lực của người khác?” Tate thừa
nhận đã bị ấn tượng. Anh viết: “Rất hiếm có CEO nào lại đấu khẩu tay đôi với
khách hàng và blogger như vậy. Jobs xứng đáng được ghi nhận vì đã phá vỡ khuôn
mẫu của các giám đốc điều hành người Mỹ điển hình, và không phải chỉ vì công ty
của ông tạo ra được các sản phẩm vượt trội đến thế: Jobs không chỉ xây dựng rồi
gây dựng lại công ty của mình dựa trên những chính kiến mạnh mẽ về cuộc sống số,
mà ông còn sẵn sàng công khai bảo vệ chúng. Rất thẳng thắn. Rất mãnh liệt.” Nhiều
người trong cộng đồng blogger cũng có cùng ý kiến và gửi e-mail ca ngợi ông.
Jobs cũng rất tự hào; ông đã chuyển cho tôi những e-mail trao đổi với Tate cùng
một số lời khen ngợi.

Tuy nhiên, vẫn còn chút căng thẳng trong sắc lệnh của Apple
rằng người sử dụng sản phẩm của họ không nên để mắt tới các phim hoạt hình
chính trị gây tranh cãi hay văn hóa phẩm đồi trụy.

Website châm biếm eSarcasm.com đã khởi động một chiến dịch
trực tuyến mang tên “Đúng vậy đấy, Steve, tôi muốn xem phim khiêu dâm.” Trang
web này tuyên bố: “Chúng tôi là những kẻ vô lại bẩn thỉu, bị ám ảnh tình dục cần
đến những thứ bẩn thỉu đó 24 giờ mỗi ngày. Chúng tôi chỉ muốn được sống trong một
xã hội cởi mở, không bị ngăn cấm, không phải phụ thuộc vào quyết định của một
tên độc tài công nghệ rằng có thể hay không thể xem cái gì.” Vào thời điểm đó,
Jobs và Apple đang đấu tranh với website con của Valleywag là Gizmodo, bởi họ
đã có được một phiên bản thử nghiệm của chiếc iPhone 4 khi nó chưa được chào
bán do một kỹ sư của Apple để quên tại một quán bar. Khi cảnh sát đến khám xét
nhà của phóng viên đó dựa trên các thông báo của Apple, sự việc này lại đặt ra
câu hỏi rằng liệu có phải thói kiểm soát điên rồ đã kết hợp với sự ngạo mạn hay
không.

Jon Stewart là một người bạn của Jobs và cũng là một người
hâm mộ Apple. Jobs đã đến gặp riêng ông vào tháng Hai khi tới New York để họp với
các giám đốc truyền thông. Nhưng điều này cũng không ngăn Stewart công kích Jobs
trên chương trình The Daily Show, ông nói nửa đùa nửa thật: “Đáng lẽ mọi việc
không thành ra thế này! Đáng lẽ Microsoft mới là kẻ xấu!” Sau lưng ông, từ
“appholes""^"^^) hiện lên màn hình. “Trước đây, các anh là những
kẻ nổi loạn, những kẻ lép vế. Nhưng giờ đây các anh đang biến thành cái gì? Còn
nhớ hồi năm 1984, các anh có đám quảng cáo tuyệt vời về lật đổ Big Brother
không? Giờ thì nhìn lại mình đi!” Cuối mùa xuân năm đó, vấn đề này được đem ra
bàn luận giữa các thành viên ban giám đốc. Vào một bữa trưa ngay sau khi nêu ra
vấn đề này ở một cuộc họp, Art Levinson nói với tôi:

“Vấn đề là sự ngạo mạn. Nó gắn liền với tính cách của Steve.

Ông ấy phản ứng rất bản năng và đưa ra những lời buộc tội sỗ
sàng.” Sự ngạo mạn đó có thể chấp nhận được khi Apple còn là một kẻ lép vế nóng
nảy. Nhưng giờ đây Apple đang thống trị thị trường di động. “Chúng tôi cần thay
đổi để trở thành một công ty lớn và giải quyết vấn đề về thói kiêu ngạo này,”
Levinson nói. AI Gore cũng nói về vấn đề này ở các cuộc họp ban giám đốc:

“Phạm vi của Apple đang thay đổi với tốc độ chóng mặt, không
còn là trò đả kích Big Brother nữa.