Cô gái vội vã bước ra khỏi vườn. Giáo sư đã nhầm, cả chiều lẫn tối cô không ở trong ngôi nhà cổ kính, đài các… Đã đến lúc cô lên phòng bà Coocđula. Cô gặp Vêrônic mang bữa phụ ra vườn. Không có ai ở trong nhà, trừ bác Hăngri… Gió thổi như bão xuyên qua cành lá những cây sồi đã xù xì qua năm tháng và đẩy Fêlixitê chúi về phía trước không cưỡng lại được. Đấy là ở trên mặt đất được những vòm cây che khuất. Còn cái gì sẽ đợi cô ở trên kia, ở lối đi qua các mái nhà dốc, ngoài trời gió bão? 
Hăngri mở cửa cho cô, Fêlixitê thở không ra hơi đi qua trước mặt bác, vào phòng phụ lấy chìa khoá tầng thượng. 
- Này, cháu định làm gì thế? – ông già ngạc nhiên hỏi. 
- Cháu muốn trả lại danh dự cho bác và giành lấy tự do cho cháu! Bác Hăngri, chú ý kỹ cho cháu nhé! – Cô vừa nói vừa vội vã bước lên thang. 
- Đừng có làm điều gì dại dột, Fê nhé, đừng liều lĩnh! – Bác gọi với lên nhưng cô không nghe thấy. 
Bác phải canh chừng ở dưới này, và bác lo lắng đi đi lại lại trong phòng trước. 
Khi cô gái thò đầu ra ô cửa, một luồng gió mạnh thổi bạt hơi buộc cô phải lùi vào, đợi ngớt gió cô lao ra ngoài. Ai được trông thấy bộ mặt xinh đẹp tái xanh ấy nhô từ cửa sổ tối đen ra với đôi môi mím chặt, với vẻ quả quyết âm thầm, người ấy buộc phải thừa nhận rằng cô gái biết rõ mối nguy hiểm đáng sợ cô đang dấn thân vào cô sẵn sàng liều chết để hoàn thành nhiệm vụ… Con người trẻ trung nhưng tự tin biết bao! Trái tim nóng bỏng ấy biết căm ghét dữ dội là thế, nhưng mà cái đầu lại lạnh lùng và chín chắn vô cùng! 
Chân cô chạy nhẹ nhàng trên mái ngói lạo xạo và cặp mắt sáng suốt của cô không lúc nào bối rối. Kẻ thù đang gầm thét, một tiếng rít ghê tai thế là nó trở lại, trong cơn thịnh nộ nguy hiểm. Cửa trước bật tung ra ầm ầm, các chậu hoa rơi xuống hành lang vỡ tan tành, những cây cổ thụ rền rĩ và rung lên phía dưới chân cô. Cô vẫn ở trên mái nhà kề bên, nhưng tay cô đã bám được vào bao lơn vừa với tới. 
Gió bão làm tóc cô sổ tung ra, những món tóc dày bị cuốn đi như muốn tung vào trong gió, nhưng cô không động đậy. Sau một lúc kiên trì chống cự cô đã lên được bao lơn và sau đó vào phía trước nhà… Đằng sau cô, tiếng gió rít và tiếng ào ào vẫn tiếp tục nhưng cô không nghe thấy gì nữa, cô không nghĩ đến mối nguy hiểm lúc trở về. Cô đứng đấy hai tay chắp lại, trong gian phòng đầy đây trường xuân bao phủ, và cô khóc. Phòng này vẫn ở được như hồi bà Coocđula còn sống. Không một hạt bụi vương trên nắp chiếc dương cầm gỗ đào hoa tâm bóng loáng. Dây trường xuân như muốn chứng tỏ sức mạnh trải qua nhiều nhánh non trên lớp lá sẫm, và trong một khuôn cửa có đặt một cây cao su và một cây sồi dược chăm sóc cẩn thận, đó là hai cây bà cô yêu thích nhất. Khung cửa chỗ kia có thay đổi. Chiếc bàn ngồi khâu xinh xắn không ở đấy nữa. Giáo sư đã sắp xếp lại chỗ vòm này thành phòng làm việc. 
Không dừng lại, cô chạy ra chỗ tủ kính. Trên mặt bên cạnh của tủ, giữa những hoa văn chạm trổ có một cái mấu rất nhỏ bằng kim loại nếu không được chỉ rõ rất khó nhận ra. Fêlixitê ấn nút và cửa ngăn bí mật mở ra. Nó vẫn tàng trữ những báu vật chưa tìm thấy. 
Các bình cà phê và bình sữa phình ở dưới, những chống bát đĩa buộc bằng dây lụa, các hộp nữ trang cổ kính với các thứ trang sức bằng kim cương, tất cả vẫn nằm ở chỗ cũ… ở góc kia có cái hộp đựng chiếc vòng vàng và bên cạnh là cái hộp xám. 
Fêlixitê lấy chiếc hộp xám ra. Hộp không nhẹ. Thứ đựng ở trong sẽ phải huỷ bỏ. Nhưng bằng cách nào? Nó là cái gì? 
Cô thận trọng mở nắp. Trong ấy là một cuốn sổ tay gáy da. Giấy bồi đã cứng và bong, bìa sách để lâu quá nên đã cong queo. Cô rụt rè liếc nhìn, trên giấy không phải chữ in mà là chữ viết. 
Bà cô Coocđula ơi, có đôi mắt đang dừng lại ở đây, trên điều bí mật của bà, đôi mắt bà đã hàng nghìn lần đọc được ở đấy tình thương yêu của đứa con, lòng tận tuỵ tuyệt đối; và trái tim trẻ trung không bao giờ hoài nghi về bà đang đập mạnh trước điều bí ẩn của đời bà! Lòng vững tin vào sự vô tội của bà đã bám chắc trong trái tim ấy cũng như lòng tin vào sự tồn tại của mặt trời, nhưng nó muốn biết vì sao bà đau khổ. Nó muốn đo xem sự hi sinh của bà to lớn đến chừng nào… Điều bí mật của bà sẽ chết; những tờ giấy này sẽ biến thành tro, và cái miệng từ tuổi thơ đã biết kín đáo sẽ im lặng như bà im lặng! 
Những ngón tay run run nhấc nắp hộp lên: “Giôdép Đờ Xecbông, sinh viên văn khoa”, đấy là dòng chữ trên trang đầu… Cuốn sổ này là nhật ký của anh sinh viên con người thợ đóng giày, người ta nói vì anh mà cô gái Coocđula đã làm cho cha mình tức giận đến chết. Anh sinh viên chỉ dùng trang trước, còn trang sau chắc để ghi chú. Nhưng trang sau lại đầy những dòng chữ rất đẹp viết sít vào nhau, chữ của bà cô. 
Fêlixitê đọc đoạn đầu. Những ý nghĩ sâu sắc, độc đáo, diễn tả mạnh mẽ và gọn gàng ít thấy đã thu hút và bắt người đọc suy nghĩ. Con trai người thợ đóng giày chắc phải là một người đặc biệt, có trí tưởng tượng đầy hình ảnh hùng tráng, trí xét đoán sắc sảo, có trái tim nóng bỏng đầy tình yêu say đắm! Vì thế cho nên cô gái Coocđula, con một thương gia nghiêm khắc, đã yêu anh cho đến lúc chết. Cô gái Coocđula viết: 
“Anh đã nhắm mắt vĩnh viễn và không trông thấy em đang quỳ bên giường anh, vặn hai tay lại và cầu khẩn Chúa giữ cho anh lại cho em. Anh không ngừng gọi tên em trong những cơn sốt mê man, khi thì bằng giọng âu yếm của tình yêu, lúc lại bằng giọng tức giận của một trái tim bị xúc phạm tàn tệ, cùng với những tiếng la hét báo thù, rồi khi em nói với anh, anh đăm đăm nhìn mà không nhận ra, rồi đẩy tay em ra. 
Anh đã rời bỏ thế giới này với lòng tin rằng em đã huỷ bỏ lời hứa, và khi mọi sự đã kết thúc và người ta đưa anh đi khỏi cái giường đau đớn của anh, em đã thấy cuốn sổ này dưới gối anh. Nó nói với em rằng em đã được yêu tha thiết, nhưng anh cũng đã nghi ngờ em, Giôdép ơi! Em đã chờ đợi trong đau buồn khắc khoải chỉ một cái nhìn có tri giác của anh, nó sẽ thuyết phục anh rằng em vô tội và số phận buồn thảm của em sẽ không còn bị đau đớn như dao đâm… mà không được! Thế là xa cách vĩnh viễn, tâm hồn cũng không được giảng hoà… còn sự hành hạ nào nặng nề hơn nữa! Và dù có phạm trọng tội, em cũng không thể bị trừng phạt tàn nhẫn hơn trái tim rên rỉ ngày đêm và không ngừng làm em khốn khổ! 
Linh hồn vĩ đại của anh đã bay xa, trên những con đường không giới hạn, còn em vẫn lang thang trên trái đất nhỏ bé tội nghiệp này, không biết anh có thể nhìn lại phía sau không… Em không được nói với anh những bão tỗ trong nội tâm, và em cũng không muốn làm thế, vì ở đâu có con người hiểu được sự mất mát của em? Chỉ có mình em hiểu rõ. Nhưng em vẫn phải kể lại mọi sự đã xảy ra như thế nào. Anh đã để lại những ý nghĩ của anh trong cuốn sổ này, dù gan dạ và mãnh liệt đến mấy, vẫn cảm thấy rõ hơi thở ngọt ngào và khích lệ của tình yêu sâu sắc và bất diệt đối với em, Giôdép ạ. Những ý nghĩ ấy nói với em bằng hơi thở của người sống và tiếng nói thân ái của anh…em muốn đáp lời anh, ở đây trên cùng những trang giấy anh đã để tay lên, em muốn hình dung anh đứng bên cạnh em, đôi mắt sâu thẳm của anh theo dõi ngòi bút em từng nét cho đến khi sự bí ẩn này được giải quyết trước mắt anh! 
Anh còn nhớ cô bé Coocđula Hêluy đang tìm tòi trên vựa thóc con gà trắng yêu thích nhất bị chó săn làm hoảng sợ không? Trên ấy tối, nhưng qua khe hở, ánh mặt trời chảy vào như vàng và hàng tỷ hạt hạt bụi nô giỡn với nhau trong vệt sáng, Cô bé nhìn qua khe hở. Ở bên kia, ông hàng xóm Xecbông đã đưa về vụ lúa thu hoạch trên thửa ruộng duy nhất; cả ông và cậu bé Giôdép tinh nghịch đang ngồi trên ngọn đống lúa. Cậu ta nhìn qua ô kính. 
- Tìm hộ em với! – Cô bé gọi qua khe hở. Cậu bé nhảy xuống đất nhìn quanh quẩn. – Tìm hộ em với. – cô bé nhắc lại rồi có tiếng gãy răng rắc, một trong những tấm ván cô bé nấp đằng sau rơi đánh ầm xuống vựa lúa của người láng giềng giàu có… Anh như thế đấy, Giôdép ạ! Và em biết rằng sau này anh sẽ đạp đổ nhiều tấm ván ngăn tồi tệ trong xã hội và những quy tắc sai trái đã được xây dựng công phu. 
Em sợ hãi khóc như mưa. Ngay lập tức anh tỏ vẻ ngọt ngào và tốt bụng vô tả, anh dắt em xuống đưa vào cửa hàng chật hẹp, ám khói của bác thợ giày… Cái vách bằng ván gỗ được sửa lại; nhưng từ hôm ấy ngày nào em cũng đi qua phố đến chơi với anh… Ôi! Những buổi chiều mùa đông ấy! Ngoài trời, tuyết quay cuồng và gió mạnh thổi từng cơn! Gốc cây mê diệt bên cạnh cửa sổ rung lên mỗi khi có cơn gió đập xuống ô cửa tròn khảm chì, con chim sơn thước, lúc thường dũng cảm là thế, mà phải bám chặt vào vách giữa lồng. Trên cái lò sưởi to tướng bằng gốm, cà phê đang âm ỉ, mẹ đáng kính của anh ngồi bên guồng quay sợi đay, cha anh ngồi trên ghế đẩu nện búa vào da để kiếm ăn hàng ngày. 
Em vẫn như nhìn thấy trước mặt mình khuôn mặt tao nhã buồn buồn của ông khi ông kể về chuyện quá khứ. Khi ấy gia đình Xecbông là một gia đình danh giá và quyền thế, một dòng dõi quả cảm, những người to lớn mạnh khoẻ vô cùng! Những cánh tay vạm vỡ của họ đã lập ra biết bao kỳ công! Nhưng những dòng máu cao quý họ đã đổ ra làm em rùng mình, em thích câu chuyện người hiệp sĩ yêu thương vợ trẻ của mình tha thiết và chung thuỷ hơn. Anh đã thuê làm hai chiếc vòng, và chạm ở mỗi chiếc một nửa đoạn thơ tình yêu, anh đeo một chiếc và nàng một chiếc… rồi khi anh bị tử thương ngã xuống chiến trận, một tên tướng cướp vô lại đột ngột xuất hiện để chiếm của anh vật tượng trưng quý báu cho tình yêu,người hấp hối nắm chặt lấy chiếc vòng bằng bàn tay co quắp, mặc cho tay bị đâm chém, cho đến lúc người tuỳ tùng của anh đến cứu và giết được tên cướp… Trong gia đình, mọi người coi đôi vòng như thánh tích… đúng thế, cho đến khi giặc Thuỵ Điển xâm nhập… Thời gian ấy, sao mà anh ghét giặc Thuỵ Điển thế, Giôdép! Chúng là nguyên nhân phá sản của dòng họ Xecbông… Câu chuyện thật buồn, em càng không vui mỗi khi nghe cha anh nhắc lại: – Con thấy đấy, Giôdép ạ, không có cái tai hoạ ấy thì con đã có thể học hành và trở thành người danh tiếng, nhưng do ngẫu nhiên mà con chỉ còn có cái dùi của người thợ giày – ngọn giáo của Xanh Crêpanh… Ôi, câu chuyện này còn có một khía cạnh xấu hơn nữa mà ông thợ giày không tưởng đến. 
Họ Xecbông vẫn là những người sùng đạo Gia tô giáo, khi khắp nơi quanh họ đã gia nhập đạo giáo mới Luyte (1). Từ lúc ấy, họ sống tách biệt vì khác nhau tín ngưỡng. Nhưng Ađriêng Đờ Xecbông không chịu như thế, ông là một người cuồng tín, thà bỏ quê hương xứ sở mà đi còn hơn sống giữa những người dị giáo. Ông bán hết sản nghiệp trừ ngôi nhà ở phố Chợ. Ông nhận được một trăm tám mươi nghìn mác tiền mặt rồi một hôm hai con trai ông ra đi tìm mua một ngôi nhà mới ở những miền theo Gia tô giáo. Sự việc xảy ra là Vua Thuỵ Điển, Guyxtavơ, Ađônphơ, đi qua Tuyringơ với một đạo quân hai mươi mốt ngàn người. Ông ta ở lại thành phố X… hai mươi bốn giờ – ngày 22 tháng 10 năm 1632, – họ đóng quân trong các nhà dân. Ngôi nhà phố Chợ đầy bọn Thuỵ Điển thô lỗ, hoàn cảnh dễ gây cho ông già Ađriêng nổi giận. Bọn kỵ binh đang dở say uống rượu nho ở sân, thế là điều bất hạnh kinh khủng đã đến. Một thằng trong bọn chúng lấy gươm đâm vào ngực ông già đầy nhiệt huyết, ông ngã ngửa xuống thềm chết ngay tức khắc không thốt một lời. Nhưng bọn Thuỵ Điển nổi cơn thịnh nộ đập nát mọi đồ đạc trong nhà, khi các con ông trở về, ông già Ađriêng đã yên nghỉ từ lâu dưới tấm bia mộ trong nhà thờ Đức Bà, họ tìm của thừa kế mà không thấy. Chắc bọn Thuỵ Điển đã lấy hết số tiền một trăm tám mươi nghìn mác, các rương, tủ trống rỗng, đồ đạc ở trong bị xé nát và giày xéo dưới chân, giấy tờ của gia đình bay tung theo gió, không tìm được một tờ nào… Cha anh kể như thế, Giôdép ạ! Vì vậy ngôi nhà chuyển sang tay ông thị dân Hêluy với một giá quá thấp. Hai con ông Ađriêng chia nhau số tiền bán nhà: Lutdơ, người anh cả ra đi; không ai nghe nói đến nữa; ngành thứ dẹp đao kiếm, và con cháu những người đã chiến thắng chống quân Xaradanh (2), xưa kia là khách quý của triều đình, của các hoàng đế, bây giờ sử dụng cái bào hay cái dùi của thợ giày. 
Còn anh thì không thế, Giôdép! Cũng như những món tóc đẹp ở trán anh cứ quăn lại và bướng bỉnh rủ xuống, tài năng của anh cách xa hàng ngàn dặm sự nghiệp của các bậc cha ông; anh đi theo đường của anh dù biết nó đầy chông gai, ghềnh đá, và thiếu thốn sẽ là bạn đường gắn bó với anh; anh chỉ nhìn thấy mục đích, mục đích trang nghiêm và sáng sủa, để rồi khí thế anh hùng ấy sụp đổ một cách khốn cùng trong tầng gác xép! Trí tuệ lánh xa do thân thể suy nhược vì đói khát!… Hỡi Chúa tối cao, một con người của Chúa qua đời vì không có bánh ăn! 
Có ai nghĩ đến con người anh sẽ tắt hẳn khi anh phát triển một cách mãnh liệt và đầy sức thuyết phục những tư tưởng mới, mạnh dạn, độc đáo? Hay khi anh ngồi trước dương cầm,ngón tay anh đã tung ra những giai điệu tuyệt vời?… Đấy là một chiếc đàn tồi tàn bỏ trong góc tối ở phòng cha mẹ anh; tiếng nó đanh và khô, nhưng tài năng của anh đã cho chúng linh hồn, chúng vang lên như giông tố và bão táp, chúng vẽ ra một bầu trời tươi đẹp và một trái đất xán lạn… Anh còn nhớ cha anh đã tặng anh cái gì khi ông hài lòng về anh không? Bằng một cử chỉ trịnh trọng ông mở cái tủ cũ và đặt trên giá nhạc của anh một cuốn sách nhạc. Đấy là ca khúc nhỏ của Jean Sébestien Bach. Cụ của anh đã được chính nhà soạn nhạc tặng và gia đình giữ gìn như một thánh tích… Không tìm được một đồng tiền, một mẩu bánh ở nơi anh ở, nhưng bản thảo bản tổng phổ của Bach vẫn để nguyên vẹn trên bàn để gửi cho em… 
Ở mặt trước trang này là dòng chữ:”Coocđula tóc vàng hiền dịu của tôi đã đến nhà tôi trong bộ áo trắng tinh”, hôm ấy là ngày lễ kiên tín của em. Giôdép ạ! Mẹ em đã nghiêm khắc bảo đây là lần cuối cùng, kể từ ngày hôm nay em là con gái đã lớn của nhà thương gia giàu có, và việc giao thiệp với nhà người thợ giày không phù hợp nữa… Cha mẹ anh không có ở đấy, em nói với anh việc cấm đoán. Mặt anh nhợt đi dưới bộ tóc đen. – Thôi được, em đi đi, – anh dậm chân và kiêu ngạo nói với em, tiếng anh rè lại và đôi mắt tức giận của anh loáng ánh nước mắt. Em không đi; bàn tay run rẩy của chúng mình nắm chặt lấy nhau, đấy là tiền đề của tình yêu tuyệt diệu của chúng mình. 
Em, chẳng lẽ em lại quên điều ấy và bội ước, sau bao nhiêu năm cưỡng lời cha mẹ, khi tức giận, khi nài nỉ, để rồi đột ngột bội ước và do bản thân mình? Các cụ gọi anh là thằng chết đói, thằng con trai đáng khinh của người thợ giày bị đóng ách vào những công việc chẳng ra gì; các cụ dọa nguyền rủa em, truất phần thừa kế của em, em vẫn kiên nhẫn. Thật dễ dàng bao nhiêu trong thời gian anh còn ở đây để nâng đỡ em! Nhưng khi cha mẹ anh qua đời và anh đi Laidich, thời kỳ này mới thật kinh khủng! Một hôm ở nhà em bỗng xuất hiện một người đàn ông cao và mảnh khảnh, trên cái khung người ấy có cái đầu và hai má xạm, và mớ tóc thưa, dài, đen, rủ xuống, chung quanh mồm hắn những nét xệ nham hiểm… Người ta có một thứ nhìn tiên đoán, thứ nhìn ấy là bản năng của lương tâm trong sạch… Em biết ngay với con người ấy, tai nạn đã bước qua ngưỡng cửa nhà em. Cha em nghĩ khác về tên Pôn Hêluy này. Hắn là họ hàng gần, con một người đã làm giàu trong xã hội và địa vị cao. Vì vậy người họ hàng trẻ tuổi này đến thăm là một vinh dự cho gia đình. Cái thân hình cao lớn ấy biết còng xuống một cách khiêm tốn mới giỏi làm sao, lời hắn thốt từ miệng ra mới ngọt xớt và ỏn thót làm sao! 
Anh đã biết rằng tên khốn nạn ấy dám nói chuyện yêu đương với em. Anh cũng biết rõ em đã phẫn nộ khước từ hắn. Hắn thảm hại và nhục nhã đến nỗi phải cầu xin cha em giúp đỡ. Ông lại rất muốn có cuộc hôn nhân này và thế là bắt đầu chuỗi ngày kinh khủng của em!… Thư anh không đến nữa, cha em chặn lấy hết! Những bức thư ấy kế tiếp các thư của em về sau em tìm được. Em bị đối xử như tù giam lỏng nhưng không ai ép buộc được em ở lại gian phòng nào khi có con người khả ố ấy bước vào… Thế là em trốn tránh khắp nới trong nhà, hình bóng của ông bà anh che chở cho em. Em tìm thấy bao nhiêu chỗ mà kẻ quấy nhiễu không làm em lo ngại. 
Phải chăng cũng một ngón tay vô hình của một cụ bà nào đã hướng cho mắt em nhìn thấy đồng tiền vàng ở dưới chân?… một bức tường đổ xuống trong sân nuôi gà, trưa hôm ấy thợ đến hạ nốt phần chưa sụp đổ. Em ngồi bất động trên đống gạch vụn và nghĩ đến thời gian người ta đặt các viên đá móng, viên nọ chồng lên viên kia… thình lình em nhìn thấy một đồng tiền vàng dưới cỏ ngay trước mặt; không phải chỉ một đồng, có nhiều ánh vàng lấp lánh trong đống vôi vữa. Chắc lại một vạt tường to mới đổ sau khi thợ ra về, vì nó tung toé, lộn xộn, giữa đống đổ vỡ ấy nhô lên một góc chiếc rương gỗ. Có những chỗ đã vỡ, khe hở đúng là đầy ắp vàng. 
Giôdép, em không hiểu rõ ý muốn chỉ dẫn của bà anh… em đã gọi cha em, con người bỉ ổi kia đã cùng đến. Họ lôi chiếc rương gỗ từ đống gạch đổ ra không khó khăn gì và mở ra bằng chiếc chìa khoá to để luôn ở ổ khoá. 
Không phải bọn Thuỵ Điển, Giôdép ạ? Ở đây còn đủ hai chiếc vòng, còn đủ một trăm tám mươi đồng mác tiền vàng, các giấy tờ và văn tự đã ố vàng của nhà Xecbông! Cụ già Ađriêng đã để tất cả trong chỗ cất giấu này khi bọn Thuỵ Điển sắp đến!… Em mừng phát cuồng lên, nói rối rít:”Cha ơi, bây giờ Giôdép không phải là đứa chết đói nữa!” 
Lúc này em như vẫn nhìn thấy ông! Anh đã rõ mặt ông lúc nào cũng quan trọng và nghiêm khắc, tiếng “vui” sẽ tắt đi trên môi những ai nhìn thấy nét mặt lạnh lùng ấy, nhưng sắc diện của ông mang dấu ấn của sự ngay thẳng không lay chuyển được, ông là người được vị nể nhất trong thành phố. Ông đứng đấy, cúi xuống phía trước, hai tay sục vào đống vàng. Mắt ông lạnh như băng nhìn em thật kỳ lạ! “Con trai người thợ đống giày à! – Ông nói – tiền của liên quan gì đến nó” 
”Cha này, đây là gia tài của anh ấy!” Em cầm trong tay tờ chúc thư của ông Ađriêng. Em chỉ tên Xecbông. 
“Đi”, bộ mặt vốn điềm nhiên bỗng thay đổi đáng sợ biết chừng nào! 
“Con điên à?” Ông la lên và nắm chặt cánh tay em lắc mạnh. “Ngôi nhà này là của ta với tất cả những gì trong nó, để ta xem đứa nào dám đến đây lấy đi dù chỉ một xu trong ngôi nhà này?”. 
“Bác hoàn toàn có quyền, bác ạ, – Pôn Hêluy ôn tồn tán thành. – Nhưng khi xưa cái nhà này của ông cháu với tất cả mọi thứ trong nhà”. 
“Được, Pôn ạ, ta không từ chối quyền của cháu!” Cha em nói… Họ mang hòm vào nhà, không ai biết việc chiếm đoạt ấy ngoài em, em chạy như điên khắp nhà. Em chỉ trông thấy tội ác và sự nguyền rủa! 
Cũng chiều hôm ấy em thấy Pôn Hêluy đòi sáu mươi nghìn mác và một chiếc vòng, hắn được nhận đủ… 
Giờ đây anh đã rõ em đau khổ như thế nào trong khi anh coi em như đứa bội ước giả dối và phóng đãng? Em có một mình giữa hai người hành hạ, mà mẹ hiền dịu và nghiêm khắc của em đã mất, người anh độc nhất đi xa… Không phải chỉ vấn đề tình yêu của em với anh, em còn phải im lặng, im lặng đối với xã hội và với cả anh, em không thể nào đồng ý như thế… Tim anh có bao giờ hồi hộp lo lắng do linh cảm, trong những lúc bi đát em không nao núng trước người cha đang giơ tay đánh đập đứa con gái “bướng bỉnh, đồi bại” không? 
Em vẫn giữ tờ chúc thư của cụ Ađriêng. Họ không biết việc ấy. Một tối kia, Pôn Hêluy chế nhạo hỏi em lấy gì chứng minh việc tìm được vàng, em ám chỉ đến tờ chúc thư và thế là kết thúc kinh hoàng đã xảy ra! Chiều hôm sau, cha em đi dự một đại tiệc, mặt ông đỏ bừng, ông đã uống quá nhiều rượu nho. Nghe lời tuyên bố của em, ông chồm vào em, hai bàn tay to khoẻ của ông lắc em mạnh đến nỗi em phải kêu lên vì đau, ông nghiến răng hổi em danh dự và tiếng tăm của ông có phải là thứ vô giá trị trước mặt em không. Chưa nói hết câu ông đã quăng em ngã xuống, mặt ông tím bầm, ông đưa hai tay lên cổ và đổ xuống như bị sét đánh trước mặt em, người cha cao lớn và đẹp đẽ ấy! Khi nâng ông lên ông vẫn thở, vẫn tỉnh, cái nhìn khủng khiếp của ông không rời mặt em và… Thế là em không kháng cự được nữa, Giôdép ạ! 
Khi thầy thuốc rời khỏi phòng, em lấy tờ giấy trong người ra châm vào ngọn đèn. Không dám nhìn ông, em hứa sẽ im lặng mãi mãi, rằng không một vết nhơ nào sẽ rơi vào danh dự ông, với sự đồng loã của em… Ôi! Cái mỉm cười nham hiểm của Pôn Hêluy khi hắn nghe lời thề!… 
Giôdép ơi, đấy là điều em đã làm! Em đã bảo đảm cho gia đình em phần gia tài đánh cắp của anh vào chính lúc sự thiếu thốn ném anh lên giường chết chóc! ”… 
Không thể đọc tiếp những dòng làm cho rã rời, Fêlixitê gấp cuốn sổ lại. Ngoài trời gió rít dữ dội, các cửa kính rung leng keng. Những tiếng gió gào thét ấy có vào đâu so với những cơn bão táp trong lòng Fêlixitê do cuốn sổ để lại? 
“Bà Coocđula ơi, bà đã bị hành hạ, khổ hạnh! Những người sống xa hoa với của đánh cắp đứng trên bệ cao của sự chính trực gia truyền trong dòng họ. Họ từ bỏ bà như một người phụ nữ sa đọa và xã hội mù quáng đã xác nhận. Bà ở trên tầng thượng cao tít, bị bêu xấu, sỉ nhục, và sau đôi môi mím lại là điều bí mật của bà! 
Tinh thần đầy sức mạnh của bà xây dựng một thế giới riêng biệt, và nụ cười bình thản của bà báo rõ sự tha thứ làm cho nét mặt bà càng đẹp lên trong tuổi già, đấy là chiến thắng của một tâm hồn cao cả!” 
Dư luận công chúng mới quái ác làm sao? 
Fêlixitê bất giác giơ cuốn sổ lên, cửa chỉ hân hoan, hai mắt sáng ngời… Ai cấm cô đặt chiếc hộp này với vật khốc liệt bên trong lên bàn giấy?… Anh ta sẽ đến, sẽ ngồi vào chỗ quen thuộc đầy dây trường xuân bao quanh. Không nghi ngờ gì cả. Vầng trán cực lớn đầy tư tưởng sâu sắc, anh cầm bút tiếp tục viết… Anh trông thấy trước mặt có vật lạ, anh mở nắp hộp, lấy cuốn sổ ra và đọc, đọc cho đến lúc ngã vật xuống, cho đến lúc đôi mát xám tắt đi dưới sức mạnh của sự bộc lộ kinh hoàng… Thế là ý thức kiêu hãnh về giá trị của mình sẽ chết trong suốt cuộc đời. Anh sẽ mang gánh nặng của hổ thẹn một cách giấu diếm. Nếu anh muốn hưởng thụ các lạc thú của gia tài giàu có. Đó là thú vui đánh cắp được; nếu anh đọc đến cái tên họ đã bao lần khoe khoang, tên ấy đã bị bôi bẩn bằng một vết nhơ nhuốc… Anh, cái con người kiêu hãnh ấy, sẽ tan nát tận đáy lòng, tinh thần sẽ suy sụp vĩnh viễn… 
Sách và hộp rơi xuống sàn và những giọt nước mắt nóng hổi trào ra giàn giụa…. – “Không, không, thà chết đi một nghìn lần còn hơn làm cho anh ta phải chịu nỗi khổ ấy!” Cái miệng run run phát ra những lời này phải chăng vẫn là cái miệng khi xưa, ở đúng chỗ này, giữa bốn bức tường này, đã nói: “Cháu sẽ không bao giờ phiền muộn nếu bất hạnh đến với anh ta, và nếu cháu có thể giúp anh ta đạt được hạnh phúc, cháu sẽ không động đậy một ngón tay!” – Đây có còn là lòng căm ghét khôn nguôi làm cho cô phải khóc, làm cho tim cô thắt lại với ý nghĩ anh có thể đau khổ không? Đây có phải là sự kinh hãi, thứ cảm xúc nhẹ nhàng và trang nghiêm của anh rồi hài lòng, hớn hở tự nhủ rằng cần phải bảo vệ anh, cứu anh thoát khỏi một cảm giác kinh khủng. Căm ghét, kinh sợ, khao khát báo thù đã tắt ngấm trong lòng cô!… Trời ơi, cô đã mất phương hướng!… Cô loạng choạng, hốt hoảng, úp mặt vào lòng bàn tay. Cuộc tranh chấp bí mật trong lòng lộ rõ trước mắt, nhưng không phải dưới ánh sáng của một trực giác kỳ diệu các tia sáng bao phủ những khoảng không tươi vui, đây là một ánh chớp loé chỉ cho cô thấy vực thẳm đang mở ra dưới chân… 
Phải đi, phải đi thôi! Không còn gì giữ cô lại nữa! Lại một lần trở về qua mái nhà, rồi bước đi cuối cùng để vượt qua cả nhà Hêluy; cô sẽ tự do, khi đã trốn đi để không bao giờ gặp lại anh ta nữa! 
Cô nhặt chiếc hộp bỏ vào túi. Nhưng cô dừng lại ngay khi một chân vừa cất bước, nín thở, như tê liệt. Ngoài kia, trong phòng trước, có tiếng người vừa đóng cửa và tiếng chân bước nhanh đang tiến đến. Cô lén ra phía trước mở cửa kính. Gió ào vào và ném vào mặt cô những hạt mưa lớn. Cô đưa mắt nhìn qua các mái nhà khớp thành hình vuông. Không thể vượt qua được nữa rồi, người ta sẽ trông thấy. Chỉ còn cách là tạm nấp. 
Giữa tường phía trước và những chậu hoa có một ống máng hẹp nổi lên trên. Fêlixitê trèo lên đường ống máng lên cao nắm lấy thanh sắt của ống thu lôi chạy dài trên mái. Ở đấy cô nhìn bao quát phía trước… Bão táp túm lấy, làm chao đảo cô gái mảnh khảnh, hình như nó muốn tăng cơn cuồng nộ lên gấp bội để đẩy cô xuống dưới phố đang mở ra như một cái khe tối… Trên bầu trời, những đám mây đen cuồn cuộn bay trên đầu cô gái đang chống chọi với mối nguy hiểm khủng khiếp nhất. 
Dù người đi ra hành lang lúc này là ai, Fêlixitê ở trên cao vẫn cứ bị coi như kẻ trộm vì đã đột nhập vào nơi cửa khoá. Đấy là tội bẻ khoá. Người ta đã nói thẳng vào mặt cô rằng cô biết chỗ để đồ bạc. Bây giờ tôi lỗi thật rõ ràng. Cô sẽ không được ra đi một cách đàng hoàng, họ sẽ đuổi cô ra khỏi cửa làm cho nhục nhã như kiểu bà già Coocđula, cô sẽ phải mang nhục và hổ thẹn suốt đời dù không có tội, không biết có khiếp sợ lắm không nếu phó mặc mình cho bão táp để sau một lúc đau đớn, cuộc đời trẻ trung của cô sẽ chấm dứt ở dưới kia, trên đường phố?… 
Cô bối rối nhìn xuống mái nhô ra trước phòng. Người dưới ấy không dừng lại ở ô cửa kính như cô hy vọng. Dù gió, mưa, người đó vẫn bước ra và cô đã trông thấy rõ. Đấy là giáo sư… anh có nghe tiếng cô gái chạy trốn không? Anh quay lưng lại phía cô, có thể anh sẽ lùi vào mà không thấy cô; nhưng gió lại nổi lên, thật là tên phản bội; nó buộc giáo sư phải quay lại đồng thời làm cho tóc và áo người đang trốn bay phần phật, thế là anh phát hiện ra cô gái khổ sở đang bám cả hai tay vào thanh sắt, để lộ ra bộ mặt hư ảo và cặp mắt cùng quẫn giữa mớ tóc rối bời. 
Đã có lúc cô tưởng như máu đông lại trong huyết quản khi bắt gặp cái nhìn hốt hoảng của anh; nhưng sau đó máu dồn lên đầu làm cô mất hết chút bình tĩnh còn lại. 
- Đúng đấy, kẻ trộm đây rồi! Ông cứ đi tìm quan toà, tìm bà Hêluy đến đi! Tôi bị bắt quả tang! – cô kêu lên với tiếng cười cay đắng. 
Cô buông tay trái, vén ra đằng sau mớ tóc bị gió bão thổi quất vào mặt. 
- Trời ơi, – giáo sư kêu lên – nắm tay vịn đi, cô ngã chết bây giờ! 
- Để cho kết thúc đi, tôi sẽ được sung sướng! – Tiếng trả lời vang lên qua tiếng gió gầm thét. 
Anh không nhìn thấy cái máng Fêlixitê trèo lên. Anh xô nhào các chậu hoa để lấy lối rồi đột ngột đến bên cô. Anh ôm lấy cô, và bằng sức mạnh phi thường dù cô vùng vẫy cưỡng lại, kéo cô vào hiên trước trong tiếng cửa đập rầm rầm. 
Cô gái không còn dũng cảm nữa. Như người ngẩn ngơ, cô không biết rằng người được cô gọi là kẻ thù vẫn đang đỡ cô, cô nhắm mắt lại và không biết anh đang chăm chú nhìn bộ mặt tái xanh của cô. 
- Fêlixitê, – anh thì thầm giọng năn nỉ. Cô vùng đứng lên và hiểu ngay hoàn cảnh mình lúc ấy. 
Mọi hằn thù cay đắng tâm hồn cô đã hứng chịu bao nhiêu năm đổ dồn đến cùng một lúc. Cô vùng mạnh ra, vẻ mặt lại cau có như trước kia với một nếp hằn sâu giữa hai lông mày và hai khoé môi nhíu lại. 
- Tại sao ông lại chạm vào tầng lớp ti tiện. – Cô nói giọng mỉa mai. Nhưng người cô vừa vươn lên lại gục xuống. Cô úp mặt vào tay bực bội khẽ nói: 
- Thôi được, ông cứ hỏi đi và sẽ hài lòng về câu trả lời của tôi. 
Anh nhẹ nhàng cầm hai tay cô: 
- Trước hết cô cần bình tĩnh lại, Fêlixitê, – anh nói, giọng xúc động, êm dịu của anh đã làm cô cảm động ngược với ý cô, lúc ở đầu giường đứa bé ốm. – Đừng tỏ thái độ cao ngạo, bất chấp, để cố tình xúc phạm tôi! Hãy nhìn chung quanh cô xem chúng ta ở đâu!… Chính tại đây cô đã vui chơi lúc tuổi thơ, phải không?… Chính tại đây người cô đơn đã cho cô sự che chở, kiến thức và lòng yêu thương chứ gì? Dù cô có làm gì, tìm gì ở chỗ này, việc ấy không thể có gì xấu, tôi biết rõ như thế, Fêlixitê ạ. Cô ngạo mạn, chua chát và kiêu căng quá mức, những đặc điểm ấy đưa cô đến chỗ bất công và tàn nhẫn… nhưng cô không thể có hành vi thấp kém… Tôi không biết tại sao như thế nhưng tôi cảm thấy sẽ gặp cô ở đây. Nét mặt bối rối, lúng túng của Hăngri, cái nhìn vô tình về phía cầu thang khi tôi hỏi cô củng cố thêm giả định của tôi… đừng nói gì cả – anh nói to khi cô ngước mắt lên và hé môi. – Tôi muốn hỏi cô, đúng thế, nhưng không như cô nghĩ, và tôi cho rằng mình có quyền sau khi đã xông vào mưa bão để tìm được cây sồi của tôi. 
Anh đưa cô vào cuối phòng, có lẽ anh thấy phía trước sáng quá và cần ánh sáng mờ của phòng khách mới có thể nói tiếp được, Fêlixitê thấy tay anh run run. Họ đứng đúng dưới chỗ cô đã vùng vẫy dữ dội, nơi cô bị cám dỗ bởi ý muốn đưa lưỡi dao vào tim anh, làm cho tinh thần anh suy sụp suốt đời… Cô cúi đầu xuống như kẻ có tội trước đôi mắt vốn nghiêm nghị lúc này loé ra một tia sáng khác lạ. 
- Fêlixitê, nếu cô ngã xuống! – Anh nói tiếp và hình như ý nghĩ ấy làm cho anh rùng mình rung cả tấm thân cường tráng. – Có nên nói với cô không rằng cô đã hành hạ tôi như thế nào bằng cái tính cố chấp cuồng si muốn chết đi còn hơn là kêu gọi sự xét đoán lành mạnh của người khác? Cô không cho rằng nỗi lo cháy ruột và đau đớn phi thường dù trong một lúc có thể đền bù được lỗi lầm đã phạm trong nhiều năm ư? 
Anh dừng lại, hy vọng một lời đáp nhưng đôi môi nhợt nhạt của cô vẫn mím chặt và đôi mắt đen dài rủ bóng xuống má. 
- Cô cố chấp tự bó mình trong tức giận, – anh nói sau một lúc lâu đợi, rồi nói tiếp vẻ thất vọng: – rõ ràng là cô không khái niệm được cái biến đổi của sự việc. – Anh buông hai tay cô xuống nhưng lại nắm bàn tay phải cô áp vào ngực mình: – Fêlixitê, khi trước cô có nói cô yêu quý mẹ mình, người mẹ ấy gọi cô là Fê; tôi biết những người yêu mến cô đều gọi cô bằng tên ấy, tôi cũng thế, tôi muốn nói rằng: – Fê, tôi muốn giảng hoà, giảng hoà! 
- Tôi không giận nữa! – Cô thốt ra, giọng nghẹn ngào. 
- Đây là lời quả quyết có ý nghĩa, nó vượt quá mong đợi của tôi… nhưng vẫn chưa đủ cho tôi… giảng hoà làm gì để sau đó xa nhau mãi mãi? Biết rõ cô không giận tôi nữa để làm gì nếu tôi không tự khẳng định được điều đó hàng ngày, hàng giờ?… 
- Tôi không muốn giam mình trong một học đường. Không bao giờ tôi uốn theo được những quy định của lề thói đang được thừa nhận này… 
Anh thoáng mỉm cười. 
- Ồ, tôi cũng không muốn đưa cô vào đấy! Nghĩ đến học đường chỉ là một cùng kế, Fê ạ; tôi cũng sẽ không chịu được… Rất có thể tôi sẽ không được gặp cô hàng ngày, hoặc hai ngày một lần, rồi thì hàng tá các cô học sinh ngốc nghếch xúm quanh chen ngang vào từng lời trò chuyện; hay là bà Đuymông, bà hiệu trưởng nghiêm khắc sẽ ngồi một bên và không chịu cho tôi nắm bàn tay bé nhỏ này trong tay tôi dù chỉ một lần… Không thể được, tôi phải có quyền được nhìn bộ mặt thân yêu và kiêu hãnh này bất cứ lúc nào, tôi phải biết rõ rằng ở nơi tôi trở về, sau những lúc nhọc nhằn của nghề nghiệp, Fê của tôi đang chờ đợi và nghĩ đến tôi, trong những buổi tối êm ả và thân mật giữa bốn bức tường của mình, tôi phải được phép yêu cầu: “Fê, hát cho anh một bài dân ca!”. Nhưng, tất cả những điều ấy chỉ thực hiện được nếu em là vợ tôi! 
Fêlixitê thốt ra một tiếng kêu và cố gỡ ra; nhưng anh giữ chặt lại và kéo cô đến gần mình hơn: 
- Ý nghĩ ấy làm em sợ hãi ư, Fêlixitê! – Anh nói và vô cùng cảm động. – Tôi hy vọng đấy chỉ là sự xúc động do bất ngờ và không có gì xấu. Tôi tự bảo mình có lẽ cần phải có thời gian để em trở thành hiện thực trong mọi ước vọng của tôi. Tính cách của em không cho phép hy vọng sự biến hình nhanh chóng ”kẻ thù ghét cay ghét đắng” thành đối tượng mến yêu. Nhưng tôi ao ước đặc ân của em với sự kiên trì của tình yêu bất tử. Tôi sẽ đợi, dù gian nan đến mấy, cho đến một ngày kia em chủ động nói với tôi rằng: Em đồng ý, Giôhanex!… Tôi biết trong trái tim con người có thể hình thành những điều kỳ diệu như thế nào. Tôi đã trốn xa cái thành phố bé nhỏ này để tránh khỏi những mâu thuẫn ghê gớm trong nội tâm, như thế cũng không cản nổi điều kỳ diệu hình thành, mà trái lại! Những mâu thuẫn ấy tan đi hết trước sự say mê xao xuyến nhất. Từ nay tôi đã biết rõ: cái mà tôi đã tự phụ kiêu kỳ, xô đẩy đi sẽ là hạnh phúc của đời tôi… Fê, giữa những câu chuyện phù phiếm vô nghĩa và những điệu bộ làm duyên của người ưa đỏm dáng tôi nhìn thấy bên tôi, luôn luôn có một người thiếu nữ cô đơn, cương nghị, vầng trán đầy ý nghĩ táo bạo; với tôi chỉ là một, em là một nửa cuộc đời tôi, tôi hiểu rằng tôi không thể tách rời em mà không chết!… Và bây giờ thì, Fêlixitê, chỉ một lời thôi cho tôi yên tâm. 
Cô gái đã dần dần rút tay ra. Nét mặt cô thay đổi thế nào trong khi anh nói không qua được mắt anh. Lông mày cau lại như thân thể đang vô cùng đau đớn, cô đăm đăm nhìn xuống đất bằng đôi mắt mờ đi và những ngón tay lạnh giá co quắp đan vào nhau. 
- Ông muốn tôi làm cho ông yên tâm ư? – Cô trả lời giọng khắc khoải. – Mới trước đây một giờ ông đã nói: Đây là cuộc chiến đấu cuối cùng của cô, thế mà giờ đây ông lại tự tay mình xô tôi vào cái mâu thuẫn ghê gớm nhất mà tâm hồn con người phải chịu đựng!… Chống chọi với kẻ thù bên ngoài có đáng gì so với việc chống lại bản thân và mong muốn của mình? 
Cô giơ hai bàn tay chắp lại lên cao, ngửa đầu ra phía sau, đầy vẻ tuyệt vọng.
- Tôi đã phạm tội ác gì để Chúa đặt vào tim tôi tình yêu khốc liệt này. 
- Fê! 
Giáo sư dang tay định ôm lấy cô, nhưng cô đưa hai tay đẩy anh ra, dù có một ánh sáng lướt qua làm cho mặt cô thoáng rạng rỡ: 
- Vâng, em yêu ông, ông hãy biết điều đó. – Cô nhắc lại bằng một giọng buồn vui lẫn lộn. Em có thể nói ngay bây giờ: em bằng lòng Giôhanex ạ, nhưng những lời ấy em sẽ không bao giờ thốt ra! 
Anh lùi lại, mặt anh bệch ra như màu xác chết, anh biết quá rõ cô thiếu nữ có thái độ cương quyết và vầng trán đầy ý nghĩ táo bạo để hiểu rằng với lời quả quyết kia, anh đã mất cô. 
- Ông đã trốn khỏi X… và vì sao? – Cô nói tiếp giọng rắn rỏi trở lại. Cô đứng lên và cái nhìn sắc sảo nhất của cô bắt gặp đôi mắt trong đó hình như mọi sức sống đều đã tắt. – Em sẽ nói cho ông nghe. Tình yêu của ông đối với em xúc phạm đến gia đình ông, cần phải bứt nó ra khỏi tim ông như nhổ cỏ dại. Nếu ông trở về mà không lành bệnh, đấy không phải lỗi tại ông… Ông đã bị khuất phục bởi cùng một thứ quyền lực đã buộc em phải yêu ngược lại với nguyên tắc của mình… Tất nhiên ông đã phải chống chọi gay go cho đến khi những ông hoàng ngạo mạn của giới thương mại phải chịu nhượng bộ đứa con gái người diễn trò vẫn bị bêu riếu… Không có gì trên đời này làm cho em tin được rằng em sẽ ở vững vị trí ấy suốt cuộc đời!… Mới cách đây mấy tuần lễ, ông đã khẳng định là sự khác nhau về đẳng cấp trong hôn nhân không bao giờ được bảo hộ. Nguyên lý ấy, ông đã duy trì bao nhiêu năm, chỉ có Chúa mới biết rõ. Không thể chỉ trong sáu tuần lễ qua nó đã tan biến không còn dấu vết, nó chỉ được che bằng một lớp vôi vữa, chỉ bị từ bỏ… nhưng dù nó đã được thay thế bằng một lòng tin khác, cần có bao nhiêu biến cố nữa mới làm tắt được trong tâm hồn em ký ức về nguyên lý đó. 
Mệt mỏi, cô ngồi im một lát. Giáo sư đặt tay phải lên mắt và môi giật giật như bị chứng co rút. 
Anh buông thõng tay xuống rồi bình tĩnh nói: 
- Quá khứ chống lại anh nhưng em vẫn cứ lầm, Fêlixitê… Trời ơi, anh làm thế nào để chứng minh cho em rõ được đây? 
- Trong những việc ngẫu nhiên bên ngoài không một biến đổi nào xảy ra, – Cô nói tiếp không thương xót. – Không một vết nhơ nào làm hoen ố danh giá gia đình ông, còn em, em vẫn ở vị trí bị khinh rẻ. Chỉ có một nhân cách của em đã gây ra sự quay ngược lại như thế… thật liều lĩnh và thiếu lương tâm về phần em nếu muốn lợi dụng lúc ông cố nén lại những nguyên tắc đã ăn sâu trong ông để chỉ thấy tiếng gọi của tình yêu… Hãy trả lời em bằng cả tâm hồn và lương tâm ông: có phải ông rất tự cao về quá khứ của gia đình mình không?… Và ông có thể tưởng tượng, dù trong giây lát, rằng ông bà của ông, những người vẫn kén chọn sao cho xứng đáng với dòng dõi, sẽ tán thành cuộc hôn nhân không môn đăng hộ đối của cháu các vị không? 
- Fêlixitê, em nói rằng em yêu anh, vậy mà em có thể cố tình hành hạ anh tàn nhẫn như thế sao? 
Mắt cô dịu lại. Có ai ngờ được nhìn thấy trong đối mắt kiêu căng ấy bùng sáng lên vẻ yêu thương khôn xiết! Cô cầm tay phải giáo sư: 
- Khi nãy, khi ông vẽ ra cuộc sống bên ông, em đau khổ không thốt lên lời được, – cô đáp và cô cũng cảm động. – Hàng trăm cô gái khác ở vị trí của em có lẽ sẽ nhắm mắt trước tương lai để nắm lấy hạnh phúc nhất thời ấy, nhưng với con người như em, em không thể… Trở ngại suốt đời giữa chúng ta sẽ là nỗi lo sợ một lúc nào đó ông hối tiếc. Mỗi khi thấy mắt ông nhìn u tối, thấy nếp nhăn hằn trên trán ông, em sẽ nghĩ: Lúc ấy đã đến, ông ấy đã quay lại với nguyên lý ban đầu, thâm tâm ông ấy xua đuổi mi coi mi là nguyên nhân làm cho ông ấy đi ngược lại! Em sẽ làm cho ông khổ sở vì sự nghi ngại em không thể thắng được. 
- Đây là sự trả thù ghê gớm! – Anh nói giọng nặng nề, đau đớn. – Dù sao, sự bất hạnh ấy, anh tiếp nhận không chút ngần ngại… Anh sẽ chịu đựng được sự nghi ngại ấy mà không phàn nàn, dù nó gây thương tổn… Tất nhiên phải có lúc mọi sự sẽ sáng tỏ giữa chúng ta… Fêlixitê, anh sẽ tạo cho em một cuộc sống gia đình mà những ý nghĩ xấu như thế không thể đến với em được. Chắc phải có những lúc anh đem về nhà nhiều nếp nhăn trên trán, nhiều cái nhìn u tối, trong nghề nghiệp của anh không thể tránh được những thứ ấy, nhưng chính em là người xoá ngay được những nếp nhăn và làm cho mắt anh nhìn thanh thản lại… Thực tình em có quyền quyết định nên giày xéo tình yêu và mang lại bất hạnh hay không cho người đàn ông mà em có thể làm cho hạnh phúc nhất trên trái đất này. 
Fêlixitê đã đến gần cửa, cô cảm thấy sức mạnh tinh thần của mình suy yếu trước những lời hùng biện đau đớn ấy. Tuy nhiên cô vẫn phải tỏ ra quả quyết, và chỉ vì Giôhanex. 
- Nếu ông có thể chung sống với em ở nơi vắng vẻ xa cách, em sẽ ngoan ngoãn theo ông. – Cô đáp và nắm vội lấy cái chốt cửa như đấy là chỗ bấu víu cuối cùng. – Ông đừng tưởng em sợ mọi người và sự phán xét của họ, họ thường mù quáng và ngu ngốc, nhưng trong khi giao tiếp với họ, em sợ chính kẻ thù ở trong con người ông. Ở chỗ nguồn gốc “đáng kính có giá trị lớn”, và em biết ông tán đồng điểm ấy… Ông có lòng kiêu hãnh rất lớn về gia đình, dù lúc này ông không chấp nhận một quyền lực nào của gia đình; khi giao tiếp với những người có ưu thế ấy, không sớm thì muộn, ông sẽ phiền muộn nghĩ rằng vì em ông đã từ bỏ mất nhiều, rất nhiều thứ. 
- Như thế có nghĩa là, nói một cách khác nếu anh muốn có em, anh phải từ bỏ phạm vi hoạt động của mình, hoặc sống ở nơi hoang vu, hoặc phải cố phát hiện một vết nhơ, một hành động bỉ ổi trong quá khứ của gia đình anh! – Anh kêu lên. 
Nghe những lời sau, mặt cô bỗng đỏ bừng. Tuy cô bất giác vuốt các nếp áo để sờ vào các góc nhọn của cái hộp xám và kiểm tra xem có còn ở chỗ giấu không. 
Giáo sư đi đi lại lại trong phòng, và xốn xang vô tả. 
- Yếu tố phản kháng khó lay chuyển trong tính cách em đã làm anh đau khổ nhiều, – Giôhanex nói tiếp và dừng lại trước mặt Fêlixitê, – cùng một lúc nó hấp dẫn và làm anh tức giận như trong lúc này đây, với một thứ lý luận tàn bạo em quăng tình yêu của anh xuống dưới chân và tự buôc mình vào sự hy sinh vô ích đến thế; anh cảm thấy căm giận! Anh biết lúc này anh không thể nhích lên một bước với em được… Nhưng từ bỏ em, thì anh không thể… Em sẽ chung thuỷ với anh mãi mãi chứ, Fêlixitê? 
- Vâng, – cô vội trả lời, và chắc là ngoài ý muốn của cô, ánh sáng của tình yêu loé ra từ mắt cô. 
Giáo sư để tay lên đầu cô gái, khẽ ngả ra và đăm đăm nhìn vào trong mắt cô, đau đớn, tức giận và say mê hoà lẫn với nhau… Anh lắc đầu, khi gặp cặp mắt cầu khẩn của anh, cô hạ mi xuống và môi vẫn mím lại… một tiếng thở dài sâu từ trong lồng ngực thốt ra. 
- Em đi được rồi! – Anh bình tĩnh nói. – Anh bằng lòng tạm thời xa nhau, nhưng với điều kiện anh phải gặp em luôn, dù em ở bất cứ đâu, chúng ta trao đổi với nhau bằng thư từ. 
Cô tự trách mình đã yếu đuối đến mức đưa tay cho anh để tỏ ý tán thành, nhưng cô không thể để anh thiếu sự an ủi này… Anh quay đi và cô ra phòng ngoài. 
Chú thích: 
(1) Luther (Martin): Triết gia và giáo sĩ dòng Angustin, người cầm đầu trong cải cách tôn giáo ở Đức (1483-1546). 
(2) Người Hồi giáo thời Trung cổ ở Châu Âu và Châu Phi.

-----------------------------------------------------

Ra đến đây cô giơ hai tay lên trời. Cô đã đau khổ biết chừng nào, trong những lúc vừa qua, nỗi đắng cay độc địa ấy đã vượt qua tất cả những gì trái tim trẻ trung này đã phải chịu đựng! 
Cô bất giác rút chiếc hộp trong túi ra. Điều bí mật chất chứa trong ấy phá vỡ ngay bức rào giữa cô và người cô yêu, nó làm cho cán cân nghiêng về phía nguồn gốc bị khinh rẻ của cô. Sự cám dỗ đã xâm nhập vào cô ư? Không, bà Coocđula ơi, ý muốn của bà sẽ được thực hiện. Đáng tiếc, cuốn sổ này sẽ thanh minh cho bà một cách vẻ vang biết chừng nào! Còn anh ấy?… Thời gian sẽ chữa lành vết thương cho anh ấy! Đau đớn làm cho tâm hồn cao quý, nhưng biết rõ sự đồng loã với tội ác làm anh nhục nhã và tê liệt vĩnh viễn… Phải đốt ngay thành tro cuốn sổ rủi ro này! 
Fêlixitê đưa mắt nhìn khung cửa từ sau nó vẳng ra tiếng chân đi qua đi lại mau lẹ của giáo sư, rồi cô xuống thang tầng áp mái và mở cánh cửa sơn không một tiếng động. 
Khách nào tình cờ giẫm phải thân mình con rắn và nhìn thấy đầu con vật tức giận vươn lên cũng không kinh hoảng hơn Fêlixitê khi bước ra hành lang: Năm ngón tay bám chặt lấy bàn tay trái cô đang cầm chiếc hộp, và hai con mắt lục nhạt loé lên ngay bên mặt cô… đấy là đôi mắt hiền dịu của bà nghị. 
Vào giờ phút này, người đàn bà đẹp kia mất hẳn vẻ huyền hoặc duyên dáng và tinh tế của người phụ nữ. Những ngón tay hồng hồng vẫn chắp lại thật mềm mại và xinh đẹp khi cầu nguyện lúc này túm chặt và giữ rịt lấy tay cô không chút khoan nhượng! Vẻ ác độc quỷ quyệt hết mức biểu hiện trên bộ mặt thiên thần kia làm người ta không còn nhận ra được những nét non trẻ và dịu dàng. 
- Hay thật, cô Carôlin xinh đẹp và kiêu ngạo, ta gặp cô đúng lúc cô đem giấu kỹ chiếc hộp nữ trang xinh xắn này! – Bà ta kêu lên cùng tiếng cười mỉa mai và đưa cả tay trái như chiếc kẹp nắm lấy cổ tay cô gái đang vùng ra. – Cô hãy làm ơn cầm cái vật phản bội khốn khổ ấy thêm một chút nữa… Tôi không muốn cô để nó rơi xuống đâu… Kiên nhẫn một lúc thôi mà; ta cần người ta làm chứng để có thể chứng minh trước toà rằng ta bắt gặp quả tang tên ăn cắp. Giôhanex, anh Giôhanex ơi! 
Tiếng bà ta vang lên trong hành lang, lanh lảnh, the thé! Các cơ quan ấy của bà goá thường êm ái, trong như bạc, ngọt ngào tình thương và lòng từ thiện của con người ngoan đạo ấy! 
- Nhân danh Chúa, tôi xin bà buông tôi ra! – Fêlixitê cầu khẩn và lo cuống lên trong khi giằng co với bà ta. 
- Không, dù đổi một vương quốc! Anh ấy phải nhìn thấy mình vừa che chở cho ai… A, thật ngọt ngào biết bao khi nghe nói: Chỗ của cô ấy ở đây! Cô tưởng đã đạt được mục đích hử, con người lẳng lơ nhục nhã kia, nhưng đã có ta ở đây! 
Bà ta lại gọi. Thật uổng công, giáo sư đang đi xuống. Anh hiện ra trước cửa. Hăngri xuất hiện cùng một lúc ở đầu kia hành lang. 
- À, anh ở trên ấy à, Giôhanex? – Bà nghị nói – Em tưởng anh ở tầng hai. Nếu thế thì sự khéo léo của con nhà ảo thuật lại càng đáng khâm phục vì có thể nói nó đã nẫng ngay trước mắt anh, phàn thừa hưởng gia tài của bà cô đã mất! 
- Cô điên rồi à, Ađen? – Anh vội vã hỏi khi xuống bậc cuối cùng, nơi anh đã nhìn thấy cảnh ấy và lấy làm lạ. 
- Không hề! – Bà nghị giễu cợt trả lời. – Đừng cho là em thô bạo, anh thân mến ạ, bởi vì hoàn cảnh bắt buộc em phải làm thay chức trách của cảnh sát. Ông luật sư Frăngcơ từ chối không giúp việc tìm kẻ lấy cắp đồ đạc, còn anh cũng che chở cho kẻ vô tội kia, em chỉ còn cách hành động trong quyền hạn riêng của mình. Anh hãy nhìn năm ngón tay này, chúng bám chặt lấy cái hộp đã lấy từ trên kia xuống. Sự kiện đã được xác nhận rõ, chúng ta sẽ xem con chim thước này muốn đem cái gì về tổ nó! 
Nhanh như chớp, bà ta giằng cái hộp ở tay Fêlixitê. Cô thốt ra một tiếng kêu và cố lấy lại của bị mất, nhưng bà nghị đã vừa cười vừa đi sâu vào trong hành lang mấy bước và vội vã mở nắp hộp. 
- Một quyển sách! – Bà ta thất vọng giằng cái hộp ở tay Fêlixitê. Cô thốt ra một tiếng kêu và cố lấy lại của bị mất, nhưng bà nghị đã vừa cười vừa đi sâu vào trong hành lang mấy bước và vội vã mở nắp hộp. 
- Một quyển sách! – Bà ta thất vọng lẩm bẩm. Hộp và nắp rơi xuống đất. Hai tay cầm bìa, bà ta rũ quyển sách cho các tờ giấy hé ra. Ít ra cũng có thể có giấy bạc, tài liệu hoặc một thứ gì quý giá… Không có gì rơi ra cả. 
Khi ấy Fêlixitê đã bình tĩnh lại. Cô đi theo bà ta đòi trả lại cuốn sách. Dù cố ra vẻ bình tĩnh, giọng cô vẫn lộ rõ sự lo lắng. 
- A, thật à? – Goá phụ trẻ kêu lên và cười gằn. Bà ta quay ngay lưng lại phía mặt cô và ôm quyển sách vào ngực. – Ta thấy cô có vẻ quá lo lắng nên không thể hết nghi ngờ ngay được; chắc phải có bí mật gì đó trong việc giấu giếm này, ta sẽ rõ thôi, con bé kia ạ! 
Bà ta mở cuốn sổ. Không có giấy bạc, cũng chẳng có vật quý nào trên mặt giấy đã ố vàng ấy… Chỉ có chữ viết, một loại chữ viết thanh và đẹp nhưng, nếu có một lưỡi dao găm đột ngột bật ra từ cuốn sổ xấu xí này và chĩa vào ngực bà ta, bà ta cũng không giật mình kinh sợ và bối rối như khi đọc những dòng chữ có vẻ vô hại rải rác trên trang giấy đang mở! Bộ mặt hồng hào trắng bệch ra đến môi, bà ta bỗng giơ tay che đôi mắt ngơ ngác, thân hình béo tốt của bà ta có vẻ như cần chỗ dựa để khỏi quỵ xuống. 
Nhưng người đàn bà béo tốt này vốn đã quen chế ngự được mình trước mặt người khác chỉ cần mấy giây là lấy lại được bình tĩnh. Bà ta gấp sách, vẻ thất vọng tạo ra rất khéo hiện lên quanh đôi môi tái nhợt. 
- Thì ra đây chỉ là một cuốn sách cũ vô giá trị! – Bà nói với giáo sư và lơ đãng đút cuốn sách vào túi. – Carôlin, cô thật ngốc nghếch đã làm ồn lên vì cái thứ vặt vãnh này! 
- Có phải cô ta làm ồn lên không? – Giáo sư hỏi và bước lại gần, anh tức run lên, – tôi tưởng chính cô gọi tôi đến hỗ trợ để chứng minh cô ấy đã lấy trộm đồ bạc?… Cô có thấy mình cần phải trình bày rõ, ngay ở đây sự buộc tội thấp kém của cô không? 
- Anh thấy đấy, ngay lúc này em không thể… 
- Ngay lúc này! – Anh gay gắt ngắt lời. – Cô phải rút lời xúc phạm kia, và ngay lập tức phải làm cho người bị xúc phạm hài lòng, trước mặt Hăngri và tôi.
- Sẵn lòng, Giôhanex thân mến ạ! Nhiệm vụ của người sùng tín chẳng phải là thừa nhận và sửa chữa sai lầm là gì?… Carôlin thân mến, thứ lỗi cho ta, ta đã không phải với cô! 
- Và bây giờ thì trả lại cuốn sách! – Giáo sư ra lệnh tiếp, vắn tắt và không nhân nhượng. 
- Cuốn sách à? – Bà nghị hỏi bằng giọng ngây thơ chỉ bà ta tạo ra được. – Nhưng anh Giôhanex, sách đâu phải của Carôlin. 
- Ai bảo cô thế? 
- Hứ, em vừa đọc thấy tên bà Coocđula ở đấy mà... Nếu có ai có quyền sử dụng nó thì chính là anh, người thừa hưởng đồ đạc và sách vở của bà… Cuốn sách này chẳng có giá trị vật chất gì cả... hình như bản sao chép các bài thơ cổ xưa... Anh làm gì với thứ đồ chơi tình cảm này? Em thì lại thích những cuốn sách đã cũ vàng ố, tuy nó không sạch sẽ và nặng nề, nhưng với em thì đây là một thứ kỳ lạ... Anh tặng cho em, được không? 
- Có thể, nhưng sau khi tôi đọc xong, – anh đáp và nhún vai rồi giơ tay để lấy cuốn sách. 
- Nhưng giá trị của nó sẽ tăng hơn đối với em, nếu anh cho mà không đọc, – bà nghị cố nài giọng uyển chuyển – Nếu không, em có thể nghĩ rằng anh có ẩn ý về khía cạnh vật chất của món quà tặng đầu tiên và duy nhất em yêu cầu anh! 
Mạch máu trên trán giáo sư phồng lên. 
- Tôi tuyên bố với cô rằng tôi không cần biết cô suy nghĩ gì về cách xử sự của tôi, – anh nói giọng sâu cay. – Tôi muốn lấy lại cuốn sách bằng bất cứ giá nào... Cô khả nghi lắm. Bản sao chép vài bài thơ tình cảm cổ xưa không thể làm cho “bà nghị phong nhã hoàn hảo” bỗng tái mặt đi như thế. 
Với những lời ấy, anh chắn đường bà nghị. Mắt bà ta lén ước lượng chiều dài hành lang và một cử chỉ vội vã lộ rõ ý bà muốn chạy trốn. Giáo sư nắm tay bà giữ lại. 
Fêlixitê không tự chủ được nữa khi nghĩ anh sẽ đạt được mục đích. Cô buồn rầu khi biết cuốn sách thuộc sở hữu của người tín đồ giả hiệu quỷ quyệt kia, nhưng cô buộc phải tự thú nhận rằng trong tay người ấy cũng an toàn như trong tay cô và chắc chắn sẽ biến mất ngay. Vì vậy cô đứng về phía bà nghị để tạo điều kiện cho bà dễ chạy. 
- Xin giáo sư để cuốn sách ấy cho bà đấy! – Cô cố bình tĩnh trong lúc gay go. – Khi đọc bà nghị sẽ thấy là đã quá vội tưởng chiếc hộp đựng một vật quý. 
Đôi mắt xám nghi ngờ nhìn vào mặt cô, cô cảm thấy như nhận một mũi dao, đỏ mặt và cúi đầu xuống. 
- Thế nào, cô cũng hạ mình để nài xin ư? – Anh hỏi giọng chua cay và châm biếm. – Chắc chắn đây không phải là thứ đồ chơi tình cảm. Hơn nữa, tôi nhớ rằng cô em họ tôi lúc nãy đã quả quyết là trông thấy cô quá lo lắng, tôi thú thực cũng đã nhận thấy như thế... Hãy trả lời tôi theo lương tâm của cô, tôi hỏi cô: Cuốn sách ấy nói gì? 
Thật bi đát Fêlixitê lưỡng lự, cô hé môi nhưng không nói được lời nào? 
- Cô đừng băn khoăn nữa! Anh mỉm cười nhạo báng, và nắm tay bà nghị chặt hơn vì bà ta đang dùng mọi cách để gỡ dần ra. – Cô có thể không khoan nhượng, phũ phàng và thực thà một cách tàn nhẫn, nhưng cô không biết nói dối... Trong cuốn sách ấy không phải những câu thơ, mà là một sự thực nào đó, một sự kiện mà bằng bất cứ giá nào tôi cũng không được biết... Rốt cuộc, cô em tôi, cô có trả tài sản của tôi, như chính cô nói, cho tôi không? 
- Anh muốn làm gì thì làm, em không bao giờ trả! – Bà nghị thất vọng kêu to lên. 
Bà ta lại cố gỡ và thành công. Bà chạy trốn, nhưng Hăngri đã đứng đấy, dang cả hai chân, vững như một bức tường; bác chặn kín cả cái hành lang nhỏ. Bà ta lùi lại. 
- Lão xấc xược, tránh ra cho ta đi – Bà nghị la lên và giận dữ giậm chân xuống đất. 
- Vâng, vâng, ngay lập tức, thưa bà, – bác điềm đạm và lễ độ trả lời, – sau khi bà đưa lại cuốn sách, tôi xin tránh ngay. 
- Bác Hăngri. – Fêlixitê chạy đến can thiệp; cô nắm cánh tay bác lay mạnh. 
- Cháu hay thật đấy, Fê ạ! – Hăngri mỉm cười, thân hình già nua của bác không hề rung động trước những cố gắng bất lực của cô gái. – Bác không ngốc như cháu tưởng đâu, chỉ vì tốt bụng mà cháu định mắc một sai lầm đến ngu xuẩn, bác không thể để như thế được. 
- Để cho bà ấy đi, Hăngri! – Giáo sư nghiêm nghị ra lệnh. – Nhưng Ađen này, cô cần biết tôi không ngần ngại khi phải dùng biện pháp duy nhất để lấy lại tài sản của mình. Không ai có thể làm cho tôi bỏ được ý nghĩ là cuốn sách kia chứa đựng những điều quan trọng về vấn đề thừa kế gia tài của bà cô... Có thể, nó chỉ dẫn về các khoản tiền cất giấu. 
- Không, không phải – Fêlixitê thốt lên. 
- Tôi muốn nghĩ thế nào là việc của tôi! – Anh rất nghiêm khắc nói tiếp, cô và Hăngri sẽ làm chứng trước toà cho tôi rằng bà này đã biển thủ một phần có lẽ khá lớn tài sản của gia đình tôi. 
Bà nghị giãy nảy người như đỉa phải vôi. Bà đưa mắt giận dữ nhìn người đang dồn ép bà không nhân nhượng và như trong cơn điên dại vẫn xé khăn tay hay đập vỡ chén tách, bà giật cuốn sách trong túi ra quăng xuống đất cười gằn: 
- Hãy nhặt lấy, đồ điên rồ, ngu ngốc! – Bà hét và chân tay run lẩy bẩy như người bị động kinh – Hãy nhận lời khen của tôi về cái tài liệu thú vị ấy!... Hãy chững chạc mà đeo lấy cái nhục do nó phanh phui! 
Bà chạy như bay qua hành lang, xuống cầu thang và lao về phòng riêng dập cửa thật mạnh. 
Giáo sư nhìn theo bà nghị bằng cặp mắt lộ rõ vẻ vô cùng khinh bỉ. Rồi anh ngắm nghía vẻ nặng nề bề ngoài của cuốn sách, trong khi Fêlixitê không rời cặp mắt lo lắng vô tận nhìn vào những ngón tay đang lùa vào các trang giấy và có thể mở ra bất cứ lúc nào. Tâm trạng lo âu, căng thẳng hiện trên nét mặt giáo sư. Những lời nói sau cùng độc ác của bà nghị làm anh đặc biệt xúc động, hiển nhiên là anh lường trước được sự kiện khó chịu này diễn biến ra sao; tuy vậy anh vẫn phải biết rõ cái nhục nói đến kia thuộc loại gì... Bỗng anh ngước mắt lên và nhìn nét mặt rầu rĩ của cô gái. Đôi mắt của cô có quyền lực lớn biết chừng nào đối với người đàn ông này! Có thể nói một bàn tay dịu dàng lướt qua và vừa vuốt thẳng những nếp nhăn u ám trên vầng trán kia và chung quanh môi phác một nét hơi mỉm cười. 
- Bây giờ đến lượt cô lên ghế bị cáo! – Anh nói. – Cô đã lừa tôi một cách đáng xấu hổ. Khi cô nói với tôi trên kia, tôi tưởng cô hoàn toàn thành thật, nhưng cô mang trong túi một bí mật của gia đình Hêluy. Tôi phải nghĩ về cô như thế nào, Fê?... Sự giả dối quái quỷ này, cô chỉ có thể chuộc lại bằng cách trả lời không dè dặt những câu hỏi của tôi. 
- Tôi sẽ nói tất cả những gì tôi có thể nói, nhưng sau đó tôi xin ông trả ngay cuốn sách cho tôi! 
- Có thực là Fê kiêu hãnh, ngạo mạn và sắt đá của tôi biết cầu khẩn bằng một giọng ngọt ngào như thế không nhỉ? 
Nghe giáo sư nói những lời ấy, Hăngri kín đáo rút lui, nhưng bác ngồi phệt xuống bậc thang đưa tay lên ôm cái đầu đã hoa râm để thử xem sau những gì bác vừa nghe thấy, nó có còn ở chỗ của nó không. 
- Như thế là cô vào gian nhà áp mái hôm nay chỉ để lấy cuốn sách kia? 
- Vâng. 
- Bằng lối nào? Tôi thấy các cửa đều khoá chặt. 
- Tôi đi qua mái nhà – cô ngập ngừng nói. 
- Nghĩa là qua các gian xép trên mái? 
Cô đỏ mặt. Dù không bị nghi ngờ đã phạm một hành động thấp hèn, việc cô làm cũng không kém lỗi bẻ khoá đáng trách phạt. 
- Không, – cô ấp úng. – Không thể đến đấy được qua các gian xép. Tôi chui qua ô cửa đối diện và vượt qua mái nhà. 
- Trong khi trời giông bão như thế? Anh giật nảy người và tái mặt. – Fêlixitê, em có nghĩ đến hậu quả có thể xảy ra không? 
- Em không được lựa chọn! 
- Tại sao em cứ cố lấy cho được cuốn sách ấy bằng bất kỳ giá nào? 
- Em coi nó là di vật thiêng liêng của bà cô. Bà đã nói với em: cái hộp xám – em không biết trong có gì – phải chết trước bà. Bà mất đột ngột, em tin chắc cái hộp chưa bị huỷ; Hơn nữa nó lại ở ngăn bí mật đựng tất cả đồ bạc, em không thể chỉ chỗ giấu mà không đồng thời giao cuốn sách vào tay những người không được phép. 
- Tội nghiệp, em đã bị giày vò biết bao!... Thế mà bây giờ sự quên mình dũng cảm kia trở thành vô ích, cuốn sách đã vào tay “người không được phép”! 
- Ồ! Không, ông sẽ trả cho em, – cô bồn chồn cầu xin. 
- Fêlixitê, – anh nói tiếp một cách nghiêm trang, khẩn thiết, – em sẽ trả lời hai câu hỏi, và thật đúng sự thực: em có biết nội dung cuốn sách không? 
- Biết một phần, mới ngày hôm nay. 
- Nội dung này có làm tổn thương danh dự của bà cô thân thiết của em không? 
Cô lưỡng lự. Có lẽ nếu nói có, anh sẽ trả cô cuốn sách để huỷ đi, nhưng như thế sẽ làm nhục vong linh bà Coocđula và chứng thực cho những lời đồn đại tồi tệ về cái gọi là tội lỗi của bà. 
- Thật không xứng đáng với em nếu tìm cách né tránh, dù ý định có tốt lành và trong sạch đến đâu! – Anh ngắt quãng sự lặng lẽ. – Chỉ cần nói có hoặc không thật đơn giản thôi. 
- Không! 
- Anh biết trước như thế, – anh lẩm bẩm. – Bây giờ em hãy biết lẽ phải, hãy chịu đựng cái em không thay đổi được, anh sẽ đọc cuốn sách này. 
Cô tái mặt nhưng không dùng cách cầu khẩn nữa. 
- Ông cứ đọc, nếu việc ấy hài hoà với danh dự của ông! Ông xúc phạm đến một bí mật mà ông không có quyền biết... Ngay lúc mở cuốn sách ra, ông đã làm mất hết giá trị của những hy sinh liên tiếp và phi thường của cả một đời người! 
- Em chống cự dũng cảm đấy, Fêlixitê – anh điềm đạm trả lời, – nếu không có những lời nói mà người kia – anh chỉ hướng bà nghị vừa đi – đã ném ra trong cơn điên cuồng, chắc anh sẽ không đọc và trả lại em cái bí mật đáng buồn ấy. Nhưng trong hoàn cảnh hiện nay, anh cần biết cái nhục gì đè nặng lên tên họ của anh, và nếu người cô đơn tội nghiệp ở tầng áp mái đã đủ sức mạnh để giữ kín nó, anh nghĩ rằng anh cũng đủ sức mạnh để chịu đựng nó...Anh bị bắt buộc gấp đôi phải hiểu thấu sự việc. Cô em họ Hêluy bên sông Ranh rõ ràng cũng biết bí mật ấy và chắc họ còn tham gia vào một việc lừa đảo gì đấy. Dù em cố ý im lặng, anh vẫn hiểu rõ qua thái độ của em là anh phỏng đoán đúng. Cô em họ chắc biết rõ điều nhục nhã ấy và hốt hoảng chỉ vì đột ngột thấy nó đã được ghi lại... Anh sẽ giải quyết vấn đề này với những người giấu giếm kia!... Hãy tự an ủi mình, Fê ạ! – Anh nói tiếp giọng xúc động và vuốt tóc cô gái đang đứng trước mặt anh trong tâm trạng thất vọng trầm lặng, – anh không thể làm cách khác được, dù có được phần thưởng là đảm bảo em sẽ là của anh ngay lập tức, anh cũng phải từ chối! 
- Em sẽ không bao giờ yên ổn được nữa, – cô rền rĩ. – Vì em đã làm cho ông khổ sở do em sơ suất! 
- Em sẽ yên ổn, – anh đáp, nhấn từng lời. – Khi em hiểu được rằng tình yêu của chúng ta giúp anh thắng mọi khó khăn mà cuộc sống ném lên con đường của anh! 
Anh siết chặt bàn tay nhỏ lạnh giá rồi vào buồng. Còn Fêlixitê, cô tỳ trán nóng bỏng vào khung cửa sổ và tư lự nhìn ra sân, ngoài ấy một trận mưa rào đang ào ào đổ xuống như để rửa sạch máu cụ Ađriêng Xecbông trên nền đá và cùng với cụ là vết nhục đè nặng lên họ Hêluy. 
Một giờ sau, giáo sư vào phòng mẹ. Anh hơi xanh hơn mọi khi, nhưng diện mạo và thái độ lộ rõ hơn bao giờ hết sự quả quyết và nghị lực trong tinh thần làm nổi bật nhân phẩm của anh. 
Bà Hêluy ngồi đan bên cửa sổ. Dưới hai bàn tay béo múp, các mũi len nối tiếp nhau biến thành các bậc của chiếc thang bắc thẳng lên trời, vì đây là chiếc tất của người đàn bà ấy dành cho Hội truyền giáo. 
Giáo sư để cuốn sách mở sẵn lên chiếc kỷ trước mặt bà. 
- Mẹ, con cần nói với mẹ một việc rất quan trọng, – anh nói, – nhưng trước hết xin mẹ hãy xem qua mấy trang giấy này. 
Ngạc nhiên, bà để đồ đan xuống, đeo kính và cầm cuốn sách. 
- Kìa, nét chữ nguệch ngoạc của bà già Coocđula đây mà! – Bà nói giọng bực bội nhưng cũng đọc. 
Giáo sư chắp tay sau lưng đi đi lại lại trong phòng không nói gì cả. 
- Mẹ không thấy câu chuyện yêu đương trẻ con với con trai người đóng giày có gì đáng cho mẹ chú ý! – bà gắt gỏng nói sau khi đọc qua loa hai trang. Con nghĩ thế nào mà lại đem đến chỗ mẹ cuốn sách cũ kỹ làm ô uế buồng của mẹ với cái mùi mốc meo của nó? 
- Xin mẹ cứ đọc tiếp. Mẹ sẽ quên ngay mùi mốc khi đọc đến những trang không hay trong cuốn sách này. 
Bà miễn cưỡng cầm lên, lật qua vài trang. Nhưng dần dần bà tỏ vẻ chú ý và sắc diện kinh ngạc của bà biến đổi; tiếng sột soạt lật trang sách mỗi lúc càng nhanh dưới mấy ngón tay. Màu đỏ nhạt hiện trên khuôn mặt trắng trẻo của bà lan đến trán rồi bỗng đỏ ửng lên... Điều kỳ lạ là bà không xúc cảm cũng không hoảng hốt. Bà bỏ rơi cuốn sách xuống lòng vẻ vô cùng ngạc nhiên và châm biếm vô tả. 
- Thật là chuyện lạ. Ai tưởng tượng được như thế? Gia đình Hêluy danh giá, vẻ vang mà thế đấy! – Bà kêu lên và vỗ hai tay vào nhau. 
Giọng bà lẫn lộn căm ghét, hoan hỉ và tàn ác được thoả mãn. – Như vậy là những túi bạc mà bà cố vấn ngành thương mại, bà mẹ chồng tôi ngồi chễm chệ lên trên có một phần do đánh cắp!... Hà, hà, họ sột soạt trong nhung lụa... họ tổ chức những ngày hội rượu sâm banh chảy như suối để cho bọn ăn bám tâng bốc là người đàn bà đẹp và thông minh!... Còn mẹ, mẹ phải phục vụ các vị khách dự tiệc đang hân hoan; bên cạnh bà phu nhân béo tốt, phù phiếm kia, ai chú ý đến người họ hàng nghèo mà về mặt đức hạnh và kính Chúa còn hơn những kẻ ăn chơi ấy rất xa!... Đã bao lần mẹ đã phải nghiến răng mà cầu Chúa tận đáy lòng xin Người vui lòng trừng phạt phù hợp với công lý của người những hành vi đồi bại ấy!... Người đã phán xét rồi đấy... Ôi, con đường của Người mới huyền diệu làm sao! Họ đã phá tan của ăn cắp, họ phải mất linh hồn hai lần! 
Giáo sư đứng lại giữa phòng, anh không thể ngờ mẹ anh nhìn nhận sự việc theo kiểu ấy, anh im lặng một lúc vì sửng sốt. 
- Mẹ, con không hiểu tại sao mẹ lại đổ trách nhiệm cho bà vì bà dùng thứ tiến lấy cắp nhưng không hề biết, – anh tức giận nói – Thế thì chúng ta đều mất linh hồn vì chúng ta đã hưởng lợi tức cho đến ngày nay... Hơn nữa, khi mẹ nhìn nhận vấn đề theo khía cạnh này thì chắc mẹ cũng đồng ý như con là sẽ trút bỏ nhanh chóng thứ bạc phi nghĩa ấy và chúng ta sẽ trả lại họ không thiếu một xu. 
Lúc đầu, dù ngạc nhiên vô hạn, bà Hêluy vẫn ngồi và vỗ tay vào nhau; lúc này bà vịn tay ghế đứng phắt dậy. 
- Trả lại? – Bà nhắc lại, tưởng như mình nghe lầm. – Trả ai vậy? 
- Hiển nhiên cho những người thừa kế họ Xecbông có thể vẫn tồn tại. 
- Thế nào kia, giao một món tiền lớn như thế cho bất kỳ ai, cho bọn lang thang, vô công rồi nghề sắp dẫn xác đến?... Gia đình Hêluy này còn một trăm hai mươi nghìn mác, sau khi... 
- Vâng, sau khi Pôn Hêluy, con người danh giá, người tiên phong vô địch, chân thực và công bình của Chúa, người sẽ thừa kế không ai phủ nhận được vương quốc trên thiên đường, đã lấy phần của mình là sáu mươi nghìn mác! – Giáo sư tức giận thốt lên – Mẹ, mẹ cho linh hồn của bà sa xuống địa ngục vì đã không biết mà tiêu tiền lấy cắp... Vậy thì kẻ đã ăn cắp cả một gia sản bằng mưu mẹo quỷ quyệt, khéo léo thì xứng đáng tội gì? 
- Phải, hắn đã sa vào cám dỗ trong chốc lát, – bà trả lời không chút bối rối. Thời ấy hắn là một thanh niên lông bông chưa tìm được con đường tốt. Quỷ dữ chẳng chọn những tâm hồn cao quý để quyến rũ khỏi vương quốc của Chúa là gì? Nhưng hắn đã thoát khỏi bùn lầy của tội lỗi, và Kinh Thánh đã viết: “Thiên thần của Chúa sẽ vui mừng khi kẻ có tội biết sám hối”. Hắn đấu tranh không mệt mỏi cho đức tin của Chúa, đồng tiền kia được trong sạch lại, trở thành thiêng liêng trong tay hắn, vì hắn dùng tiền ấy cho những mục đích làm vui lòng Chúa. 
- Vậy ra chúng ta, những người theo Tôn giáo, cũng có cấp bậc như người Gia tô giáo, như con đang thấy đây! – Giáo sư cười gằn vô cùng cay đắng. 
- Tiền vào nhà ta cũng đúng như thế, – người đàn bà to béo điềm nhiên nói. – Hãy nhìn chung quanh con mà xem, rõ ràng có bàn tay của Chúa trong mọi cổ phiếu và kinh doanh của ta! Nếu tội lỗi có dính dấp ở tiền này, nó không thể sinh sản ra những trái quả đẹp như thế... Chúng ta, con và mẹ, chúng ta biến thành phúc lành cái xưa kia là tội lỗi, nhờ có lòng nhiệt thành phục vụ Chúa, nhờ đã sống theo con đường của Chúa! 
- Xin mẹ, mẹ miễn cho con! – Anh ngắt lời giảng giải ghê sợ ấy. Anh đưa tay lên trán như đầu đang đau ghê gớm. 
Quắc mắt nhìn đứa con phiến loạn, bà ta tiếp tục nói to hơn nữa: 
- Chúng ta không có quyền đột ngột đem vứt của cải dùng để phục vụ các mục đích cao cả, cho tan biến trong những cuộc vui chơi phù phiếm.... Đấy là lý do chính để mẹ cực lực phản đối việc khơi lại câu chuyện đã lỗi thời, lý do thứ hai là con sẽ làm nhục một người bề trên của con. 
- Chính họ tự làm nhục mình và làm nhục cả chúng ta! – Giáo sư nói gay gắt. – Nhưng chúng ta ít ra cũng có thể cứu vớt được danh dự mình bằng cách từ chối không chịu làm kẻ đồng loã. 
Bà Hêluy rời cửa sổ đến đứng trước mặt con một cách đường bệ: 
- Được, cứ cho rằng mẹ nhượng bộ con trong cái việc tồi tệ này, – bà lạnh lùng nói. – Ta sẽ trả một trăm hai mươi nghìn mác, nếu mất số tiền ấy gia đình ta sẽ tụt xuống mức sống tầm thường, nhưng việc ấy cũng gạt nốt sang một bên, ta sẽ lấy số tiền ấy trả họ không thiếu một xu, nhưng nếu những người thừa kế hỉ hả ấy lại nghĩ ra cách đòi thêm lãi đơn lãi kép thì sẽ như thế nào? 
- Con cho rằng họ không có quyền như thế, nhưng nếu trường hợp ấy xảy ra, mẹ cần nhớ lời Chúa dạy: “Ta sẽ trừng phạt lỗi của người cha cho đến con cái ở thế hệ thứ ba”. 
- Mẹ không thuộc họ Hêluy, đừng quên điều này, con ạ! – Bà thốt ra giọng sắc như dao. – Mẹ đem về nhà này một tên họ không vết bợn, một tên họ thật vẻ vang, cha của mẹ là cố vấn triều đình, vì thế điều hổ nhục kia không rơi vào mẹ; mẹ cũng không hề muốn hi sinh tiền bạc để rửa vết nhục ấy; con cho rằng đến cuối đời mình mẹ cũng phải chịu thiếu thốn để đền tội cho kẻ khác à? 
- Chịu thiếu thốn khi mẹ có đứa con đủ khả năng cung cấp cho mọi nhu cầu của mẹ? Thưa mẹ, mẹ không tin rằng với nghề con học được con có thể đảm bảo cho mẹ một tuổi già tốt đẹp không phải lo âu hay sao? 
- Cảm ơn con! – Bà lạnh lùng nói. – Mẹ thích sống bằng lợi tức của mình và không lệ thuộc ai. Mẹ ghét phụ thuộc từ khi cha con mất, mẹ không biết ý muốn nào khác ý muốn của Chúa và của bản thân mình, và mẹ sẽ chỉ như thế thôi... Vả lại, đừng tranh cãi việc viển vông nữa! Mẹ tuyên bố mẹ coi tất cả chuyện này như sự bày đặt ra của con người gàn dở ở tầng áp mái. Không gì trên đời này bắt được mẹ thừa nhận nó là thực, là đã xảy ra thực sự! 
Lúc này cửa mở ra và bà nghị vào không một tiếng động. Bà phu nhân xinh đẹp ấy đã khóc. Nước mắt để lại dấu vết rõ ràng trên mi mắt đỏ hoe và trên đôi má mịn màng có những vết sẫm. Không thể phủ nhận rằng đau khổ làm rung động tâm hồn ấy một cách tàn nhẫn. Để che mớ tóc rối tung, bà quàng lên đầu chiếc khăn tuyn trắng nhẹ làm cho đầu bà đẹp hoàn mỹ với bộ tóc dày vàng hoe duyên dáng một cách thanh khiết. 
Bà nhìn thấy cuốn sách tàn khốc trên kỷ và rùng mình. Chậm rãi như một người khổ tu, bà đến gần giáo sư và rụt rè giơ tay cho anh, anh từ chối không đưa tay ra. 
- Tha lỗi cho em, Giôhanex, – bà năn nỉ – Em đã nổi nóng đến nỗi chính mình cũng không tự giải thích được! Lúc thường em vẫn ôn hoà, sao lại có thể hung lên đến thế được! Chính câu chuyện khốc liệt kia là nguyên nhân của mọi sự!... Anh nghĩ mà xem, cha em sẽ bị thương tổn danh dự vì quyển sách kia, và với anh, em muốn, bằng mọi giá, tránh cho anh khỏi điều phát hiện nặng nề... Thật uổng công, em không thể ngăn cấm mình nghĩ rằng Carôlin lôi cái vật chứng kinh khủng ấy ra để chơi xấu thêm một lần nữa trước khi ra đi...
- Hãy kìm cái miệng vu khống của cô lại! – Anh hét lên đe chừng, người anh giật nảy lên làm bà nghị hoảng sợ im lặng ngay. – Tôi có thể tha thứ cho cô, – anh nói thêm sau khi dừng lại một lát để cố tự kiềm chế, – nhưng với một điều kiện. 
Bà nghị nhìn anh như hỏi. 
- Cô kể cho tôi nghe không dè dặt vì sao cô biết điều bí mật ấy. 
Bà nghị lặng yên một lúc rồi bắt đầu kể. 
- Khi cha em lâm bệnh lần gần đây, anh biết đấy, bệnh tình có chiều hướng xấu, ông bảo em đem cho ông các thứ giấy tờ để ở trong bàn giấy. Em phải huỷ đi trước mắt ông; đấy là giấy tờ liên quan đến nhà Xecbông, chắc ông giữ lại như vật quý... Cái chết đã gần kề nên ông cởi mở hơn, hay ông cảm thấy cần thổ lộ vấn đề ấy, nói tóm lại là ông nói cho em biết... 
- Và cho cô một chiếc vòng nào đó phải không? – Giáo sư thốt lên phẫn nộ. 
Bà ngả đầu không nói thêm và ngước nhìn anh bằng cặp mắt cuồng si và năn nỉ. 
- Sau việc giải thích này, mẹ còn cho sự kiện ấy là điều bịa đặt của người điên không? – Giáo sư hỏi mẹ và mỉm cười lạnh lùng. 
- Tôi chỉ biết một điều là cái người này, – bà tức run lên chỉ người thiếu phụ, – kể các chuyện vớ vẩn và ngu ngốc vượt quá những gì tôi đã gặp cho đến hôm nay! Nhưng chính con quỷ khoe khoang nó không cho cô yên thân đấy, phải đeo chiếc vòng thật hiếm có để cho người ta trầm trồ và thán phục đồng thời còn ngắm cả cái cánh tay trắng trẻo đẹp đẽ nữa kia! 
Bà nghị ra khỏi vai trò đau đớn hối hận, và ném cái nhìn dữ tợn về phía bà bác vừa đột ngột làm sáng tỏ không nương nhẹ một trong những nhược điểm của bà. 
- Tôi không đi sâu hơn vào vấn đề tìm hiểu tại sao với trái tim mà trong mọi trường hợp cô luôn tỏ vẻ hiền lành, trong sạch, cô lại có thể đeo một thứ nữ trang lấy cắp, – giáo sư nói, bề ngoài tuy bình thản nhưng trong giọng đã ngầm chứa đựng sấm sét như lúc trời nổi cơn giông. – Tôi để cô tự xem xét và quyết định ai có tội, người mẹ cùng khổ lấy cắp chiếc bánh cho đàn con đói, hay bà phu nhân giàu có, sang trọng, đắm mình trong hoan lạc và âu yếm che chở việc đánh cắp... Tôi chỉ muốn biết tại sao cô lại dám đeo chiếc vòng lấy cắp vào cổ tay không vấy bẩn của cô gái đã cứu con gái cô – Cô công khai nói rằng cô rất quý chiếc vòng nhưng vì Annet cô sẵn sàng hy sinh thứ cô thích nhất – sau đó, do nguồn gốc xuất thân của cô gái, cô dám đứng trên bệ cao của một dòng dõi không vết bợn, đòi cho mình quyền có mọi đức hạnh của dòng máu trong sạch và ném cô ta vào lĩnh vực xấu xa; trong khi cô biết việc làm càn bậy của cha cô, việc ấy là nỗi ô nhục đáng phẫn nộ, không biết nên kết án như thế nào cho đủ nghiêm khắc! 
Bà nghị lảo đảo, nhắm mắt lại và đưa tay sờ soạng tìm góc bàn để vịn. 
- Anh không hoàn toàn sai, Giôhanex, – bà Hêluy xen vào và lay cánh tay cô cháu để thức tỉnh, bà ghét cay ghét đắng những người đàn bà ngất xỉu – nhưng câu anh vừa nói vượt quá ranh giới! Đúng, đấy là một vịêc càn bậy lớn, nhưng anh phải tôn trọng vị trí của Ađen... Việc so sánh với người đàn bà cùng quẫn – Anh đừng phật ý nhé – hơi ngốc đấy... Có sự khác nhau rất xa giữa việc thấy của vô chủ và ăn cắp bánh của người khác có suy tính trước... Nhưng ở chỗ này còn có một ý kiến theo kiểu mới là so sánh lớp dân chúng thấp hèn với giới người cao sang; tôi vô cùng ngạc nhiên khi nghe những lời ấy lại từ miệng anh nói ra. Đồng thời, đem một bà thuộc giới sang trọng so sánh với đứa con gái như Carôlin là một việc không tha thứ được...
- Thưa mẹ, con đã nói với mẹ ở ngoài vườn từ lúc chiều là con không chấp nhận được những lời công kích phỉ báng danh dự của cô gái kia, – giáo sư kêu lên, tĩnh mạch trán của anh nổi lên vì tức giận. 
- Ấy, ấy, hãy từ tốn và lễ độ hơn. Ông con trai tôi! Ông đang đứng trước mặt mẹ ông! 
Bà giơ tay để ngăn anh lại, mắt bà loé lên ánh dữ dội. 
- Anh đóng vai trò người hiệp sĩ của nàng công chúa ngẫu nhiên kia thật hoàn hảo. Vậy thì tôi chẳng còn cách nào khác ngoài việc tỏ lòng tôn trọng của tôi với nàng! 
- Trường hợp ấy sẽ đến với mẹ, – anh trả lời rất lạnh lùng lời giễu cợt cay độc kia và mắt anh nhìn thẳng vào mặt người đối thoại với mình. – Mẹ không thể không tử tế với cô ấy, vì cô ấy sẽ là... vợ... con! 
Điều kỳ lạ phi thường đã xảy ra thực sự, ngôi nhà đài các cổ xưa vẫn cứ đứng vững sau lời tuyên bố kia, đất cũng không nứt ra để nuốt chửng cả cái thành phố nhỏ và đứa con đồi bại nhất của nhà Hêluy, như người đàn bà cao lớn đã tưởng tượng... Nó kia, đứng vững vàng, thản nhiên, không nao núng, hình ảnh của một người đã quyết định, những giọt nước mắt bất lực của người đàn bà, những cơn kích động thần kinh và điên cuồng, trước con người ấy, sẽ bật ra như sóng đánh vào vách đá bên bờ biển. 
Bà Hêluy lùi lại, loạng choạng, không nói được một lời, nhưng bà nghị bừng tỉnh khỏi cơn ngất xỉu và cười sằng sặc như người loạn thần kinh. Miếng vải tuyn tuột từ trên đầu xuống gáy và bộ tóc rối cài bông hồng héo rũ xuống, vặn thành nhiều vòng như những con rắn chung quanh cái trán đỏ ửng. 
- Bác thấy chưa, cái khôn ngoan bác vẫn tự hào là như thế đấy! – Bà ta kêu lên, giọng lanh lảnh – Đến lượt cháu đắc thắng nhé!... Cháu đã chẳng bằng mọi cách cầu xin bác gả chồng cho đứa con gái ấy trước khi Giôhanex về là gì? Lần đầu tiên trông thấy con người ấy, một linh cảm chắc chắn báo rằng nó sẽ gây bất hạnh cho tất cả chúng ta. Vậy bác hãy nhận lấy nỗi hổ thẹn mà bác cố ý bịt mắt để khỏi thấy. Còn cháu, cháu đi Bon ngay bây giờ để kể cho các bà “giáo sư” về phẩm chất của “bà” đồng nghiệp nhỏ sẽ gia nhập nhóm “chọn lọc” của họ. 
Bà ta nhảy chồm ra cửa. 
Lúc ấy bà Hêluy đã hết sửng sốt. Bà vận dụng tất cả vẻ oai nghiêm tưởng tượng và đường bệ của mình. 
- Lúc nãy chắc mẹ hiểu lầm anh phải không Giôhanex? – Bà vờ bình tĩnh hỏi. 
- Nếu mẹ tưởng như thế, con sẽ nhắc lại lời bày tỏ của con, – anh đáp, lạnh lùng và sắt đá. – Con sắp cưới Fêlixitê đ’Ooclôpxca làm vợ. 
- Con dám giữ mãi ý kiến ấy trước mẹ à? 
- Đáng lẽ trả lời mẹ, con xin hỏi: Bây giờ mẹ còn cầu phúc cho con nếu con kết hôn với Ađen không? 
- Không một chút khó khăn. Đây là đám phù hợp với vị trí của anh, đáp ứng mong muốn của tôi. 
Giáo sư đỏ bừng mặt, anh phải cắn môi để ghìm lại hàng loạt lời nói gay gắt. 
- Với lời tuyên bố ấy mẹ đã mất hết quyền có ý kiến trong những vấn đề sinh mệnh quan trọng của con, – anh nói giọng nghẹn lại và cố ghìm mình: – như thế là mẹ không cần biết đến cuộc sống của con sẽ bị đầu độc bởi con người tinh thần đồi bại đến xương tuỷ, con người đạo đức giả đáng ghét kia... Mẹ yên tĩnh ở trong ngôi nhà thoải mái của mình và chỉ cần nói được về con trai: Nó đã cưới vợ phù hợp với vị trí của nó... thế là đủ! Trước tính ích kỷ không giới hạn này, con xin bày tỏ với mẹ rằng, bằng mọi giá, con muốn được hạnh phúc sung sướng và chỉ có thể hạnh phúc với cô gái mồ côi bị khinh rẻ mà chúng ta vẫn ngược đãi một cách độc ác! 
Bà Hêluy thốt ra một tiếng cười gằn khô khốc. 
- Tôi phải cố giữ để không thốt ra những lời tệ hại nhất! – Bà kêu lên và hai môi run run. – Đừng quên rằng lời cầu phúc của cha anh đã xây dựng cơ đồ cho con cái, nhưng lời nguyền của mẹ sẽ phá đổ hết! 
- Mẹ có thể nói rằng lời cầu phúc của mẹ có uy lực xoá bỏ mọi tàn tật về tinh thần của Ađen không?... Lời nguyền rủa cũng bất lực như thế khi nó nhằm vào một người vô tội... Mẹ sẽ không thốt ra được lời nguyền rủa đâu, mẹ ạ! Chúa sẽ không thừa nhận, lời ấy sẽ rơi vào chính mẹ và làm cho mẹ cô đơn về già, không tình thân mến! 
- Tôi cần quái gì?... Tôi chỉ biết có hai điều thuộc quy tắc cư xử của tôi, đó là: danh dự, và hổ nhục! Anh phải tôn trọng ý muốn của tôi. Và vì nghĩa vụ ấy anh phải rút lui lời đề xuất xuẩn ngốc của anh! 
- Không bao giờ! Tuỳ mẹ muốn làm gì cũng được, mẹ ạ! – Giáo sư đáp lại. 
Anh đi ra trong khi bà vẫn ngồi đấy, hai tay dang ra, lặng lẽ như một pho tượng. Đôi môi mím chặt như không còn giọt máu kia có phát ra những lời nguyền rủa không? Không một tiếng nào vang ra được đến hành lang, nếu có thì cũng không vang xa được, Chúa là lòng thương yêu không khi nào ban phát một công cụ ghê gớm như thế cho kẻ ác nặng đầu óc hằn thù! 
Bóng hoàng hôn đã thấp thoáng trên khoảng sân vuông trước nhà. Gió, bão đã yên, nhưng những mảng mây đen rách bươm vẫn bay trên nền trời tìm cách ghép lại với nhau bằng những cánh tay khổng lồ để lại ào xuống đất với một sức mạnh mới. 
Ở tầng một, có tiếng xập cửa, đẩy hòm xiểng, tiếng vội vã đi lại, người ta đóng hòm các đồ đã để ra đi hẳn. 
- Thế là hết câu chuyện những bông hoa nhỏ “đừng quên tôi”! – Bác Hăngri vui sướng lẩm bẩm khi vác chiếc hòm qua phòng lớn. 
Đối lập với cảnh xáo động và ồn ào ở nhà trước, cô gái Fêlixitê xanh xao ngồi bình thản và lặng lẽ bên cửa sổ vòm cạnh sân! Ngọn đèn bếp thắp sáng trên bàn và chiếc hòm nhỏ đựng quần áo lúc bé của Fêlixitê để bên cạnh cô. Một giờ trước đây, bà Hêluy đã ra lệnh trả “cái của vô giá trị” cho cô gái, “để cô không còn cớ gì ở lại trong nhà đêm nay...”. Dưới ánh đèn, Fêlixitê vẫn đang nhìn cái dấu gia huy nhà Xecbông, khi bộ mặt tái nhợt của giáo sư hiện ra bên cửa sổ. 
- Đi thôi, Fêlixitê! Em sẽ không ở thêm một giây nào trong cái nhà tội lỗi và ích kỷ này nữa, – anh nói giọng vô cùng cảm động. – Cứ để các thứ ở đây, mai Hăngri sẽ đem hết sang! 
Cô quàng khăn lên vai và đến phòng trước với giáo sư. Anh cầm tay cô gái đi qua mấy phố. Đến nhà bà Frăngcơ, anh rung chuông: 
- Cháu đem một người đến để bà che chở, – anh nói với bà phu nhân già ra tiếp đón hai người một cách thân thiết. Anh cầm tay bà, đặt tay cô gái vào và nói tiếp bằng giọng đầy ý nghĩ: – Bà trông nom và che chở cho Fêlixitê hộ cháu, coi như con gái của bà cho tới khi cháu đến xin lại bà cô ấy.

---------------------------------------