Lolita - Vladimir Vladimirovich Nabokov.
Nhà xuất bản: NXB Hội Nhà Văn.
Công ty xuất bản: Nhã Nam.
Bàn đến Lolita là bàn đến một thế giới trò chơi, vì bản thân Nabokov trước khi viết tác phẩm đã dành tận 40 năm nghiên cứu về "Lý thuyết trò chơi", chịu ảnh hưởng của các bậc tiền bối, như Kant và Kafka, Nabokov đã một lần phát biểu:
"everything good in life – love, nature, the arts and domestic puns – is play"
Tạm dịch là:
" Mọi thứ tốt đẹp trên đời - như tình yêu, thiên nhiên, các lĩnh vực nghệ thuật và nội tại các trò chơi chữ - đều là sự chơi".
Chính vì vậy, tiếp cận với Lolita là tiếp cận với một bàn chơi rộng lớn, một "Disney Land" của văn chương, với những thức như trò chơi ngôn từ, trò chơi ngữ nghĩa, một món nộm trò chơi đạo đức và trò chơi khiêu dâm. Ngay cả nội tại mối quan hệ giữa các nhân vật, Humbert Humbert, Charlotte Haze, Dolores Haze, Quilty, Valeria. Tuy hệ thống nhân vật giản đơn, nhưng Nabokov đã giăng một nhúm trò chơi quan hệ giữa các nhân vật, và thậm chí, ngay cả mỗi nhân vật khác đều là một con rối trong trò chơi của chính nhân vật Humbert Humbert. Như Humbert đã cưới Valeria, không phải vì tình yêu, mà là vì sức khoẻ. Humbert đã cưới Haze, cũng không vì tình yêu, mà là vì Lolita. Khi cả 2 hoàn thành nhiệm vụ của mình, vỏ bọc cho con quỷ Humbert, thì họ cũng đều bị phủi khỏi bàn cờ, do ai? do Nabokov? hay do Humbert? Chính trong Humbert Humbert cũng có một trò chơi nữa, trong những dòng tự thú của Humbert, tức là ngôi thứ nhất, có lẫn lộn một ngôi thứ 3, một góc nhìn tác giả toàn diện, ví dụ:
"Humbert Humbert đã rất cố gắng ngoan ngoãn. Hắn đã thực sự và chân thành nỗ lực hết mình. Hắn đã tỏ ra cực kỳ tôn trọng các trẻ em bình thường với sự trong trắng và mong manh dễ tổn thương của chúng, và trong bất kì hoàn cảnh nào. Không! Không đời nào hắn đụng tới sự ngây thơ của một bé gái, nếu thấy có nguy cơ, dù là nhỏ nhất, xảy ra tai tiếng. Nhưng trái tim hắn đập mới rộn rã làm sao, khi giữa một đám đông ngây thơ hắn phát hiện ra một nhi quỷ."
- Trang 43 - Lolita - Vladimir Nabokov -
Một trong những đặc trưng lớn của nhà văn Hậu Hiện đại của chúng ta chính là thủ pháp "Liên văn bản" - là một văn bản ẩn trong một văn bản khác. Nếu dựa theo lý thuyết này mà xem xét Lolita, thì nội tại trong từng câu chữ của Lolita là rất nhiều văn bản liên quan khác, từ một bài thơ, một học thuyết, một sự kiện, một vở kịch, vài dòng kinh thánh, hoặc một bức tranh nào đó. Xuất hiện bằng rất nhiều hình thức, đôi khi Nabokov ám chỉ chúng, đơi khi ông chỉ đơn giản là trích lại chúng, nhưng rất nhiều khi Nabokov giễu nhại lại những tác phẩm quan trọng như Kinh thánh, những bức tranh thời kỳ phục hưng. Chính vì đặc tính này khiến thật quá khó để hiểu được Lolita, là lý do vì sao nhiều bạn thấy tại sao ngôn từ của Lolita quá khó hiểu. Để ví dụ, mình xin phép viết lại chương một Lolita từ trí nhớ, từ bản dịch của Dương Tường, của Thiên Lương, của nguyên bản tiếng Anh và của những gì tôi hểu về Lolita
- - - - - - -
I
" Lolita. Ánh sáng của đời tôi, lửa dục trong tôi. Tội lỗi của tôi, linh hồn của tôi
Lo-lee-ta: Đầu lưỡi lướt nhẹ ba bước nhỏ dọc vòm miệng, và vỗ nhẹ, tại bước ba, vào răng. "Humbert Humbert đã rất cố gắng ngoan ngoãn. Hắn đã thực sự và chân thành nỗ lực hết mình. Hắn đã tỏ ra cực kỳ tôn trọng các trẻ em bình thường với sự trong trắng và mong manh dễ tổn thương của chúng, và trong bất kì hoàn cảnh nào. Không! Không đời nào hắn đụng tới sự ngây thơ của một bé gái, nếu thấy có nguy cơ, dù là nhỏ nhất, xảy ra tai tiếng. Nhưng trái tim hắn đập mới rộn rã làm sao, khi giữa một đám đông ngây thơ hắn phát hiện ra một nhi quỷ."
- Trang 43 - Lolita - Vladimir Nabokov -
Một trong những đặc trưng lớn của nhà văn Hậu Hiện đại của chúng ta chính là thủ pháp "Liên văn bản" - là một văn bản ẩn trong một văn bản khác. Nếu dựa theo lý thuyết này mà xem xét Lolita, thì nội tại trong từng câu chữ của Lolita là rất nhiều văn bản liên quan khác, từ một bài thơ, một học thuyết, một sự kiện, một vở kịch, vài dòng kinh thánh, hoặc một bức tranh nào đó. Xuất hiện bằng rất nhiều hình thức, đôi khi Nabokov ám chỉ chúng, đơi khi ông chỉ đơn giản là trích lại chúng, nhưng rất nhiều khi Nabokov giễu nhại lại những tác phẩm quan trọng như Kinh thánh, những bức tranh thời kỳ phục hưng. Chính vì đặc tính này khiến thật quá khó để hiểu được Lolita, là lý do vì sao nhiều bạn thấy tại sao ngôn từ của Lolita quá khó hiểu. Để ví dụ, mình xin phép viết lại chương một Lolita từ trí nhớ, từ bản dịch của Dương Tường, của Thiên Lương, của nguyên bản tiếng Anh và của những gì tôi hểu về Lolita
- - - - - - -
I
" Lolita. Ánh sáng của đời tôi, lửa dục trong tôi. Tội lỗi của tôi, linh hồn của tôi
Lo. Lee. Ta. Vào buổi sáng, em là Lo, đơn khiết là Lo thôi, đứng thẳng cao bốn feet mươi độc một chiếc tất. Em là Lola trong những chiếc quần thụng. Em là Dolly khi đến trường. Em là Dolores trên dòng điền tên.
Em có tiền thân nào không? Em có, dĩ nhiên là em có, thật ra mà nói thì sẽ chẳng hề có Lolita nào cả nếu tôi đã không yêu, vào một mùa hè nào đó, yêu một cô bé tiền định nào đó, ở một công quốc ven biển nào đó. Khi nào nhỉ? Có lẽ tổng số năm từ mùa hè nọ đến khi Lolita ra đời sẽ bằng chính số tuổi của tôi vào mùa hè đó.Quí vị luôn có thể trông đợi ở kẻ giết người một cung cách cầu kỳ.
Kính thưa các quý ông và quý bà trong ban bồi thẩm, tang vật đầu tiên, thứ mà những thiên thần hồn nhiên, bị đưa tin sai lệch, những thiên thần với đôi cánh tuyệt trần, đã ghen tị. Hãy nhìn vào cuộn gai đen kịt này."
- Tại sao Nabokov không viết là Lolita mà lại "lệch" thành Lo-Lee-Ta?
Không đơn thuần là mô phỏng lại ngôn ngữ nói đâu, Nabokov đang nhắc đến ở đây là nguyên mẫu của Lolita vừa ở bên trong (nhân vật Annabel) vừa từ phía bên ngoài tác phẩm là bài thơ Annabel Lee của Edgar Allan Poe, minh xin trích một đoạn luôn:
"It was many and many a year ago,
In a kingdom by the sea,
That a maiden there lived whom you may know
By the name of ANNABEL LEE;
And this maiden she lived with no other thought
Than to love and be loved by me.
I was a child and she was a child,
In this kingdom by the sea;
But we loved with a love that was more than love-
I and my Annabel Lee;
With a love that the winged seraphs of heaven
Coveted her and me..."
Thái Bá Tân dịch:In a kingdom by the sea,
That a maiden there lived whom you may know
By the name of ANNABEL LEE;
And this maiden she lived with no other thought
Than to love and be loved by me.
I was a child and she was a child,
In this kingdom by the sea;
But we loved with a love that was more than love-
I and my Annabel Lee;
With a love that the winged seraphs of heaven
Coveted her and me..."
"Chuyện xảy ra đã nhiều năm về trước
Ở vương quốc bên biển, sóng rầm rì
Một cô gái, hẳn mọi người dã biết
Nàng có tên là Annabel Lee
Nàng đã sống với một điều ao ước
Yêu người và được yêu lại nhường kia.
Nàng con trẻ, tôi cũng là con trẻ
Ở vương quốc bên biển, sóng rầm rì
Chưa từng có ai yêu nhau như thế
Như tôi và nàng Annabel Lee
Yêu đến mức để thiên thần ghen tỵ
Dù thiên thần vẫn ở chốn xanh kia..."
Ở vương quốc bên biển, sóng rầm rì
Một cô gái, hẳn mọi người dã biết
Nàng có tên là Annabel Lee
Nàng đã sống với một điều ao ước
Yêu người và được yêu lại nhường kia.
Nàng con trẻ, tôi cũng là con trẻ
Ở vương quốc bên biển, sóng rầm rì
Chưa từng có ai yêu nhau như thế
Như tôi và nàng Annabel Lee
Yêu đến mức để thiên thần ghen tỵ
Dù thiên thần vẫn ở chốn xanh kia..."
Rất nhiều điểm tương đồng với chương một và với số phận nhân vật Annabel (và cả Lolita sau này) phải không?
- Tại sao lại là "đơn khiết"? Nó khác gì "đơn giản"?
Mình dùng từ này vì nó nhấn mạnh tính giễu nhại của câu này hơn. Hãy tưởng tượng, Lolita đứng thẳng dậy trên giường, trước mặt Humbert, trên người không quần áo (vì những chuyện đã làm với Humbert đêm qua). Tiểu nữ thần thật thuần khiết và thiêng liêng (với Humbert), một sự giễu nhại lại tác phẩm nghệ thuật "Sự ra đời của thần vệ nữ" do danh Họa Botticelli sáng tác. Bỏ từ "chân" cũng có một chút ý nghĩa, đó là nổi bật lên hình tượng tổng thể ở trên, giảm bớt tính trần tục trong đoạn văn giàu chất thơ nhất tác phẩm này, vì Lo giờ là một hình tượng tổng thể, nên những hiện thân khác của Lo trong những mối quan hệ xã hội khác đều đã có chung một nền tảng, một sự liên kết.
Có lẽ bài viết đã dài, tôi xin dừng bút tại đây, cảm ơn bạn đã đọc bài viết này. Với những ai có niềm đam mê với văn học Nabokov, chúc bạn vui vẻ trong trò chơi của mình.