8

Hôm sau, lại mưa. Trời, đất hòa quyện vào nhau vô
cùng âu yếm. Tôi nhớ đến một bức phù điêu Hinđu trên đá màu xám đậm. Người đàn
ông quàng tay ôm người đàn bà và gắn với nàng một cách dịu dàng và cam chịu đến
nỗi ta có cảm giác - do mưa nắng, sương gió đã tác động và gần như ăn ruỗng vào
đôi thân thể - như thấy hai con côn trùng lẹo nhau trên đó cơn mưa bụi đã bắt đầu
rơi và làm ướt cánh chúng. Quấn quýt chặt chẽ với nhau như vậy, chúng đã bị mút
trở vào cái miệng phàm ăn của đất.

Tôi ngồi ở cửa lều nhìn mặt đất đen sẫm lại và biển
anh ánh một màu xanh lân quang. Từ đầu ghềnh đến cuối bãi, không thấy một bóng
người, một dáng buồm, một cánh chim. Chỉ có mùi đất phả vào qua cửa sổ.

Tôi đứng dậy và đưa tay ra hứng mưa như một kẻ ăn
xin. Đột nhiên, tôi thấy muốn khóc. Một nỗi buồn đau nào đó, không phải của
riêng tôi mà sâu sắc hơn, u tối hơn, đang dâng lên từ đất ẩm: cái nỗi kinh
hoàng xâm chiếm một con vật đang bình yên gặm cỏ, bất chợt, ngẩng đầu lên,
không trông thấy gì, nhưng đánh hơi trong không khí bao quanh, biết rằng mình
đang mắc bẫy, không đường thoát.

Tôi muốn kêu lên một tiếng, biết rằng như vậy sẽ nhẹ
bớt nỗi niềm, nhưng tôi ngượng không dám.

Mây mỗi lúc một sà xuống thấp. Tôi nhìn qua cửa sổ ,
tim tôi phập phồng nhè nhẹ .

Những giờ mưa nhẹ có thể cho ta tận hưởng nỗi đau buồn
với một khoái cảm lạ lùng biết bao! Tất cả những hồi ức cay đắng náu kín tận
đáy tâm thức bỗng nổi lên: bạn bè chia xa, những nụ cười đàn bà đã tàn phai, những
hy vọng đã gãy cánh như những con bướm đêm, chỉ còn lại một con sâu - và con
sâu đó đã bò vào cánh lá tim tôi và đang ăn ruỗng nó.

Hình ảnh bạn tôi lưu vong ở vùng Caucasus từ từ hiện
ra qua màn mưa và đất sũng nước. Tôi lấy bút, cúi trên mảnh giấy và bắt đầu trò
chuyện với anh nhằm xé toạc tấm lưới mảnh của mưa để có thể thở được.

"Bạn thân yêu,

"Mình đang viết cho cậu từ một bờ biển hiu quạnh
trên đảo Crete, nơi mà Định Mệnh và mình đã nhất trí với nhau là mình sẽ ở lại
chơi mấy tháng - đóng vai một nhà tư bản. Nếu trò chơi của mình thành công,
mình sẽ nói đó không phải là một trò chơi mà sẽ tuyên bố rằng mình đã làm một
quyết định lớn và thay đổi lối sống.

"Chắc cậu còn nhớ khi ra đi, cậu đã gọi minh là
mọt sách. Điều đó làm mình bực đến nỗi mình đã quyết định từ bỏ việc viết lách
trong một thời gian - hay mãi mãi? - và dán mình vào một cuộc đời hành động.
Mình đã thuê một sườn núi có chứa quặng than bùn; mình đã thuê thợ, mua cuốc xẻng,
đèn đất, thúng giỏ, xe tải. Mình đã mở những đường hầm và chui vào đó. Làm thế
cốt để chọc tức cậu đó. Bằng cách đào và tạo những hành lang trong lòng đất,
con mọt sách đã trở thành con chuột chũi. Mình hy vọng cậu tán thành cuộc chuyển
hóa này.

"Những niềm vui của mình ở đây thật lớn lao vì
chúng rất đơn giản và xuất phát từ những yếu tố vĩnh cữu: không khí trong lành,
ánh nắng, biển cả và bánh mì.

Tối đến, một tay Sinbad nhà Hàng Hải tuyệt diệu ngồi
xếp bằng trước mặt mình và nói chuyện. Hễ lão cất tiếng nói là thế giới to rộng
ra. Thi thoảng khi ngôn từ không đủ diễn tả, lão chồm dậy và nhảy múa. Và khi
nhảy múa cũng không đủ nữa, lão đặt câv santuri lên lòng và bắt đầu chơi.

"Có lúc lão chơi một điệu man rợ thế là ta cảm
thấy tức thở vì chợt nhận ra đời mình thật vô vị, khốn khổ, không xứng đáng với
kẻ nam nhi. Có lúc lão chơi một điệu đau đớn và ta cảm thấy đời mình mau qua
như cát chuội qua kẽ ngón tay, không bề cứu chuộc.

"Tim mình cứ chao qua chao lại trong lồng ngực
như con thoi của người dệt cửi. Nó dệt nên mấy tháng mình đang sống ở Crete đây
và, lạy Chúa, mình tin rằng mình hạnh phúc.

"Đức Khổng Tử nói: nhiều kẻ tìm kiếm hạnh phúc
cao hơn con người, kẻ khác nhằm thấp hơn. Nhưng hạnh phúc là cùng tầm cao với
cho người. " Đúng là thế. Cho nên phải có thứ hạnh phúc hợp với tầm vóc của
mọi người. Đó là hạnh phúc của mình hôm nay, học trò và thầy thân mến của tôi ạ.
Mình cứ băn khoăn đo đi đo lại hạnh phúc ấy để xem tầm vóc mình lúc này ra sao.
Bởi lẽ điều này cậu thừa biết tầm vóc con người không phải bao giờ cũng thế.

"Tâm hồn con người biến hóa biết bao theo khí hậu,
sự tịch lặng, cô liêu hoặc đám bạn bầu trong đó nó sống!

"Nhìn từ cái tâm trạng cô đơn của mình, con người
hiện ra trước mắt mình không như bầy kiến, mà trái lại, tựa những con quái vật
khổng lồ - những con khủng long, những con thằn lằn ngón cánh sống trong một
khí quyển bão hòa a xít cacbônic và dày đặc cây cỏ mục nát từ đó hình thành tạo
vật. Một mớ hỗn độn phi lý không sao hiểu nổi. Những khái niệm "quốc gia
" và "chủng tộc" mà cậu ưa thích, những khái niệm "siêu quốc
gia" và "nhân loại" từng quyến rũ mình; ở đây cùng có giá trị
như nhau dưới hơi thở toàn lực của hủy diệt. Chúng ta cảm thấy mình đã ngồi lên
để thốt ra mấy âm tiết, đôi khi thậm chí không thành âm tiết mà chỉ là những tiếng
ú ớ. Một tiếng "ôi", một tiếng "ừ!" sau đó, chúng ta bị
tiêu diệt. Và ngay cả những ý niệm cao cả nhất, nếu mổ xẻ, cũng lộ rõ là không
hơn gì những con búp bê nhồi cám và giấu trong cám là một cái lò-xo sắt.

"Cậu thừa hiểu mình để thấu rõ rằng những suy
tưởng dữ dội ấy không hề làm mình trốn chạy, mà trái lại chúng còn là thứ bùi
nhùi không thể thiếu để nhen nhóm ngọn lửa bên trong tâm hồn mình. Bởi vì, như
sư phụ mình là Đức Phật truyền giảng: "Ta đã thấy ". Và vì mình đã thấy
cũng như, trong nháy mắt, đã giao hảo với người đạo diễn vô hình vui vẻ và đồng
bóng, từ nay trở đi mình có thể sắm vai của mình trên trái đất cho trọn vẹn,
nghĩa là mạch lạc và không nản chí. Vì một khi đã thấy, mình cũng cộng tác
trong tác phẩm mà mình đang diễn trên sân khấu của Thượng đế.

"Chính như thế mà khi bớt nhìn qua sân khấu vũ
trụ, mình có thể thấy cậu ở nơi kia, trong những thành lũy huyền thoại của dãy
núi Caucasus, cũng sắm vai của cậu; mình có thể thấy cậu đang chiến đấu để cứu
hàng nghìn người thuộc giòng giống chúng ta đang có nguy cơ bị tiêu diệt. Một
Prometheus giả, thế nhưng lại phải chịu đựng những cực hình rất thực trong khi
đấu tranh chống những lực lượng đen tối của đói rét bệnh tật và chết chóc.
Nhưng, bản tính vốn kiêu hãnh, đôi khi cậu phải hoan hỉ vì những lực lượng đen
tối của hủy diệt nhiều đến thế và không thể đánh bại; bởi như vậy, chủ đích của
cậu: sống hầu như vô vọng, sẽ trở nên anh hùng hơn và tâm hồn cậu sẽ đạt được một
tầm vĩ đại bi tráng hơn.

"Chắc chắn cậu phải coi cuộc đời cậu đang sống
là một cuộc đời hạnh phúc. Và bởi cậu coi nó là thế, nó ắt là thế. Cậu cũng đã
khớp hạnh phúc của cậu cho vừa tầm vóc cậu; và tầm vóc cậu bây giờ, đội ơn
Chúa, lớn hơn tầm vóc mình. Người thầy tốt không mong muốn phần thưởng nào hơn
điều này: đào tạo được một học trò vượt lên mình .

"Còn về phần mình, mình thường hay quên, mình tự
gièm pha, mình lạc lối, lòng tin của mình là một mớ bất tín cặp lẫn vào nhau.
Đôi khi mình cảm thấy muốn làm một cuộc đổi chác, đổi cả cuộc đời lấy một phút
sống ngắn ngủi. Nhưng cậu thì luôn nắm chắc tay lái. Cậu không bao giờ quên, cả
trong những giờ phút ngọt ngào nhất của kiếp nhân sinh này. Cậu cũng không bao
giờ lãng mất cái đích cậu đã nhằm vươn với.

"Cậu còn nhớ cái ngày chúng mình xuyên qua
Italia trên đường về Hy Lạp không? Hai chúng mình đã quyết định đi về vùng
Pontus bấy giờ đang lâm nguy. Chúng mình vội vã xuống tàu ở một thị xã nhỏ -
chúng mình chỉ có một giờ để đáp chuyến tàu khác. Chúng mình đi vào một khu vườn
lớn rậm rạp ở gần ga . Tại đó có những cây lá to bản, chuối mới trồng, tre màu
kim khí thẫm, từng bầy ong sà đến một cành nở rộ hoa, những bông hoa run rẩy
đón chúng hút nhụy mình .

"Chúng mình dạo bước, ngây ngất lặng rẽ như
trong một giấc mơ. Bỗng nhiên, ở một góc quanh của con đường hoa, hiện ra hai
cô gái vừa đi vừa đọc sách.

Mình không còn nhớ là các cô đẹp hay xấu. Mình chỉ
nhớ một cô tóc vàng, cô kia tóc đen và cả hai đều vận xiêm mùa xuân.

"Với sự mạnh bạo thường có trong mơ, chúng mình
sán lại và cậu nói: "Bất kể các cô đang đọc sách gì, chúng tôi cũng xin
tranh luận với các cô về cuốn đó ". Hai cô đang đọc Gorki. Thế rồi hối hả
vì quá ít thì giờ, chúng ta trò chuyện về cuộc đời, về nghèo đói, về sự nổi loạn
của tâm hồn, về tình yêu. . .

"Mình sẽ không bao giờ quên nỗi hân hoan và sầu
muộn của chúng ta. Tụi mình và hai thiếu nữ không quen đó đã thành bạn cố tri,
thành người tình cũ; tụi mình đã mang trách nhiệm đối với tâm hồn và thể xác họ
và tụi mình vội vội vàng vàng vì chỉ mấy phút sau, tụi mình sẽ lìa xa họ mãi
mãi. Trong không khí, tụi mình nom thấy sự say đắm và cái chết.

" Tàu đến và huýt còi . Chúng ta giật mình như
tỉnh mộng. Chúng ta bắt tay nhau. Làm sao mình có thể quên được cái riết chặt
tuyệt vọng của những ngón tay không muốn rời nhau. Hai cô em, một cô mặt tái nhợt,
cô kia gượng cười, run rẩy.

"Và mình nhớ là bấy giờ mình bảo cậu : "Hy
Lạp, Tổ Quốc, Bổn Phận, những cái ấy nghĩa là gì nhỉ? Chân lý đây này. Và cậu
trả lời: " Hy Lạp, Tổ Quốc, Bổn Phận chẳng có nghĩa gì hết. Tuy nhiên, vì
cái vô nghĩa ấy, chúng ta sẵn sàng chuốc lấy hủy diệt.

"Nhưng tại sao mình lại viết những điều này cho
cậu nhỉ? Để cho cậu thấy mình không quên một giây phút nào chúng ta đã sống với
nhau. Và cũng để có dịp phát biểu cái điều mà vì thói quen tốt (hay xấu?) một mực
kìm nén tình cảm của chúng ta, mình chưa bao giờ bộc lộ với cậu khi còn ở bên
nhau.

"Giờ đây khi cậu không còn ở trước mặt mình, do
đó không thế nhìn thấy mặt mình, khi mình không sợ tỏ ra ủy mị hay lố bịch,
mình có thể nói với cậu rằng mình yêu cậu vô cùng."

Tôi đã viết xong thư. Tôi đã trò chuyện với bạn tôi
và tôi cảm thấy nhẹ nhõm. Tôi gọi Zorba. Núp dưới một tảng đá cho khỏi bị ướt,
lão đang thử mô hình tuyến chuyên chở của lão.

- Lại đây, Zorba, tôi gọi. Đứng dậy nào, chúng mình
vào làng dạo chơi một cái.

- Sếp đang phấn hứng nhỉ. Trời đang mưa đấy. Sếp đi
một mình không được sao?

- Tôi không muốn mất hứng. Nếu ta cùng đi thì không
có nguy cơ đó. Đi với tôi đi.

Lão cười.

- Tôi rất mừng thấy sếp cần tôi, lão nói. Nào thì
đi.

Lão mặc cái áo choàng len kiểu Crete có mũ chụp nhọn
tôi đã cho lão và chúng tôi lõm bõm lội bùn tiến ra đường cái.

Trời đang mưa. Những đỉnh núi bị che kín. Không một
hơi gió. Sỏi lấp lánh. Đồi than bùn chìm trong sương mù. Tựa hồ gương mặt phụ nữ
của trái đồi bị liệm trong u sầu tựa hồ nàng đã ngất xỉu trong mưa.

- Trái tim con người đau đớn khi trời mưa, Zorba nói.
Sếp không nên hận thù nó làm gì. Tội nghiệp, nó cũng có một linh hồn.

Lão cúi xuống bên một hàng giậu và hái những bông
hoa thủy tiên dại đầu mùa. Lão nhìn chúng hồi lâu tựa hồ không biết chán, như
thể mới được thấy hoa thủy tiên lần đầu. Lão nhắm mắt, ghé mũi ngửi, thở dài rồi
đưa hoa cho tôi.

- Sếp à, giá chúng ta biết được đá và mưa hoa nói gì
Có thể chúng gọi... gọi ta... mà ta không nghe thấy.

Bao giờ tai con người mới chịu mở rộng để lắng nghe
hở sếp? Bao giờ chúng ta mở to mắt mà nhìn? Bao giờ chúng ta mới dang rộng tay
ôm lấy tất cả - đất đá, mưa móc, hoa lá và con người? Sếp nghĩ thế nào về chuyện
ấy, sếp? Và những cuốn sách của sếp nói sao về chuyện ấy?

- Ma quỷ bắt chúng đi! Tôi nói, lặp lại cái thành ngữ
ưa thích của Zorba. Ma quỷ bắt chúng đi! Sách vở chỉ nói có thế, không hơn.

Zorba nắm lấy cánh tay tôi.

- Sếp này, tôi xin nói với sếp một ý này của tôi,
nhưng sếp đừng có nổi giận mới được. Hãy chất đống tất cả sách vở của sếp, cho
nó một mồi lửa. Sau đó, biết đâu sếp lại chả hết khờ, sếp thành người hay ho...
sếp có thể trở thành một cái gì!

"Lão có lý!" tôi thầm kêu. "Lão có
lý, nhưng mình không thể làm thế".

Zorba lưỡng lự và ngẫm ngợi. Rồi lão nói:

- Có một điều tôi thấy được.

- Điều gì? Nói ra đi!

- Tôi không biết, nhưng tôi nghĩ tôi có thể thấy điều
ấy, thế thôi. Song nếu tôi cố nói ra với sếp, tôi sẽ làm rối tinh rối mù lên mất
thôi. Để hôm nào phấn hứng, tôi sẽ nhảy múa để diễn tả điều đó sếp coi.

Mưa bắt đầu xối xả hơn. Chúng tôi tới làng. Những bé
gái lùa cừu từ bãi cỏ về; những thợ cày tháo ách khói cổ bò và rời bỏ cánh đồng
cày dở dang ; những thiếu phụ chạy theo con trên đường làng nhỏ hẹp. Một cơn
nháo nhác vui vẻ òa ra trong làng khi trận mưa rào ập xuống.

Phụ nữ kêu the thé, mắt cười lấp lánh, những hạt mưa
lớn rung rinh trên những bộ râu cứng, những hàng ria vểnh của cánh đàn ông. Một
mùi hăng hắc bốc lên từ đất đá và cây cỏ.

Chúng tôi nhào vào tiệm Cà phê và Hàng thịt Khiêm tốn
, ướt như chuột lột. Tiệm đông nghịt. Mấy gã đàn ông đang chơi bài bơlốt , một
số khác oang oang tranh luận, mở hết cỡ giọng như gọi nhau từ núi nọ qua núi
kia.

Quanh một cái bàn nhỏ ở đầu đàng kia, các bô lão
trong làng đang ngồi uy nghi: bác Anagnosti với chiếc sơ-mi trắng ống rộng.
Mavradoni nghiêm nghị và lặng lẽ, hút chiếc ống điếu, mắt dán xuống sàn; ông
giáo làng đứng tuổi gày gò và khá bệ vệ, tì trên chiếc can gộc và mỉm một nụ cười
kẻ cả lắng nghe một gã hộ pháp tóc tai râu ria bù xù ở Candia về đang mô tả những
điều kỳ diệu của thành phố lớn đó. Chủ tiệm đứng sau quầy vừa nghe chuyện vừa
cười, trong khi vẫn để mắt trông những bình đun cà phê đặt thành một dãy trên
lò.

Vừa trông thấy chúng tôi, bác Anagnosti liền đứng dậy.

- Đồng bào, lại đây ngồi với chúng tôi, ông già nói.
Sfakianonikoli đang kể cho chúng tôi nghe mọi điều mắt thấy tai nghe ở Candia.
Anh chàng đến là ngộ. Lại đây nào.

Ông quay lại chủ tiệm.

- Cho hai ly raki, Manolaki, ông nói.

Chúng tôi ngồi xuống. Gã chăn cừu hoang dã thấy có
người lạ, rút vào vỏ ốc và nín lặng.

- Này, sếp Nikoli, anh cũng đến cả nhà hát nữa ư?
Ông giáo nói để gợi chuyện. Anh thấy thế nào?

Sfakianonikoli vươn bàn tay hộ pháp ra vớ lấy ly rượu
vang, nốc một hơi để lấy can đảm.

- Sao lại không đến nhà hát? Gã la lên. Dĩ nhiên là
có chứ lị! Ai cũng nói Kotopouli thế này, Kotopouli thế kia. Cho nên, một buổi
tối, tôi mới làm dấu thánh giá và biểu: "Được rồi, tại sao mình không đến
coi tận mắt cho biết? Xem cô ta là cái quái quỷ gì mà họ cứ nhặng xị lên về
Kotopouli ( [29] )."

- Thế chú thấy gì, chú nhiêu? Bác già Anagnosti hỏi.
Như thế nào? Vì lòng kính Chúa, kể bọn ta nghe nào.

- Chà, thề trên linh hồn tôi, chả có gì ghê gớm cả.
Cứ nghe họ nói về cái "nhà hát" í, đâm sốt ruột, bụng bảo dạ:
"Mình phải đến xem có cái gì mới được". Cơ mà, tôi xin nói, chỉ phí
tiền. Nó là một chỗ giống như cái quán rượu lớn, cơ mà tròn xoay như cái sân đập
lúa, đầy những ghế, những người và đèn. Tôi không còn biết là người ở đâu, đèn
đóm làm tôi lóa mắt không trông thấy gì. "Ma quỷ", tôi tự nhủ,
"họ sắp sửa bỏ bùa cho mình đây. Phải chuồn thôi". Nhưng vừa lúc ấy,
một cô ả, ngúng nga ngúng nguẩy như con chim chìa vôi, nắm lấy tay tôi.
"Kìa, cô đưa tôi đi đâu thế này?" Tôi kêu lên nhưng ả cứ kéo tôi đi,
cuối cùng, ả quay lại và bảo tôi ngồi xuống. Thế là tôi ngồi xuống. Chư vị thử
nghĩ coi, toàn người là người, trước mặt sau lưng tôi, bên trái bên phải và lên
tận trần nhà. "Mình sắp chết ngạt mất thôi," tôi tự bảo. "Mình
toi đến nơi rồi. Chẳng có tí không khí nào cả". Rồi tôi quay sang người ngồi
bên cạnh, hỏi: "Ông bạn có thể cho tôi biết những "đảo chính"(
[30] ) đi từ đâu ra không?" - "À, từ trong kia," y nói, tay chỉ
tấm màn. Và y nói đúng, vì tiếp đó có tiếng chuông rung, màn mở ra và kìa, cái
cô ả Kotopouli, như họ gọi, đã đứng trước mặt mọi người, trên sân khấu. Cơ mà
chư vị đừng có hỏi tôi tại sao họ lại gọi cô ả là gà tơ: cô ta là đàn bà rành
rành, đủ cả các bộ phận từ đầu đến chân. Thế, cô ả cứ quay tròn và vẫy đuôi lia
lịa và khi mọi người phát chán, họ bắt đầu vỗ tay và cô ả chạy mất.

Dân làng cười ngặt nghẽo. Sfakianonikoli phật ý và
có vẻ ngượng. Gã ngoảnh ra phía cửa.

- Nhìn kìa, trời đang mưa, gã nói lảng.

Mọi người nhìn theo. Đúng lúc ấy, một người đàn bà
chạy qua, tóc xõa xuống vai, váy đen xắn lên tận đầu gối. Chị ta có vóc dáng đẹp,
tròn trặn, quần áo dán vào người để lộ một thân hình rắn chắc, hấp dẫn.

Tôi giật mình. Loài thú săn mồi nào đây? Tôi nghĩ thầm.
Tôi thấy chị ta có vẻ mềm mại và nguy hiểm, một con thú có thể ăn tươi nuốt sống
đàn ông.

Người đàn bà quay đầu lại một thoáng và ném nhanh một
tia nhìn chói lòa vào trong tiệm cà phê.

- Lạy Đức Mẹ Đồng Trinh! Một cậu choai choai, râu
lún phún như lông tơ, ngồi bên cửa sổ, lẩm bẩm.

- Trời đánh con mụ mồi chài đàn ông, lão trương tuần
Manolakas gầm gừ. Trời đánh mi, mi châm lửa thiêu cháy đàn ông!

Cậu chàng ngồi bên cửa sổ bắt đầu âm ư hát, mới đầu
nhỏ nhẹ và do dự. Dần dần, giọng cậu khàn đi:

Chiếc gối sương phụ ngát thơm hương mộc qua

Từ độ bén mùi chẳng đêm nào tôi ngủ được.

- Câm mồm! Mavrandoni quát, tay vung cái ống điếu. Cậu
thanh niên im bặt. Một ông già cúi xuống nói với trương tuần Manolakas:

- Này, ông chú anh đang nổi giận đấy, ông thì thầm.
Nếu mụ ta rơi vào tay lão, hẳn lão sẽ băm mụ ra làm trăm mảnh. Cầu Chúa rủ lòng
thương mụ!