SUY NGHĨ SÂU SỐ 2

Con mèo ở dưới trần thế

Totem hiện đại

Và đôi khi là vật trang trí

Dù
sao, đó cũng chính là trường hợp của nhà tôi. Nếu bạn muốn hiểu gia
đình chúng tôi, chỉ cần nhìn bọn mèo. Hai con mèo nhà tôi là hai chiếc
túi to được nhồi đầy đồ ăn cao cấp làm sẵn cho chó mèo, không có bất cứ
liên hệ qua lại thú vị nào với con người. Chúng lê la từ chiếc ghế này
sang chiếc ghế khác, lông rụng khắp nơi và dường như không một ai hiểu
được rằng chúng không hề có chút tình cảm nào với bất cứ ai. Mối quan
tâm duy nhất của lũ mèo là làm vật trang trí di động, một khái niệm mà
tôi thấy rất thú vị về mặt trí tuệ, nhưng bọn mèo nhà tôi có cái bụng
quá sệ, khiến cho khái niệm đó chẳng hợp với chúng chút nào.

Vốn
đã đọc hết các tác phẩm của Balzac và thường trích dẫn Flaubert vào mỗi
bữa ăn tối, hàng ngày mẹ tôi đều cho thấy học vấn là một trò bịp bợm
ngoạn mục đến mức độ nào. Chỉ cần nhìn bà ấy đối xử với lũ mèo thôi. Mẹ
tôi lờ mờ ý thức được tiềm năng trang trí của chúng nhưng cố tình nói
chuyện với chúng như với người, mặc dù mẹ chẳng bao giờ nghĩ đến việc
nói chuyện với một cái đèn hay một bức tường Ý cổ. Hình như cho đến một
tuổi nào đó, bọn trẻ con vẫn tin rằng mọi thứ động đậy đều có tâm hồn và
ý muốn. Mẹ tôi không còn là trẻ con, nhưng rõ ràng mẹ vẫn không thấy
được rằng Hiến Pháp và Nghị Viện không có lý trí hơn cái máy hút bụi.
Tôi công nhận rằng máy hút bụi và mèo ở chỗ mèo có thể cảm thấy thích
thú hay đau đớn. Nhưng liệu điều đó có nghĩa là mèo có khả năng giao
tiếp với con người hay không? Hoàn toàn không. Điều đó chỉ làm cho chúng
ta phải thận trọng hơn với chúng như với một đồ vật dễ vỡ mà thôi. Khi
nghe thấy mẹ tôi nói: “Hiến Pháp là một cô mèo nhỏ vừa kiêu ngạo, vừa
nhạy cảm” trong khi nó đang nằm xoài trên ghế dài vì ăn quá no, tôi thấy
thật nực cười. Nhưng nếu nghĩ về giả thiết cho rằng mèo có chức năng là
một Totem hiện đại, một kiểu hiện thân tượng trưng và bảo vệ gia đình,
phản ảnh một cách nhân từ về các thành viên trong nhà, thì điều đó trở
nên rõ ràng. Mẹ tôi gán cho con mèo những tính cách mà bà ấy muốn chúng
tôi có nhưng chúng tôi lại hoàn toàn không có. Cả ba thành viên sau đây
của gia đình Josse: bố, mẹ và chị Colombe, đều không kém phần kiêu ngạo
và nhạy cảm. Họ hoàn toàn yếu đuối và đã bị gây mê, không có chút cảm
xúc nào.

Tóm lại, tôi nghĩ rằng mèo là một loại Totem hiện đại.
Người ta thường nói, thường phát biểu dài dòng về sự tiến hóa, về văn
minh và hàng loạt khái niệm cao xa khác nhưng vô ích, con người chẳng
tiến bộ được bao nhiêu so với buổi ban đầu: họ vẫn luôn nghĩ rằng mình
không phải ngẫu nhiên được sinh ra và các vị thần thánh, phần lớn là
nhân từ, đang dõi theo số phận của họ.

4

Từ bỏ cuộc chiến

Tôi đã đọc biết bao nhiêu cuốn sách…

Tuy
nhiên, giống như tất cả những người tự học khác, tôi không bao giờ chắc
chắn được về điều mà mình đã hiểu. Tôi cảm thấy một ngày nào đó, mình
có thể nắm trọn toàn bộ hiểu biết chỉ bằng một cái nhìn, cứ như những
cành nhánh vô hình đột nhiên được sinh ra và nối tất cả những kiến thức
rải rác mà tôi đã học được vào với nhau - thế rồi, một cách thô bạo, ý
nghĩa lẩn trốn mất, điều cốt yếu chạy khỏi tôi và tôi đọc đi đọc lại
những dòng chữ một cách vô ích, chúng chạy khỏi tôi mỗi lúc một nhiều
hơn, trong khi tôi cố tạo ra cảm giác của một bà già điên khùng nghĩ
rằng dạ dày mình đã đầy sau khi chăm chú đọc thực đơn. Khả năng đó kết
hợp với sự thiếu suy xét dường như là dấu hiệu riêng của những người tự
học. Tách khỏi chủ đề những chỉ dẫn đáng tin cậy mà bất cứ khóa đào tạo
tốt nào cũng cung cấp, nhưng sự tự học lại tặng cho nó tự do và khả năng
tổng hợp trong suy nghĩ ở nơi mà những bài phát biểu chính thức đặt ra
các vách ngăn và cấm đoán sự phiên lưu.

Sáng nay, tôi lúng túng
trong bếp với một quyển sách nhỏ đặt trước mặt. Tôi đang ở một trong
những thời điểm mà sự điên rồ của việc tự học đơn độc chợt đến với tôi,
và đến lúc gần như từ bỏ, tôi lại sợ đã tìm được thầy giáo của mình.

Người
đó tên là Husserl, cái tên mà người ta thường ít đặt cho vật nuôi hay
cho nhãn hiệu kẹo sôcôla, lý do là nó gợi lên một cái gì đó nghiêm túc,
dễ sợ và mang hơi hướng Đức. Nhưng điều đó không xoa dịu tôi. Tôi cho
rằng số phận đã dạy cho tôi, tốt hơn bất kỳ người nào, biết cách kháng
cự lại những gợi ý tiêu cực trong suy nghĩ của thế giới. Tôi sẽ nói với
các bạn: nếu như cho đến bây giờ, các bạn tưởng tượng ra rằng, từ xấu xí
đến tuổi già, từ bà góa đến bà gác cổng, tôi đã trở thành một nhân vật
thảm thương phải cam chịu số phận thấp hèn, tức là các bạn đã thiếu trí
tưởng tượng. Đúng là tôi lùi bước, từ bỏ cuộc chiến. Nhưng trong trí óc
tôi, chẳng có thách thức nào mà tôi không thể đương đầu. Nghèo khó từ
cái tên, địa vị và dáng vẻ, nhưng trong lý trí của tôi, tôi là một nữ
thần chưa từng thất bại.

Đó là Edmund Husserl, cái tên mà tôi nghĩ
là để dành cho máy hút bụi không có túi, đe dọa tính vĩnh cửu của đỉnh
Olympus của riêng tôi.

- Được, được, được, được, - tôi vừa nói vừa
hít mạnh, - vấn đề nào cũng có cách giải quyết đúng không? - Và tôi
nhìn con mèo để tìm sự động viên.

Kẻ bạc bẽo không trả lời. Nó vừa
mới chén một miếng chả rán to khủng khiếp và giờ đây, ra dáng tử tế
lắm, nó chiếm lấy chiếc ghế bành.

- Được, được, được, được, - tôi nhắc đi nhắc lại một cách ngớ ngẩn rồi tiếp tục lúng túng nhìn cuốn sách nhỏ đáng buồn cười.

Suy
ngẫm của Descartes - Nhập môn hiện tượng luận. Chỉ qua tên tác phẩm và
vài trang đầu tiên, người ta nhanh chóng hiểu rằng không thể nghiên cứu
về triết gia hiện tượng luận Husserl nếu chưa đọc Descartes và Kant.
Nhưng cũng rất nhanh chóng, người ta sẽ thấy hiển nhiên là nắm chắc tư
tưởng của Descartes và Kant cũng chưa thể mở được các cánh cửa để tới
môn hiện tượng luận tiên nghiệm.

Thật đáng tiếc. Bởi vì tôi vô
cùng ngưỡng mộ Kant, vì những lý do rằng tư tưởng của ông ấy là sự cổ
động đáng khâm phục của tài năng, sự chuẩn xác và sự điên rồ, và rằng
cho dù cách hành văn mang hơi hướng xứ Sparte, tôi vẫn hiểu rõ nghĩa mà
chẳng gặp khó khăn nào. Các tác phẩm của Kant là những tác phẩm lớn và
tôi muốn dùng chúng để chứng tỏ chúng có khả năng vượt qua được bài kiểm
tra với quả mận vàng.

Bài kiểm tra với quả mận vàng gây bất ngờ
bằng sự hiển nhiên quá rõ ràng. Sức mạnh của nó nằm ở một ghi nhận phổ
biến: khi cắn quả mận, cuối cùng thì con người đã hiểu được. Con người
hiểu được gì? Tất cả. Hiểu quá trình trưởng thành chậm của loài người
vốn chuyên tâm vào sự sống còn, rồi vào một buổi tối bỗng có trực âm về
lạc thú, hiểu tính hư ảo của tất cả các khao khát giả tạo chệch khỏi
khát vọng ban đầu về tính chất tốt đẹp của các sự vật giản dị và cao cả,
hiểu tính không cần thiết của các bài diễn văn, hiểu sự suy thoái chậm
nhưng khủng khiếp của các thế giới mà không có gì có thể thoát được, và
bất chấp điều đó, hiểu cả sự thú vị tuyệt với của các giác quan khi
chúng cùng giúp con người nhận thức lạc thú và vẻ đẹp dữ dội của Nghệ
thuật.

Bài kiểm tra về quả mận vàng diễn ra trong gian bếp của
tôi. Trên mặt bàn formica, tôi đặt quả mận và cuốn sách, rồi tôi vừa ăn
mận vừa đọc sách. Nếu hai thứ đó phản kháng lại nhau bằng những cú tấn
công mạnh mẽ, nếu quả mận không làm cho tôi nghi ngờ cuốn sách và nếu
cuốn sách không làm phí hoài quả mận, thì tôi biết rằng mình đang đứng
trước một công việc quan trọng và có thể coi là đặc biệt, bởi vì chỉ rất
ít tác phẩm không tan biến, trở nên nực cười và hợm hĩnh trong hương vị
ngon lành đặc biệt của những quả mận nhỏ chín vàng.

- Tao đang
khốn khổ đây, - tôi nói tiếp với Léon, bởi vì hiểu biết của tôi về chủ
nghĩa Kant là rất nhỏ bé so với khối kiến thức khổng lồ về hiện tượng
luận.

Tôi hầu như không có lựa chọn khác. Tôi phải đến thư viện và
cố gắng tìm ra tài liệu nhập môn về vấn đề này. Tôi thường hay nghi ngờ
những lời chú giải hay bản tóm tắt, chúng hay đặt độc giả vào khuôn khổ
quá cứng nhắc của tư suy kinh viện. Nhưng tình hình đã quá trầm trọng
nên tôi không thể do dự. Hiện tượng luận tuột khỏi tay tôi và tôi không
chịu đựng nổi điều đó.