SUY NGHĨ SÂU SỐ 5

Cuộc sống

Của mọi người

Là nghĩa vụ quân sự

Tôi
rất tự hào về suy nghĩ sâu này. Chính chị Colombe đã giúp tôi nghĩ ra.
Vậy là ít nhất chị ấy cũng một lần có ích trong đời tôi. Tôi đã tưởng
rằng mình không thể nói được điều này trước khi chết.

Ngay từ đầu,
giữa chị Colombe và tôi đã là chiến tranh, bởi vì với chị ấy, cuộc đời
là một trận chiến liên tục trong đó cần phải chiến thắng bằng cách hủy
diệt kẻ khác. Chị ấy không thể cảm thấy an toàn khi chưa đè bẹp đối thủ
và thu nhỏ lãnh thổ của hắn ta đến mức tối thiểu. Một thế giới trong đó
có chỗ dành cho những người khác là một thế giới nguy hiểm theo các tiêu
chí chiến binh tồi tệ của chị ấy. Đồng thời, chị ấy cũng cần họ chỉ để
làm một nhiệm vụ chính nho nhỏ: cần phải có ai đó thừa nhận sức mạnh của
mình. Do đó, chị ấy không chỉ dùng thời giờ của mình để cố đè bẹp tôi
bằng mọi cách có thể, mà chị ấy còn muốn tôi nói với chị, trong lúc bị
gươm kề cổ, rằng chị là người tốt nhất và tôi yêu chị. Điều đó đã khiến
nhiều ngày tôi tức đến phát điên. Một chi tiết nhỏ nữa, vì một lý do bí
ẩn, chị Colombe, người vốn không có một chút óc suy xét nào, đã hiểu
rằng cái mà tôi sợ nhất trong cuộc sống là tiếng ồn. Tôi nghĩ rằng đó là
một phát hiện vô tình của chị ấy. Chị ấy chẳng bao giờ tự dưng nghĩ
rằng ai đó có thể cần đến sự yên tĩnh. Rằng sự yên tĩnh dùng để đi vào
nội tâm, rằng yên tĩnh cần cho những người không chỉ quan tâm đến cuộc
sống bên ngoài, tôi không nghĩ rằng chị ấy có thể hiểu được điều này, vì
nội tâm của chị ấy cũng hỗn độn và ồn ào như ngoài phố xá. Nhưng dù sao
đi nữa, chị ấy đã hiểu rằng tôi cần yên tĩnh, và không may phòng tôi
lại nằm ngay cạnh phòng chị ấy. Thế là suốt cả ngày, chị ấy làm ồn. Chị
ấy hét vào điện thoại, mở nhạc ầm ĩ (âm thanh đó thực sự giết chết tôi),
chị ấy đóng sầm cửa, chị ấy lớn tiếng bình phẩm tất cả những việc mình
làm, kể cả những việc lý thú như chải đầu hay tìm bút chì trong ngăn
kéo. Tóm lại, vì chị ấy không thể xâm chiếm gì khác, vì đối với chị ấy,
tôi là người không thể tiếp cận được, nên chị ấy xâm chiếm không gian âm
thanh của tôi và phá hoại cuộc sống của tôi từ sáng đến tối. Các bạn
hãy lưu ý rằng phải có một khái niệm về lãnh thổ vô cùng nghèo nàn mới
làm như thế được; tôi chẳng quan tâm đến chỗ ở của mình, chỉ cần được đi
lại mà không phải vương víu gì trong đầu. Nhưng chị Colombe không hài
lòng nếu không biết được sự việc; chị ấy biến nó thành triết học; “Cô em
gái đáng ghét của tôi là một con người bé nhỏ không thể chịu đựng nổi
và bị suy nhược thần kinh. Nó ghét tất cả những người khác và thích sống
trong một nghĩa địa, nơi mọi người đều đã chết - còn tôi, bản chất của
tôi là cởi mở, vui vẻ và đầy sức sống.” Nếu như đúng là tôi ghét mọi
thứ, thì đó là khi người ta biến sự bất lực hay thù địch của mình thành
tín điều. Với chị Colombe, tôi thật may mắn.

Nhưng từ vài tháng
nay, chị Colombe không hài lòng với vai trò người chị đáng sợ nhất trên
thế giới. Chị ấy còn không cần điều này: một bà chị là kẻ thanh trừng
hay khiêu khích, và cả cuộc trình diễn một vài đau khổ nhỏ của chị ấy
nữa. Từ vài tháng nay, chị Colombe bị hai điều ám ảnh: trật tự và sạch
sẽ. Hậu quả thật dễ chịu: từ một bóng ma, tôi trở thành một con bé bẩn
thỉu; chị ấy luôn miệng la mắng tôi vì tôi đánh rơi vụn bánh mì trong
bếp, hay vì sáng nay trong nhà tắm có một sợi tóc. Điều đó có nghĩa là
chị ấy không chỉ buộc tội mình tôi. Tất cả mọi người đều bị quấy rầy từ
sáng đến tối vì nhà cửa lộn xộn và vì có vụn bánh mì rơi. Phòng của chị
ấy vốn trước kia lộn xộn không thể chịu nổi, nay bỗng sạch như phòng
khám: mọi thứ ngăn nắp, không một hạt bụi, các đồ vật đều có chỗ riêng
và thật tội nghiệp cho bà Grémond nếu bà ấy không đặt lại chúng đúng y
như thế khi dọn dẹp. Có thể nói là giống như bệnh viện. Trong giới hạn,
dù cho chị Colombe có trở nên kỳ cục như thế cũng chẳng ảnh hưởng gì đến
tôi. Nhưng cái mà tôi không thể chịu được là chị ấy tiếp tục tỏ ra là
một cô gái dễ thương. Có vấn đề gì đó, nhưng tất cả mọi người giả vờ
không thấy, còn chị Colombe tiếp tục tự cho mình là người duy nhất trong
hai chị em sống theo “chủ nghĩa khoái lạc”. Tuy nhiên, tôi đảm bảo với
các bạn rằng chẳng có tí gì khoái lạc cả khi ngày tắm ba lần và sáu gáo
như một kẻ tâm thần chỉ vì các đèn ở đầu giường đã xê dịch ba xăngtimét.

Vấn
đề của chị Colombe là gì? Tôi không biết gì cả. Có lẽ vì muốn đè bẹp
tất cả mọi người, nên chị ấy biến mình thành người lính luôn ngăn nắp và
sạch sẽ như trong quân đội. Người lính luôn ngăn nắp và sạch sẽ, điều
này đã rõ. Cần phải như thế để chiến đấu chống lại sự lộn xộn của của
trận chiến, sự bẩn thỉu của chiến tranh và tất cả những con người nhỏ bé
mà nó bỏ lại phía sau. Nhưng tôi tự hỏi thực ra chị Colombe có phải là
một trường hợp trầm trọng cho thấy rõ chuẩn mực hay không. Có phải tất
cả chúng ta không coi cuộc sống như nghĩa vụ quân sự không? Bằng cách
làm điều mà mình có thể làm trong khi chờ đợi ngày giải ngũ hay chờ trận
đánh? Một số người cọ rửa phòng ở, một số người khác trốn tránh nhiệm
vụ, chơi bài, buôn lậu, dùng các thủ đoạn. Các sĩ quan ra lệnh, lính
tráng tuân theo, nhưng không một ai bị lừa gạt bởi vở kịch được giữ kín:
một buổi sáng nào đó, ai cũng phải đi tới chỗ chết, sĩ quan cũng như
lính trơn, kẻ đần độn cũng như kẻ láu cá từng buôn lậu thuốc lá hay giấy
vệ sinh.

Qua đây, tôi đưa ra cho các bạn giả thiết về tâm thần
học cơ bản: bên trong chị Colombe quá hỗn độn, vừa trống rỗng vừa rối
loạn, đến mức chị ấy thử lập trật tự trong chính mình bằng cách sắp xếp
và lau chùi nội tâm của mình. Thật buồn cười, đúng không? Đã từ lâu tôi
hiểu rằng các nhà tâm thần học là những diễn viên hài, họ cho rằng ẩn dụ
là một cái gì đó vô cùng thông thái. Thực ra, nó nằm trong khả năng của
bất kỳ học trò lớp sáu nào. Nhưng cần phải nghe các chuyên gia tâm lý
bạn của mẹ tôi chế nhạo khi nói về bất cứ trò chơi chữ nào, và cũng cần
phải nghe những điều ngu ngốc mà mẹ tôi kể lại, vì mẹ tôi kể với tất cả
mọi người về những buổi chữa trị với bác sĩ tâm lý của bà ấy, cứ như bà
ấy đi chơi ở Disneyland: trò vui “cuộc sống gia đình của tôi”, cung điện
băng “cuộc sống của tôi với mẹ”, trò chơi tàu điện mạo hiểm “cuộc sống
của tôi khi không có mẹ”, bảo tàng kinh dị “đời sống tình dục của tôi”
(nói nhỏ để tôi không nghe thấy), và cuối cùng, đường hầm chết chóc
“cuộc đời phụ nữ tiền mãn kinh của tôi”.

Nhưng với tôi, điều tôi
thường sợ ở chị Colombe là tôi có cảm tưởng như chị ấy không cảm nhận
được gì cả. Tất cả những tình cảm mà chị ấy thể hiện đều là cố ý, giả
tạo, đến nỗi tôi phải tự hỏi liệu thực ra chị ấy có cảm thấy gì không.
Đôi khi, điều này làm tôi sợ. Có lẽ chị ấy đã hoàn toàn bệnh, có lẽ chị
ấy tìm cách bằng bất cứ giá nào để cảm nhận điều gì đó chân thực, vậy
nên có lẽ chị ấy sẽ có một hành động điên rồ. Từ đây, tôi nghĩ tới hàng
tít lớn trên báo: “Cháy lớn trên phố Grenelle: một cô gái đốt căn hộ của
gia đình mình. Khi được hỏi về lý do của hành động này, cô trả lời: tôi
muốn thử một cảm xúc.”

Vâng, đúng là tôi nói hơi quá. Và tôi
không có đủ căn cứ để nói về chứng điên phóng hỏa. Nhưng trong lúc chờ
đợi, khi nghe chị ấy kêu gào sáng nay vì mấy cái lông mèo dính trên áo
khoác màu xanh lá cây của chị ấy, tôi tự nhủ: chị đáng thương ơi, trận
chiến đã bị thua trước rồi. Chị sẽ khá hơn nếu biết được điều đó.

11

Buồn vì những cuộc nổi dậy của người Mông Cổ

Có tiếng gõ nhẹ vào cửa phòng tôi. Đó là Manuela, bây giờ là giờ nghỉ trong ngày của cô ấy.

-
Thầy đang hấp hối, - cô ấy nói nhưng tôi không thể xác định được ý mỉa
mai mà có ấy pha trộn với điệu ca ai oán của Chabrot. - Nếu chị không
bận, mình sẽ uống trà bây giờ nhé?

Cách kết hợp thoải mái thời của
động từ, cách dùng thức điều kiện ở thể nghi vấn mà không đảo động từ,
cách sử dụng cú pháp tự do vì Manuela chỉ là một phụ nữ Bồ Đào Nha nghèo
khổ buộc phải sử dụng ngôn ngữ của nơi sống tha hương, cũng bốc mùi cũ
kỹ như những cách nói được kiểm soát của Chabrot.

- Tôi gặp Laura ở
cầu thang, - Manuela vừa nói vừa ngồi xuống, đôi lông mày nhíu lại. -
Nó lại bám vào tay vịn cứ như đang buồn đi tiểu. Thấy tôi, nó quay đi.

Laura
là con gái thứ hai của nhà Arthens, một cô gái hiền lành nhưng ít được
các chàng trai để ý. Cô chị cả Clémence là hiện thân đau đớn của sự tước
đoạt, một cô gái mê đạo sẽ làm khổ chồng con cho đến cuối chuỗi ngày
buồn tẻ bằng những buổi lễ, những ngày hội của giáo khu và thú vui thêu
dấu nhân. Còn Jean, cậu con trai út, là một con nghiện sống vật vờ. Hồi
nhỏ, cậu ta là một thằng bé xinh xắn với đôi mắt tuyệt đẹp thường lẽo
đẽo chạy theo bố mình như thể cuộc đời cậu phụ thuộc và việc đó, nhưng
khi cậu ta bắt đầu nghiện ngập thì một thay đổi ngoạn mục đã diễn ra:
cậu ta không nhúc nhích nữa. Sau quãng tuổi thơ phung phí vào việc chạy
theo sau Thượng đế một cách vô ích, những vận động của Jean trở nên vụng
về và từ đó cậu ta di chuyển theo kiểu giật giật, ngày càng dừng lâu
hơn ở cầu thang bộ, trước thang máy và trong sân, đến mức đôi khi ngủ
quên trên tấm thảm chùi chân của tôi hay trước cửa gian chứa rác. Một
hôm, khi Jean đứng đờ đẫn trước bồn hoa hồng và hoa trà lùn, tôi hỏi cậu
ta có cần giúp đỡ gì không và thầm nghĩ trông cậu ta ngày càng giống
Neptune, với những món tóc xoăn không chải xõa xuống thái dương và đôi
mắt luôn chảy nước bên trên chiếc mũi ướt và run rẩy.

- Không, không, - cậu ta trả lời tôi, ngắt từ theo nhịp giật của bước chân.

- Cháu có muốn ngồi không? - tôi gợi ý.

- Ngồi ư? - cậu ngạc nhiên nhắc lại. - Không, không, sao lại thế?

- Để nghỉ một chút.

- À vâââââng, - Jean trả lời. - À không, không.

Tôi
để mặc cậu ta với bụi hoa trà và dõi theo cậu từ cửa sổ. Một lúc lâu
sau, cậu ta dứt khỏi việc ngắm hoa và chậm chạp quay lại phòng của tôi.
Tôi ra mở cửa trước khi cậu ta cố ấn chuông nhưng không ấn được.

-
Cháu sẽ đi lại một chút, - Jean nói mà không nhìn tôi, đôi tai hơi rủ
về phía trước mặt. Rồi nó gắng hết sức nói: mấy bông hoa kia… là hoa gì
ấy nhỉ?

- Hoa trà phải không? - tôi ngạc nhiên.

- Hoa trà… - nó chầm chậm nhắc lại, - hoa trà… Vâng, cám ơn bà Michel, - cuối cùng nó nói bằng giọng rắn rỏi đáng ngạc nhiên.

Rồi
nó quay gót đi. Suốt mấy tuần liền, tôi không nhìn thấy nó, cho đến
sáng nay, một buổi sáng tháng Mười một, khi nó đi qua trước phòng tôi,
tôi hầu như không nhận ra nó, nó thật tàn tạ. Vâng, suy sụp… Tất cả
chúng tôi đều công nhận điều đó. Nhưng một chàng trai trẻ sớm đi tới
điểm mà từ đó cậu ta không thể đứng dậy được nữa, và sự suy sụp quá rõ
ràng, quá nhanh chóng khiến trái tim tôi thắt lại vì thương hại. Jean
Arthens chỉ còn là một thân hình khốn khổ lê bước trong cuộc đời mong
manh. Tôi kinh hãi tự hỏi không biết nó có làm được những động tác đơn
giản để gọi thang máy không, đúng lúc đó Bernard Grelier đột nhiên xuất
hiện, giữ lấy nó và nhấc bổng nó lên như nhấc một chiếc lông gà, vì thế
tôi không cần giúp nó nữa. Tôi thoáng thấy người đàn ông đứng tuổi đầu
óc chậm chạp đó bế trong tay thân hình bị hủy hoại của đứa trẻ, rồi họ
biến mất trên cầu thang.

- Nhưng Clémence sẽ đến đấy, - Manuela nói; thật kỳ cục, cô ấy luôn theo sát dòng suy nghĩ thầm của tôi.

- Chabrot đã yêu cầu tôi bảo nó quay về, - tôi trầm ngâm trả lời. - Ông ấy chỉ muốn gặp Paul thôi.

- Vì buồn quá nên bà nam tước đã xì mũi vào chiếc khăn lau bát, - Manuela nói thêm về Violette Grelier.

Tôi
không ngạc nhiên. Vào thời điểm kết thúc mọi chuyện, tốt nhất sự thật
phải được nói ra. Violette Grelier là khăn lau bát, cũng như Pierre
Arthens là khăn lụa, và mỗi người đối mặt với nó mà không còn lối thoát
nữa, và kết cục vẫn phải là bản chất sâu xa của mình, cho dù có muốn tự
ru mình bằng một ảo tưởng nào đó. Ở đây, cận kề sự giàu sang không làm
cho người ta trở nên giàu sang, cũng như việc sống cạnh người khỏe không
đem lại sức khỏe cho người ốm.

Tôi rót trà rồi chúng tôi cùng
uống trong im lặng. Chúng tôi chưa bao giờ uống trà cùng nhau vào buổi
sáng, và thay đổi thói quen uống trà lâu nay đem lại cho chúng tôi một
vị rất lạ.

- Thật dễ chịu, - Manuela thì thầm.

Vâng, thật dễ
chịu vì chúng tôi có được món quà kép, đó là qua việc phá vỡ trật tự
các sự việc, thừa nhận sự không thay đổi của một thói quen mà chúng tôi
đã cùng tạo ra để rồi hết buổi chiều này sang buổi chiều khác, thói quen
đó ăn sâu vào thực tế đến mức trở nên có ý nghĩa và vững chắc, và khi
bị thay đổi vào sáng nay, bỗng nhiên nó trở nên hết sức mạnh mẽ - nhưng
chúng tôi cũng thưởng thức như thể chúng tôi biến nó từ một thứ rượu
tiên quý giá trở thành món quà tuyệt diệu trong buổi sáng bất bình
thường này, khi những động tác máy móc có một sức sống mới, khi hít,
uống, đặt xuống, lại rót, nhấm nháp có nghĩa là được sinh ra một lần
nữa. Những khoảnh khắc khi chúng tôi thấy được nền tảng của sự tồn tại
của mình qua một thói quen mà chúng tôi lại tiếp tục với nhiều hứng thú
hơn khi vi phạm nó, là những chiếc ngoặc đơn thần kỳ để trái tim sát
cạnh tâm hồn, bởi vì cho dù chỉ thoáng qua nhưng rất rõ nét, một chút
vĩnh cửu chợt tới làm thời gian nhiều thêm. Bên ngoài, thế giới gầm thét
hay ngủ yên, chiến tranh ác liệt, con người sống và chết, có những dân
tộc suy vong, có những dân tộc nổi lên rồi sẽ nhanh chóng bị nuốt chửng,
và trong tất cả sự ồn ào và ác liệt đó, trong những phun trào và song
đổi lại đó, trong khi thế giới vận động, hừng hực, xé nát và hồi sinh,
cuộc sống của con người luôn hối hả.

Vậy thì hãy uống một chén trà.

Giống
như Kakuzo Okakura, tác giả của Trà thư, cảm thấy buồn vì cuộc nổi dậy
của các bộ tộc Mông Cổ vào thế kỷ mười ba không phải vì nó gây ra chết
chóc và đổ nát, mà bởi vì nó đã hủy hoại thành quả quý giá nhất của nền
văn hóa Tống, đó là nghệ thuật uống trà, tôi biết rằng trà không phải là
loại đồ uống thứ yếu. Khi đã trở thành nghi thức, nó là tâm điểm của
khả năng nhìn thấy sự vĩ đại trong những thứ bé nhỏ. Cái đẹp nằm ở đâu?
Trong những vật to lớn mà rốt cuộc cũng buộc phải chết như những thứ
khác, hay trong những thứ rất nhỏ vốn không có tham vọng gì, nhưng lại
biết khảm vào khoảnh khắc một viên ngọc của vô tận?

Vẫn tiếp tục
chính xác cùng những động tác đó và cảm nhận giản dị, chân thực và tinh
tế, cho phép mỗi người, bằng cách không tốn kém, có thể trở thành một
nhà quý tộc về khiếu thưởng thức bởi vì trà là đồ uống của người giàu
cũng như của người nghèo, vì thế nghi thức uống trà có khả năng đặc biệt
là đưa vào cuộc sống phi lý của chúng ta một chút hài hòa thanh thản.
Vâng, vũ trụ dẫn tới sự trống rỗng, các linh hồn lạc lối khóc cho cái
đẹp, những thứ nhỏ nhặt vây quanh chúng ta. Vậy thì hãy uống một chén
trà. Yên lặng trở lại, chúng ta nghe thấy tiếng gió thổi bên ngoài, lá
cây mùa thu xào xạc bay đi, con mèo ngủ trong ánh sáng ấm áp. Và, trong
mỗi ngụm trà, thời gian thăng hoa.