Ôi trí nhớ thảm sầu của óc

Người mạnh sao bằng ký ức trái tim người

Batiushkov

Độc giả thường hỏi những người cầm bút xem họ kiếm chất liệu
cho việc xây dựng tác phẩm như thế nào, lâu hay mau. Và thường độc giả rất ngạc
nhiên nghe các nhà văn trả lời rằng không có và không thể có một sự cố ý sưu tầm
chất liệu nào hết.

Điều nói trên tất nhiên không liên quan tới việc nghiên cứu
những tài liệu khoa học và những tài liệu bồi bổ cho kiến thức mà nhà văn cần
đến cho việc viết cuốn này hay cuốn khác. Đây chỉ nói về việc quan sát cuộc
sống đang diễn ra.

Chất liệu về cuộc sống là tất cả những gì mà Đostoevsky gọi
là "những chi tiết vụn vặt của cuộc sống đang chảy trôi". Chất liệu
ấy không phải là cái để mà nghiên cứu. Đơn giản là nhà văn sống trong lòng chất
liệu ấy, nếu ta có thể nói như thế, anh ta sống, đau khổ, suy nghĩ, vui sướng,
tham dự vào những sự kiện lớn và nhỏ, và tất nhiên cuộc sống bao giờ cũng để
lại những dấu, những vết khắc trong trí nhớ và trong tim họ.

Cần phải xóa bỏ trong đầu óc bạn đọc (và nhân thể đây cũng
cần phải nói là cả ở trong một số nhà văn trẻ nữa) cái quan niệm nhà văn là một
người lang thang đây đó, tay lúc nào cũng cầm cuốn sổ ghi, như một "nhà
ghi chép" chuyên nghiệp hay một tên mật thám của cuộc đời.

Người nào buộc mình phải tích lũy những quan sát và loay
hoay với những ghi chép ("kẻo rồi quên mất") người đó, tất nhiên, sẽ
thu được một đống những quan sát không lựa chọn và những cái đó sẽ chẳng có
sinh khí. Nói cách khác, nếu những quan sát ấy được chuyển từ cuốn sổ ghi thành
văn xuôi sống động thì hầu như bao giờ chúng cũng mất đi sức biểu hiện và sẽ
giống như những mẩu văn lạc loài.

Không bao giờ nên nghĩ rằng cái bụi thanh lương trà này hay
cái anh đánh trống trong dàn nhạc kia rồi đây sẽ được tôi cần đến trong một
truyện ngắn và vì thế mà tôi phải đặc biệt chú ý, có khi còn phải quan sát một
cách hơi lên gân nữa là khác. Đó là sự quan sát, như người ta thường nói,
"theo công vụ", thuần túy do công việc thúc ép.

Không bao giờ nên cố nhét những điều quan sát được vào văn,
cho dù chúng là những quan sát rất trúng đi nữa. Khi cần, chúng sẽ đi vào tác
phẩm và đứng vào đúng vị trí của chúng. Nhà văn thường sửng sốt khi thấy một
chuyện xảy ra đã lâu ngày, đã quên bẵng, hay một chi tiết nào đó bỗng nhiên nổi
bật lên trong trí nhớ đúng vào lúc chúng cần đến cho tác phẩm.

Một trong những yếu tố cơ bản để viết văn là trí nhớ tốt.

Có lẽ những ý nghĩ trên đây sẽ sáng tỏ hơn nếu tôi kể các
bạn nghe chuyện tôi viết truyện ngắn "Bức điện" như thế nào.

*

*  *

Vào cuối thu tôi dời đến một làng quê ở Riazan. Tôi ở trong
nhà của một nghệ sĩ khắc gỗ nổi danh một thời là Pozhalostin. Ở đó còn bà lão
già yếu và hiền hậu tên là Katerina Ivanovna, con gái nhà điêu khắc. Bà lão đã
gần đất xa trời. Cô con gái độc nhất của bà là Nastia ởLeningrađ đã quên
hẳn mẹ. Nàng chỉ gửi tiền về cho bà lão, hai tháng một lần.

Tôi thuê một căn phòng trong ngôi nhà lớn, dội âm, tường gỗ
ghép đã sạm đen. Bà lão ở trong một căn phòng khác. Muốn tới phòng bà lão phải
đi qua mấy gian thờ bỏ không và mấy phòng lát ván, bụi bặm và kêu cọt kẹt.

Ngoài bà lão và tôi ra, không còn ai khác trong nhà. Ngôi
nhà của bà được xếp hạng nhà lưu niệm.

Đằng sau sân và những gian xép cũ kỹ là một khu vườn ẩm thấp
và giá lạnh xào xạc trước gió. Nó cũng rộng lớn và hoang phế chẳng khác gì ngôi
nhà.

Tôi tới đây để làm việc và thời gian đầu tôi ngồi viết trong
phòng từ sáng đến tối. Trời ở đây tối sớm. Mới năm giờ chiều tôi đã phải đốt
cây đèn dầu hỏa có chao hình hoa tuy-lip bằng kính mờ.

Sau tôi chuyển sang làm việc buổi tối. Giữa lúc có thể lang
thang trong rừng, trên những đồng cỏ đã sẵn sàng chờ đón tiết đông, mà lại ngồi
trong phòng vào những giờ ban ngày ít ỏi thì thật là tiếc.

Tôi lang thang rất lâu và trông thấy nhiều dấu hiệu của mùa
thu. Sáng sáng, ở những vũng nước, bên dưới lớp vỏ băng trong suốt như thủy
tinh, trông rõ những bọt khí. Đôi khi trong những bọt khí ấy, giống như trong
khoảng trống của một quả cầu pha lê, có một chiếc lá liễu hoàn diệp hoặc bạch
dương màu đỏ tím hoặc vàng chanh. Tôi thích phá lớp băng để nhặt những chiếc lá
chết cóng ấy mang về nhà. Chẳng bao lâu sau trên bậc cửa sổ phòng tôi đã có một
đống những chiếc lá như thế. Chúng được sưởi ấm và bốc lên thoang thoảng mùi
rượu.

Thú hơn cả là ở trong rừng. Gió thổi trên đồng cỏ, nhưng
trong rừng vẫn có cái tịch mịch ảm đạm trong suốt như băng mỏng. Cũng có thể là
vì những đám mây tối mà trong rừng đặc biệt yên lặng. Mây lửng lơ sát đất, đến
nỗi những ngọn thông như vương vất sương mù.

Thỉnh thoảng tôi đi câu ở những nhánh sông Ôka. Ở đó, trong
những bụi rậm, mùi chát của lá liễu dường như làm da mặt săn lại. Nước sông màu
đen thoảng ánh lam. Trong tiết thu cá thận trọng và ít cắn câu.

Rồi đến lượt mưa rơi, vườn tược tơi tả, cỏ úa đen nằm rạp
xuống tận đất. Trong không khí có mùi tuyết ướt.

Mùa thu có rất nhiều đặc điểm, nhưng tôi không chú ý ghi
nhớ. Tôi chỉ biết chắc một điều là không bao giờ tôi có thể quên được nỗi buồn
thu ấy, nó gắn bó kỳ lạ với cái thanh thản trong tâm hồn và những ý nghĩ giản
dị.

Mây đen càng sầu thảm, thứ mây đen lê lết những vạt áo rách
rưới lòa xòa trên mặt đất, mưa càng lạnh thì tâm hồn càng tươi mát và những chữ
hình như cũng tự nằm xuống mặt giấy dễ dàng hơn.

Điều quan trọng là cảm thấy mùa thu, là dòng tình cảm và ý
nghĩ mà mùa thu gợi lên. Và tất cả những gì ta gọi là chất liệu - người, sự
việc, những điểm cá biệt và chi tiết - thì kinh nghiệm cho tôi biết rằng tất cả
những cái đó nấp kín ở một nơi nào đó bên trong cái cảm giác về mùa thu kia
trong một thời gian nhất định. Và hễ tôi trở lại với cảm giác ấy trong một
truyện ngắn nào đó, thì ngay lập tức, tất cả những cái nói trên đã hiện lên
trong trí nhớ và chuyển xuống mặt giấy.

Tôi không nghiên cứu ngôi nhà cũ kỹ nọ như tìm một chất liệu
cho cuốn truyện. Tôi chỉ yêu nó, thế thôi, vì vẻ phiền muộn và cái yên lặng của
nó, vì tiếng tích tắc vô vị của chiếc đồng hồ cổ, vì mùi khói bạch dương ám
trong lò sưởi, vì những tranh khắc gỗ treo trên tường (chúng còn lại rất ít,
bởi hầu hết tranh khắc gỗ của bà Katerina đã bị viện bảo tàng địa phương lấy
đi): bản "Tự Họa" của Bryulov, "Rước Thánh Giá","Người
Đánh Bẫy Chim" của Perov và chân dung của Polina Vyardo.

Kính trong những khung cửa sổ đã cũ và cong. Chúng lóng lánh
màu sắc cầu vồng và ngọn lửa của cây nến không hiểu sao lại phản chiếu trong
kính hai lần.

Tất cả đồ vật trong nhà - những cái đi-văng, bàn và ghế -
đều làm bằng gỗ màu sáng. Thời gian làm cho chúng bóng lên và có mùi trắc bá
như là những trang thờ.

Trong nhà có nhiều đồ vật buồn cười: những cây đèn đêm hình
bó đuốc, những ổ khóa mật, những chiếc lọ sứ nhỏ xíu to bụng, trong đó kem xoa
mặt đã cứng lại như đá, với chữ "Paris" trên nhãn hiệu, một bó hoa
làm bằng sáp đầy bụi (người ta treo nó trên một cái chạc lớn đã han rỉ), một
bàn chải nhỏ hình tròn dùng để xóa vết phấn ghi số quân thua trên bàn chơi bài
lá.

Còn có ba quyển lịch dày của những năm 1848, 1850 và 1852.
Trong danh bạ những phu nhân quý tộc tôi thấy có tên Natalya Nikolaevna
Lanskaya, vợ của Pushkin và Elizaveta Ksaverevna Vorontzova, người đàn bà gắn
bó với nhà thơ trong một cuộc tình. Và không hiểu sao, tôi đâm buồn vì chuyện
đó. Đến nay tôi vẫn không hiểu vì lẽ gì? Có thể vì ngôi nhà này vắng lặng quá.
Ngoài xa kia, trên sông Ôka, gần đập Kuzminsky một con tàu đang kêu lớn, và
không thể nào không nhớ đến những vần thơ:

Một ngày mưa đã lụi, và đêm đen mịt mùng

Như tấm áo chì phủ trời mênh mông

Vầng trăng sương - một bóng ma mờ tỏ

Cất mình lên sau một rừng thông.

Tối tối tôi lại phòng bà Katerina uống trà.

Mắt bà lão đã không còn trông rõ. Mỗi ngày vài ba lần, cô bé
hàng xóm tên là Niurka tính tình cau có và bực mình với mọi sự chạy đến giúp bà
lão những việc vặt trong nhà.

Niurka đặt ấm samovar lên đun nước, cùng uống trà với chúng
tôi và xì xụp hút nước chè trong đĩa. Đáp lại những câu nói khẽ khàng của bà
lão, Niurka chỉ trả lời có độc một câu:

- Lại còn thế nữa kia! Sao mà bà bịa ra lắm chuyện làm vậy!

Tôi quở nó nhưng nó vặc cả với tôi.

- Lại còn thế nữa! Cứ làm như cháu chẳng biết gì ấy, cứ như
là cháu ngốc lắm ấy!

Thực ra, Niurka lại là người duy nhất yêu mến bà lão. Cũng
hoàn toàn chẳng phải vì thỉnh thoảng bà cho nó lúc thì một cái mũ nhung cũ có
gắn hình một con chim kalibri sặc sỡ, lúc thì một cái mạng tóc bằng cườm hoặc
một chiếc khăn san cũ đã ngả vàng.

Bà Katerina đã có thời gian ở Paris cùng với ông
cụ thân sinh, bà quen biết Turgenev, đã dự đám tang Victor Hugo. Bà kể cho tôi
nghe những câu chuyện ấy, còn Niurka thì nói:

- Lại còn thế nữa kia! Sao mà bà bịa ra lắm chuyện thế.

Nhưng Niurka thường không ngồi lâu. Nó phải còn phải về nhà
để đặt "lũ nhóc" ngủ.

Bà Katerina không lúc nào rời một cái ví nhỏ cũ kỹ bằng lụa
bóng. Tất cả của cải của bà cất trong đó: những bức thư của Nastia, một ít
tiền, giấy thông hành, bức ảnh cũng của Nastia - một thiếu phụ xinh đẹp với đôi
lông mày thanh tú gãy khúc và cái nhìn mơ mộng - và một bức ảnh của chính bà
khi bà còn là một thiếu nữ. Lúc đó bà là hiện thân của sự dịu dàng và trong
sạch.

Bà lão chẳng bao giờ ta thán điều gì, trừ những lời phàn nàn
về tuổi già sức yếu. Nhưng bà con lối xóm và ông Ivan Dmitrievich coi chòi cứu
hỏa, một ông già tốt bụng và vô tích sự, kể cho tôi biết rằng đời bà Katerina
thuần một vị cay đắng. Nastia đã bốn năm không về với mẹ, có nghĩa là cô đã
quên mất người mẹ đã gần đất xa trời. Bà lão có thể chết bất kỳ lúc nào mà
không được gặp con, không được âu yếm con; không được ve vuốt làn tóc màu sáng
của con, làn tóc "đẹp tuyệt trần" (như bà lão thường khoe).

Nastia có gửi tiền cho mẹ, nhưng thất thường. Không biết bà
lão sinh sống bằng cách nào trong những ngày con gái không gửi tiền về.

Một hôm bà Katerina nhờ tôi đưa ra thăm vườn. Từ đầu xuân bà
chưa bước chân tới đây. Sức khỏe kém sút giữ rịt bà trong phòng.

- Ông này, - bà lão nói, - ông đừng giận bà lão nhá! Tôi
muốn được trông thấy mảnh vườn lần cuối. Lúc còn con gái, ở đây tôi đã say mê
đọc Turgenev. Một số cây trong vườn này do chính tay tôi trồng.

Bà lão mặc quần áo rất lâu. Bà vận chiếc áo choàng ấm đã cũ,
quấn chiếc khăn len dày rồi nắm chặt tay tôi, lần bước xuống thềm.

Trời đã sẩm tối. Khu vườn trụi lá. Lá rụng cản bước đi.
Chúng kêu lên khe khẽ và động đậy dưới chân. Bầu trời hoàng hôn đang chuyển
sang màu lá cây, một ngôi sao bừng sáng. Ngoài xa kia trăng lưỡi liềm treo lơ
lửng bên trên khu rừng.

Bà Katerina dừng lại bên cây bồ đề bị gió vặt hết lá, vịn
vào nó và oà khóc.

Tôi phải giữ chặt cho bà khỏi ngã. Như những người già lão,
bà khóc không xấu hổ vì những giọt nước mắt của mình.

Bà nói với tôi:

- Cầu trời đừng bắt ông phải sống đến cái tuổi già cô độc
như thế này, ông bạn thân mến ạ!

Tôi nhẹ nhàng đưa bà về nhà và nghĩ: tôi sẽ hạnh phúc biết
bao nếu tôi được có một người mẹ như bà.

Buổi tối, bà lão đưa tôi đọc một tập thư vàng úa màu thời gian
của cụ thân sinh để lại.

Trong đó có thư của họa sĩ Kramskoy và nhà khắc
gỗJordan ở La Mã, Jordan viết về tình bạn của ông với nhà điêu
khắc Đan Mạch Thorvaldsen, về những bức tượng đá kỳ diệu ở Lateral.

Cũng như mọi khi, tôi đọc những bức thư ấy ban đêm. Bên kia
bức tường, những cơn gió phóng ào ào qua những bụi cây khẳng khiu và ẩm ướt,
ngọn đèn lép bép nói chuyện một mình vì buồn chán. Không hiểu vì sao, nhưng
chính ở đây, trong cái đêm mưa này, nghe người gác nông trang gõ mõ ở cổng
làng, tôi đọc những bức thư từ Rôm gửi tới với một cảm giác thật là lạ lùng và
thích thú.

Tôi bắt đầu chú ý tới Thorvaldsen và rồi sau này ở Moskva
tôi đã đi kiếm tất cả những tài liệu có nói về ông và được biết thêm về tình
bạn của ông với nhà viết truyện cổ tích Andersen. Vài năm sau tôi viết một
truyện ngắn về Andersen. Cũng nhờ ngôi nhà cũ kỹ nơi thôn dã đó mà tôi đã viết
được truyện ngắn ấy.

Mấy ngày sau bà lão Katerina nằm xuống và từ đó không dậy
nữa. Bà lão không bị đau gì. Bà chỉ kêu mệt.

Tôi gửi một bức điện đi Leningrađ cho Nastia.
Niurka sang ở với bà lão phòng khi có chuyện gì thì đã có mặt ngay.

Một hôm, đang đêm Niurka đập mạnh vào tường phòng tôi và gọi
tôi, giọng sợ hãi:

- Ông lại ngay đi! Bà cháu đang hấp hối!

Bà lão nằm mê mệt và thở rất khẽ. Tôi xem mạch bà, thấy mạch
không đập mà run rẩy, mỏng manh như tơ nhện.

Tôi mặc quần áo, đốt đèn lên và đi tới bệnh xá trong làng
tìm thầy thuốc. Bệnh xá ở mãi sâu trong rừng. Cơn gió tối mang theo mùi mạt cưa
từ cây cối bị đẵn trộm. Đêm đã khuya, đến nỗi không còn cả tiếng chó sủa.

Bác sĩ tiêm cho bà một ống long não, ông thở dài và bỏ đi
sau khi cho tôi hay rằng đó là cơn hấp hối, nhưng nó sẽ kéo dài vì tim bà lão
còn khỏe.

Gần sáng, bà lão qua đời. Tôi phải vuốt mắt cho bà. Chắc
chắn không bao giờ tôi có thể quên cái cảm giác khi tôi thận trọng vuốt đôi mắt
hé mở của bà lão và bất thần từ trong đôi mắt ấy rơi ra một giọt lệ đục.

Niurka khóc tức tưởi, đưa cho tôi một chiếc phong bì nhàu
nát và bảo:

- Trong này bà cháu đã dặn phải mặc cho bà quần áo gì khi
đem bà đi chôn.

Tôi mở phong bì và đọc mấy dòng chữ do bàn tay run rẩy của
tuổi già viết. Đó là lệnh bà lão dặn phải mặc cho bà quần áo gì khi bà qua đời.
Tôi đưa nó cho các bà đến nhà bà lão sáng hôm ấy để sửa soạn cho bà đi tới nơi
yên nghỉ cuối cùng.

Sau đó tôi ra nghĩa trang chọn huyệt. Khi tôi trở về thì
người ta đã thay quần áo cho bà lão. Bà Katerina nằm trên bàn và tôi dừng lại,
sửng sốt đến cực độ.

Bà nằm đó, nhỏ nhắn như một thiếu nữ trong bộ áo vũ hội tha
thướt, màu vàng óng. Vạt áo lỏng lẻo quấn quanh chân bà. Dưới lần vải áo còn
nhìn rõ đôi giày đen nhỏ nhắn bằng da thuần lộc. Một đôi găng da mềm mại, trắng
toát, bó chặt đến khuỷu đôi tay cầm nến. Một bó hồng đỏ thắm bằng lụa được gài
trên ngực áo.

Mặt bà lão phủ mạng và nếu như không có đôi khuỷu tay khô xác
và nhăn nheo hiện rõ giữa tay áo và đôi găng trắng, ta có thể nghĩ rằng người
nằm đấy là một thiếu phụ trẻ, vóc dáng cân đối.

Nastia về chậm mất ba ngày. Khi nàng tới nơi thì đám tang bà
lão đã xong.

Tất cả những gì tôi kể trên chính là cái chất liệu cuộc sống
mà nhà văn có được, từ đó tác phẩm nảy sinh.

Đặc biệt là mọi hoàn cảnh, mọi chi tiết, cả đến cảnh ngôi
nhà vùng quê và mùa thu đều thích ứng hoàn toàn với tâm trạng của bà lão
Katerina, với tấm thảm kịch trong tâm hồn mà bà đã phải chịu đựng trong những
ngày cuối cùng của đời mình.

Nhưng tất nhiên, không phải tất cả những gì tôi đã thấy và
đã suy đi nghĩ lại lúc ấy đều được đưa vào "Bức điện". Rất nhiều cái
còn nằm ngoài lề truyện ngắn. Chuyện đó thường xảy ra.

Nói theo ngôn ngữ nhà văn thì thường muốn viết một truyện
ngắn không lớn lắm nhà văn vẫn phải "khai thác" số chất liệu lớn hơn
để chọn lựa trong đó những gì quý giá nhất.

Tôi đã có dịp quan sát công việc của những diễn viên giỏi
khi họ đóng những vai phụ. Nhân vật mà anh ta thủ vai chỉ nói có đôi ba câu
trong suốt vở kịch, nhưng diễn viên đã vặn đi vặn lại tác giả không riêng về
tính cách và hình dạng bề ngoài của nhân vật, mà còn cả tiểu sử của nhân vật,
môi trường đã sản sinh ra nhân vật ấy.

Sự hiểu biết chính xác ấy là cần thiết cho diễn viên cốt để
anh ta nói cho đâu ra đó chỉ vài ba câu của mình.

Với các nhà văn cũng vậy. Nguồn chất liệu dự trữ phải lớn
hơn nhiều so với số lượng chất liệu cần dùng cho một truyện ngắn.

*

*  *

Tôi đã kể lại chuyện "Bức điện". Mỗi truyện ngắn
có lịch sử của nó và chất liệu của nó.

Có một lần, vào mùa đông, tôi ở Yanta. Khi tôi mở cửa sổ thì
những chiếc lá sồi khô lả tả bay vào phòng. Gió làm cho những chiếc lá lăn trên
mặt sàn và kêu lạo xạo. Đó không phải là những cây sồi bách niên mà là lá của
thứ sồi con thấp lè tè mọc đầy trên những đồng cỏ thoai thoải miền đồi núi ở
Krym.

Đêm đêm gió lạnh thổi từ trên những ngọn núi phủ đầy tuyết.
Tuyết lấp lánh huyền ảo trong ánh sáng của những vì sao lung linh.

Nhà thơ Aseev ở cạnh phòng tôi đang viết những bài thơ về nước
Tây Ban Nha anh hùng (lúc đó là lúc đang xảy ra những biến cố ở Tây Ban Nha),
về "bầu trời cổ kính Barcelona".

Nhà thơ Vlađimir Lugovskoy hát bằng giọng trầm và khỏe những
bài hát của thủy thủ Anh:

Vĩnh biệt đất liền! Tàu ra khơi

Và vết hải âu còn sau lái...

Tối tối chúng tôi quây quần bên máy thu thanh nghe tin chiến
sự Tây Ban Nha.

Chúng tôi đáp xe đến đài thiên văn Simeiz. Một nhà thiên văn
đầu bạc phơ chỉ cho chúng tôi xem bầu trời sao, ánh sáng tỏa ra từ những đốm
lửa hiếm hoi và xa lơ xa lắc trong những vực thẳm bao la của trời.

Thỉnh thoảng tiếng súng tập trận của những chiếc tàu chiến
thuộc hạm đội Hắc hải vang đến tận Yanta. Khi tiếng súng dội đến, nước trong
những bình thủy tinh rùng mình, một tiếng rền khẽ chạy qua đồng cỏ, quanh quẩn
trong đám lá thông rồi câm bặt.

Ban đêm những chiếc máy bay vô hình ầm ì trên trời.

Tôi đọc một cuốn sách của Franco nói về Cervantes. Sách
chẳng có mấy vì thế tôi đọc đi đọc lại cuốn đó mấy lần.

Vào thời kỳ này cây thập ngoặc bốn chân bắt đầu bò rất nhanh
trên châu Âu. Những con người cao quý của nước Đức - Heinrich Mann, Einstein,
Remarque, Stephan Zweig - đã rời bỏ quê hương, không muốn trở thành đồng lõa
với "nạn dịch hạch nâu" và tên vô lại điên khùng Hitler. Những người
lưu vong nơi đất khách vẫn mang theo nơi tim niềm tin bất di bất dịch ở thắng
lợi của chủ nghĩa nhân đạo.

Gaidar mang về cho ngôi nhà chúng tôi ở một con chó béc-giê
lộc ngộc lông xù có đôi mắt vàng ươm. Anh bảo nó là chó chăn cừu miền núi.

Hồi đó Gaidar đang viết truyện ngắn tuyệt diệu của anh -
truyện "Cái Chén Màu Thiên Thanh". Và vờ như không biết tí gì về văn
học. Nói chung, anh hay giả bộ ngớ ngẩn.

Đêm đêm Hắc hải ầm ì buồn thảm. Nó ầm ì cả ban ngày, nhưng
ban ngày thì không nghe rõ đến thế. Có tiếng ầm ì của biển viết cũng dễ hơn.

Đấy là một loạt những chi tiết của "cuộc sống đang chảy
trôi" lúc đó. Từ những chi tiết đó truyện ngắn "Chòm Sao Chó
Săn" hình thành. Trong truyện ngắn ấy các bạn sẽ thấy hầu hết những gì tôi
nói đến ở trên: những cái lá sồi khô héo, nhà thiên văn đầu bạc, tiếng rền của
những loạt đại bác, nhà văn Cervantes, những con người tin tưởng sắt đá vào
thắng lợi của chủ nghĩa nhân đạo, con chó béc-giê vùng sơn cước, chuyến bay đêm
và nhiều thứ khác nữa.

Tất cả những cái đó tất nhiên đã được nhào nặn trong một
tương quan khác và được đặt vào trong một chủ đề nhất định.

Khi tôi viết truyện ngắn này, lúc nào tôi cũng gắng giữ cho
tôi cái cảm xúc trước cơn gió lạnh thổi từ những núi đêm xuống. Cái đó cũng
giống như một chủ điệu của truyện ngắn.