Chương
14: Những vần thơ tuyệt mệnh của chàng chăn cừu quá cố cùng những câu chuyện
bất ngờ khác

Bài ca của Grixôxtômô:

"Hỡi con
người độc ác, mi muốn rằng người đời, từ thế hệ này qua thế hệ khác, kể lại cho
nhau nghe về sức mạnh của sự độc ác của mi. Đã vậy, ta sẽ làm sao cho địa ngục
truyền vào trong lồng ngực sầu não của ta một giọng bi thảm, khác hẳn tiếng nói
bình thường của ta. Từ mong ước nói lên nỗi đau khổ của ta cùng những thành
tích của mi sẽ bật ra một tiếng kêu khủng khiếp, và tiếng kêu đó lại càng khủng
khiếp vì có xen lẫn những mảnh lòng đau đớn của ta. Mi nghe đây, hãy lắng tai
nghe; tự đáy lòng cay đắng của ta không phát ra một âm thanh nào réo rắt đâu;
trái lại, đó là một thứ tiếng làm mi phải chối tai, nhưng ta lại thấy vui
thích.

Tiếng gầm của
sư tử, tiếng hú của sói dữ, tiếng rít khủng khiếp của con rắn có vảy, tiếng
thét ghê rợn của một con quái vật, tiếng kêu gở của con quạ khoang, tiếng gào
của gió đập vào mặt biển, tiếng rống của con bò mộng trước khi chết, tiếng kêu
buồn bã của con chim gáy cô đơn, tiếng rúc thê lương của con cú cùng với tiếng
rền rĩ của một bầy quỷ ác độc, tất cả những cái đó hòa vào tiếng than vãn đau
đớn của lòng ta, tạo thành một âm thanh làm rối loạn tri giác, vì rằng nỗi buồn
đang vò xé tâm can ta cần được mô tả bằng những hình thức mới.

Không, cát
vàng ở sông Tahô cùng những cây cảm lãm ở Bêtix sẽ không nghe thấy những tiếng
vọng buồn thảm và hỗn tạp đó đâu. Nỗi đau khổ của ta, được mô tả bằng một ngôn
ngữ chết và những danh từ sống, sẽ vang lên trên đỉnh những ngọn núi, dưới
những vực thẳm, trong những thung lũng tối tăm, trên những bãi biển hoang vắng,
ở những nơi không bao giờ có ánh sáng mặt trời, giữa bầy thú dữ trên miền đồng
bằng xứ Libia. Những tiếng vọng nghẹn ngào nói lên nỗi đau khổ của ta cùng sự
độc ác có một không hai của mi vang lên ở những chốn hoang vu, và do một đặc ân
dành cho số phận hẩm hiu của ta, sẽ được truyền đi khắp nơi trên trái đất.

Sự khinh miệt
giết chết con người; sự hoài nghi, dù đúng hay sai, cũng khiến cho lòng dạ bồn
chồn; sự ghen tuông có sức giết người mạnh hơn; sự xa vắng lâu dài làm rối loạn
cuộc sống; và trong nỗi lo sợ bị lãng quên, con người ta mất hết hy vọng. Tất
cả đều mang lại chết chóc, một sự chết chóc chắc chắn, không tránh khỏi. Nhưng
kỳ lạ thay! Ta vẫn sống để ghen tuông, để xa vắng, để bị hắt hủi, để tin vào
những mối nghi ngờ một ngày kia sẽ giết chết ta. Trong sự lãng quên mà ngọn lửa
của ta bùng cháy mạnh hơn, giữa bao nỗi đắng cay, không bao giờ ta nhìn thấy
một tia hy vọng, và trong nỗi thất vọng, ta cũng chẳng đi tìm kiếm nó làm chi;
trái lại, ta sống với buồn thương, thề mãi mãi không ấp ủ hy vọng trong lòng.

Có thể nào con
người ta vừa hy vọng vừa lo sợ được không? Có lẽ như thế lại hay khi những
nguyên nhân lo sợ đã rõ ràng. Nếu sự ghen tuông hiện ra trước mắt ta, ta có cần
nhắm mắt lại không một khi ta phải nhìn nó qua hàng ngàn vết thương đâm vào
lòng ta? Còn ngần ngại chi không mở toang cửa đón sự hoài nghi và sự lo âu một
khi đã nhìn thấy rõ sự lạnh nhạt, một khi những hoài nghi, ôi đổi thay cay
đắng! đã trở thành sự thật, một khi sự thật trong trắng biến thành dối giả. Hỡi
sự ghen tuông ngự trị trong xứ sở của tình yêu, hãy xiềng xích đôi tay ta lại!
Hỡi sự khinh rẻ, hãy mang đến cho ta một sợi dây. Than ôi! Sự đau khổ đã thắng
một cách độc ác và đã bóp chết ký ức.

Thôi, ta đi
đây, mãi mãi không bao giờ nuôi hy vọng tốt đẹp nào dù ở bên này hay bên kia
thế giới, mãi mãi giữ những ý kiến của ta. Ta sẽ nói rằng kẻ nào yêu là đúng,
và tâm hồn tự do nhất là tâm hồn tự trói buộc vào sự hà khắc của tình yêu. Ta
sẽ nói rằng kẻ thù muôn đời của ta đẹp cả về thể xác lẫn tâm hồn, rằng sự lạnh
nhạt của y do ta gây nên, và chính vì đã gây tác hại cho mọi người nên tình yêu
đã vững vàng ngự trị. Với những ý nghĩ đó, và bằng sợi dây oan nghiệt để chóng
kết liễu chuỗi ngày đau khổ của ta do mi gây nên, ta sẽ trao cho gió bốn phương
cả tâm hồn và thể xác một cách lặng lẽ âm thầm.

Những sự bất
công của mi đã chỉ cho ta và buộc ta cũng phải đối xử tàn tệ với cuộc đời đáng
ngán mà ta chán ghét. Vết thương làm tê tái lòng ta đã cho mi thấy rõ rằng ta
vui lòng chịu đựng sự độc ác của mi, và nếu có lúc nào mi cảm thấy cái chết của
ta đáng để cho đôi mắt sáng đẹp của mi nhỏ đôi hàng lệ, ta khuyên mi đừng làm.
Ta không muốn mi tỏ ra chút nào thương xót trước cái chết của ta. Trái lại, ta
muốn cho tiếng cười của mi vang lên trong những phút bi thảm này để nói lên
rằng cái chết của ta đối với mi là một ngày hội. Nhưng ta đã quá ngây thơ dặn
mi điều đó vì ta biết rằng mi tự hào về thành tích của mi khi thấy cuộc đời của
ta kết thúc một cách nhanh chóng như vậy.

Thôi, đã đến
giờ rồi. Nào Tantalô phải chịu đựng cái khát ghê người, nào Xixiphô phải lăn
mãi hòn đá lên núi cao, hãy từ vực thẳm lên đây; nào Tixiô, hãy mang con diều
hâu lại; nào bánh xe có lửa thiêu cháy Êhiôn, hãy quay mãi đi; nào các nữ thần,
hãy làm những việc khổ cực; tất cả hãy mang đến cho ta những hình phạt muôn đời
của họ và hãy hát lên những bài buồn thảm (nếu như việc đó có thể làm được đối
với một kẻ tuyệt vọng) trước một tử thi mà không ai muốn chôn cất tử tế; hỡi
con chó ba đầu canh cửa địa ngục và hàng ngàn quái vật khác, hãy hòa vào sự đau
buồn này. Thật không còn nghi lễ nào xứng đáng hơn đối với một kẻ đã chết vì
tình.

Bài ca tuyệt
vọng ơi, xin đừng than vãn trong giờ phút chia tay. Hãy vui lên vì chính nỗi
bất hạnh của ta đã là nguyên nhân ra đời của ngươi, và ngay khi đã nằm yên
trong mồ cũng chớ buồn làm chi".

Nghe đọc xong,
mọi người đều khen hay, nhưng Vivalđô cho rằng nội dung không phù hợp với lời
đồn về những đức tính của Marxêla vì trong thơ, Grixôxtômô có nói đến ghen
tuông, hoài nghi, xa cách là những điều xúc phạm tới uy tín và thanh danh của
cô gái chăn cừu. Là một người nắm được những ý nghĩ thầm kín của Grixôxtômô,
Ambrôxiô đáp:

- Để giải đáp
thắc mắc của ngài, xin thưa rằng khi kẻ bất hạnh làm bài ca này, chàng không ở
gần Marxêla; chàng cố tình lánh xa cô ta, nghĩ rằng sự xa cách xưa nay vẫn làm
phai nhạt tình yêu. Nhưng sự xa cách thường làm cho người ta lo lắng, nghĩ vẩn
vơ, và vì thế Grixôxtômô thực sự bị giày vò bởi những ý nghĩ ghen tuông, hoài
nghi mà chàng đã tưởng tượng ra. Cho nên không ai phủ nhận được những đức tính
của Marxêla, và mặc dù cô ta có nhẫn tâm, kiêu kỳ và khinh bạc, ngay những kẻ
độc mồm cũng không thể chê trách điều gì.

- Đúng thế,
Vivalđô đáp.

Chàng định đọc
thêm một bài trong số những bài thơ mà chàng giữ lại được, bỗng đâu một cảnh
tượng kỳ diệu (đúng là kỳ diệu) hiện ra trước mắt mọi người: trên đỉnh quả núi
nhìn thẳng xuống nơi đào huyệt xuất hiện cô gái chăn cừu Marxêla. Sắc đẹp của
nàng còn trên cả lời đồn. Những ai chưa từng gặp nàng đều lặng yên nhìn bằng
con mắt thán phục, còn những người đã nhiều lần trông thấy nàng cũng không kém
phần ngây ngất. Vừa nhìn thấy, Ambrôxiô đùng đùng nổi giận nói:

- Hỡi con
baxilích 1 dữ tợn của núi rừng này! Phải chăng mi tới đây để thử xem sự có mặt
của mi có làm cho những vết thương của kẻ quá cố - nạn nhân sự độc ác của mi -
ộc máu ra không 2 ; hay mi đến để tự hào về những chiến công tàn bạo của mình;
để từ trên cao ngó xuống như tên bạo chúa Nêrô đứng nhìn thành Rôma bốc cháy;
để giày xéo một cách láo xược lên tử thi bất hạnh này giống như đứa con gái bất
hiếu nọ giày lên xác cha nó là Tarkinô? Hãy nói mau cho ta biết mi đến đây làm
gì, muốn gì. Lúc còn sống, Grixôxtômô luôn làm đúng ý mi, cho nên bây giờ mặc
dù chàng đã qua đời, ta cũng sẽ làm cho tất cả những ai tự coi là bạn chàng
phải làm đúng ý chàng.

- Anh
Ambrôxiô, tôi đến đây hoàn toàn không phải như anh nói, Marxêla đáp. Tôi đích
thân tới đây để thanh minh với những ai, vì quá thương xót cái chết của
Grixôxtômô, đã buộc tội tôi một cách phi lý. Tôi xin tất cả các người có mặt
tại đây hãy nghe tôi nói. Chắc sẽ không mất nhiều thời giờ và nhiều lời để
trình bày một sự thật với những người hiểu biết. Như lời các người nói, ông
trời đã phú cho tôi sắc đẹp, một sắc đẹp khiến các người phải rung động và say
mê. Và vì yêu tôi, các người nói và muốn rằng tôi phải yêu các người. Với sự
hiểu biết sẵn có Trời ban cho, tôi biết rằng tất cả cái gì đẹp đều đáng yêu,
nhưng tôi không thể hiểu nổi rằng một người được yêu vì có nhan sắc bắt buộc
phải yêu kẻ đã yêu mình. Vả chăng tình hình sẽ ra sao nếu như người yêu mình
lại xấu. Không ai yêu một người xấu xí, cho nên làm sao có thể nói được rằng,
"Tôi yêu nàng vì nàng xinh đẹp; nàng phải yêu tôi mặc dù tôi xấu xí".
Giả thử đôi trai gái đều đẹp đều xinh cả thì cũng không nhất thiết họ có những
mong muốn giống nhau vì rằng không phải sắc đẹp nào cũng làm say lòng người. Có
những sắc đẹp đập vào mắt nhưng không chinh phục được ai. Còn nếu cái đẹp nào
cũng làm mê mẩn và chinh phục con người ta thì tất cả những ước vọng tản mạn,
viển vông sẽ va chạm nhau một cách hỗn độn, không bề giải quyết. Trên đời này,
cái đẹp là vô tận và do đó những ước vọng của con người cũng vô tận. Người ta
bảo rằng tình yêu thật sự không chia sẻ, cũng không thể bắt buộc được, mà do tự
nguyện. Nếu quả như vậy, theo tôi hiểu, tại sao các người muốn tôi phải làm theo
ý các người chỉ vì các người nói rằng các người yêu tôi? Bây giờ xin hãy trả
lời: Nếu ông Trời kia không phú cho tôi sắc đẹp mà bắt tôi phải xấu xí, tôi có
thể trách các người vì các người không yêu tôi không? Vả chăng, hãy nghĩ rằng
tôi không cầu mong có nhan sắc. Trời thương phú cho tôi, tôi không hề cầu xin,
mong ước. Cũng như con rắn lục có nọc độc làm chết người mà không đáng kết tội
vì tạo hóa sinh ra nó như vậy, tôi cũng không đáng trách vì có đôi chút nhan
sắc. Một người đàn bà xinh đẹp nhưng nết na ví như ngọn lửa hay thanh gươm nhọn
để xa: lửa không thiêu cháy và gươm không đâm ai nếu không ai lại gần. Danh dự
và những đức tính là đồ trang sức của linh hồn; thiếu những cái đó, dù thể xác
có đẹp cũng không thể coi là đẹp được. Nếu đức hạnh là một trong những đức tính
làm tăng vẻ đẹp của thể xác và linh hồn, tại sao một người đàn bà được mọi
người yêu vì có nhan sắc lại phải từ bỏ nó để làm đẹp lòng một kẻ, chỉ vì ý
thích riêng của mình, dùng mọi cách để buộc người đàn bà kia phải từ bỏ đức
tính đó? Tôi sinh ra tự do và để được sống tự do, tôi đã chọn sự thanh vắng của
đồng quê. Cây cối trên dãy núi này là bạn tôi; dòng nước trong của những con
suối này là gương soi của tôi. Tôi gửi gắm tâm tình và nhan sắc cho cỏ cây và
những dòng suối. Tôi là ngọn lửa, là thanh gươm để xa mọi người. Đối với những
ai say mê sắc đẹp của tôi, tôi dùng lời lẽ làm cho họ tỉnh ngộ; và nếu những
ước vọng của con người ta được nuôi dưỡng bằng hy vọng, có thể nói rằng
Grixôxtômô đã chết vì sự mù quáng của chàng, tuyệt nhiên không phải vì tôi độc
ác, bởi chăng tôi không hề nuôi hy vọng cho chàng hay bất cứ ai. Còn nếu trách
tôi rằng Grixôxtômô là một người tốt, do đó tôi phải đền đáp tấm lòng tốt của
chàng, tôi xin trả lời: khi chàng tỏ tình với tôi ở ngay chỗ huyệt này, tôi đã
nói rằng tôi muốn mãi mãi sống trong cảnh cô đơn và khi chết, tôi sẽ phó thác
tấm thân cho đất bụi. Vì Grixôxtômô vẫn cố tình nuôi hy vọng, bơi ngược dòng
nước, mặc dù tôi đã dùng hết lời để chàng tỉnh ngộ, nên chàng đã bị dòng nước
xoáy cuốn đi do sự điên rồ của mình. Nếu tôi làm theo ý chàng thì chỉ là giả
dối; nếu tôi làm đẹp lòng chàng tức là tôi đi ngược mong muốn thiết tha nhất
của tôi. Chàng đã cố tình không chịu tỉnh ngộ, chàng đã thất vọng nhưng không
bị ghét bỏ. Anh thử nghĩ xem có nên kết tội tôi là kẻ đã gây ra sự đau khổ cho
Grixôxtômô không? Nếu tôi lừa dối thì hãy trách móc; nếu tôi nuốt hẹn, hãy thất
vọng; nếu tôi lựa chọn, hãy nuôi hy vọng; nếu tôi nhận lời, hãy tin tưởng;
nhưng xin đừng bảo tôi là kẻ độc ác, là kẻ sát nhân một khi tôi không hứa hẹn,
lừa dối, lựa chọn hoặc nhận lời ai. Cho tới nay, Trời kia chưa bắt tôi phải yêu
theo số mệnh; còn nếu nghĩ rằng tôi kén chọn người yêu là nhầm. Mong rằng những
lời nói của tôi tỉnh ngộ được những ai muốn đeo đuổi tôi, và từ nay về sau, nếu
có ai vì tôi mà chết, xin hiểu cho rằng không phải vì ghen tuông giận hờn, bởi
lẽ một người không yêu ai sẽ không làm cho ai phải ghen, còn những người nào
được giác tỉnh không có nghĩa bị khinh rẻ. Kẻ nào gọi tôi là thú dữ và rắn độc,
xin hãy tránh tôi như tránh một con vật có hại và xấu xa; kẻ nào bảo tôi bất
nhân, xin hãy lánh xa; kẻ nào thấy tôi khó hiểu, xin đừng gần gũi; kẻ nào buộc
tôi độc ác, xin đừng đeo đuổi. Con thú dữ đó, con rắn độc đó, con người bất
nhân, khó hiểu, độc ác đó không tìm kiếm, thờ phụng, quan hệ, đeo đuổi ai cả.
Nếu Grixôxtômô đã chết vì tức giận và vì quá yêu, tại sao lại đổ tội cho thái
độ đúng đắn của tôi. Tôi sống trong sạch cùng với cỏ cây; vậy tại sao có những
kẻ muốn tôi sống trong sạch cùng với mọi người lại muốn tôi trở nên xấu xa? Như
tất cả đều biết, tôi có nhiều của cải và tôi không tham lam của người khác; tôi
sống tự do, không thích lệ thuộc vào ai cả. Tôi không yêu, không ghét; tôi
không lừa dối người này, cầu cạnh người nọ; tôi không chế nhạo ai cũng không
cầu thân với ai hết. Tôi chỉ thích chuyện trò với các cô gái chăn cừu trong
làng và chăm nom đàn cừu của tôi. Tôi cũng chỉ muốn sống giữa cảnh núi non này,
và nếu còn nguyện vọng nào khác, đó là được ngắm những cảnh đẹp của trời cao,
nơi an nghỉ của linh hồn.

Nói xong,
không chờ ai trả lời, Marxêla quay ngoắt và biến vào trong quả núi gần đấy,
giữa đám cây rậm rạp. Mọi người có mặt đều khâm phục lý lẽ và sắc đẹp của nàng.
Có một vài anh chàng vẫn chưa tỉnh ngộ (mấy anh này bị đôi mắt đẹp của Marxêla
thu hút), lăm le muốn đi theo nàng. Đôn Kihôtê thấy đã đến lúc phải mang cánh
tay hiệp sĩ của mình ra che chở cho những người đẹp trong cơn nguy khốn. Chàng
bèn nắm đốc gươm, dõng dạc thét lớn:

- Không ai
được theo nàng Marxêla xinh đẹp, bất kể người đó ở địa vị nào và thuộc dòng dõi
nào, nếu không sẽ phải chịu sự phẫn nộ của ta. Bằng những lý lẽ rành rọt và đầy
đủ, nàng đã chứng minh chỉ có lỗi phần nào hoặc không có lỗi gì về cái chết của
Grixôxtômô; thật là một điều lạ lùng nếu nàng phải làm theo ý muốn của những kẻ
yêu nàng. Đúng ra, ta không nên theo đuổi và quấy rầy mà phải quý trọng nàng vì
nàng đã tỏ ra đầy thiện chí đối với Grixôxtômô.

Phải chăng vì
những lời đe dọa của Đôn Kihôtê hay do Ambrôxiô nhắc nhở mọi người hãy làm trọn
nhiệm vụ đối với bạn, không một người chăn cừu nào bỏ đi. Họ tiếp tục đào
huyệt, hay đốt những trang thơ của Grixôxtômô, rồi đặt thi hài chàng xuống
huyệt. Tất cả những người dự tang lễ đều khóc nức nở. Rồi họ úp lên ngôi mộ một
phiến đá to trong khi chờ làm xong mộ chí. Ambrôxiô cho biết chàng đã đặt làm,
trên mộ chí sẽ ghi những hàng chữ:

"Nơi đây
yên nghỉ thân hình lạnh ngắt của một kẻ si tình.

Chàng chăn cừu
đó đã chết vì yêu mà chẳng được yêu.

Ghê thay sức
mạnh tàn khốc của thần tình ái.

Chàng đã chết
bởi bàn tay nghiệt ngã của một sắc đẹp vô tình".

Những người
chăn cừu rắc lên mộ rất nhiều hoa và cành cây, rồi họ chia buồn với Ambrôxiô và
chia tay với chàng. Tiếp đến Vivalđô và người bạn đồng hành tới an ủi Ambrôxiô.
Đôn Kihôtê cũng chào từ biệt mọi người. Vivalđô và bạn mời chàng cùng đi Xêviia
vì đó là một nơi thuận tiện có thể gặp nhiều hơn đâu hết những chuyện phiêu lưu
mạo hiểm ở khắp phố phường và ở các xó xỉnh. Đôn Kihôtê cảm ơn lời mời nhiệt
tình của họ nhưng chàng cho biết là chưa muốn và cũng chưa thể đi Xêviia được
chừng nào chưa trừ hết bọn đạo tặc nhan nhản trên khắp dãy núi này. Trước quyết
tâm của Đôn Kihôtê, mọi người không muốn quấy rầy chàng nữa, họ chào từ biệt
một lần cuối cùng rồi lên đường, vừa đi vừa bàn tán không ngớt, từ chuyện
Marxêla và Grixôxtômô đến những lời nói cử chỉ điên rồ của Đôn Kihôtê. Trong
khi đó, chàng hiệp sĩ của chúng ta quyết định đi tìm cô gái chăn cừu Marxêla,
những mong mang hết khả năng ra phụng sự nàng. Tuy nhiên sự việc đã không diễn
ra theo ý chàng như sẽ kể trong phần sau của câu chuyện có thật này. Tới đây
kết thúc phần hai.