Cảnh vật khu thành sáng nay đã hoàn toàn thay đổi như không phải là nó, chưa hề là nó. Tất cả những gì gọi là màu xanh hay gần như xanh đều biến mất để thay vào đó là màu đỏ lở loét, ngổn ngang, toang hoác đến không tin được của những hố bom, hố pháo, đất đá, công sự, tường thành. Bức tường thành được xây dày dặn, vững chãi là thế mà giờ đây gần như đã tụt ngang bằng với mặt đất, trừ một vài đoạn nhô lên tróc lở như có một con khủng long thời tiền cổ nào đêm qua đã đói khát ngoạm vào nham nhở. Và đó đây là những căn hầm bị xới tung, những đoạn giao thông hào bị biến dạng, lấp đầy.

Cuộc giằng co quyết liệt diễn ra ngay từ lúc ánh trời chưa rạng. Cuộc chiến vào lúc tranh tối tranh sáng rất dễ khiến con người cho rằng đó chính là sự phân định bằng máu của bóng đêm và ánh sáng. Giữa trần gian và địa ngục.

Reuters, một hãng tin tự cho mình luôn lấy sự khách quan, công bằng làm chuẩn mực đã viết, viết theo đúng cái chất tả thực trần trụi nhằm tạo thương hiệu của nó:

“...Có lẽ chưa bao giờ phi pháo được phát huy hết công năng như ở cái võ đài rộng không quá bốn ngàn mét vuông mà chưa rõ vì sao cả hai bên đều mang ra làm trò tỉ thí nhằm tác động tích cực đến cán cân trên bàn hòa đàm Paris?

Quân đội Sài Gòn sáng nay đã quyết định cho xung trận những loại xe bọc thép hiện đại nhất có trấn bao cát chắn đạn ở xung quanh sườn với hy vọng theo luận thuyết quân sự mơ hồ rằng có thể thay đổi được cục diện chiến sự. Còn bên Hà Nội vẫn những vũ khí truyền thống được sản xuất từ Nga Xô nhưng họ đã thể hiện một khả năng bám trụ kỳ lạ! Và như thế kế hoạch tái chiếm dự tính sẽ được thực hiện trong vòng mười tám ngày của phía quốc gia đã khiến người cả tin nhất cũng phải nghi ngờ. Phóng viên của hãng đã có mặt ngay từ những giây phút đầu tiên để chứng kiến bộ binh bên tái chiếm ồ ạt lao lên sau đợt pháo giội xuống tới hàng ngàn trái chỉ trong vài giờ như thế nào. Có thể nói đây là một trận thảm sát mà nó chỉ có thể có trong bức tranh lập thể “Guernica” bất hủ của danh họa Picasso khi miêu tả sức công phá của bom Đức trong cuộc nội chiến Tây Ban Nha thế kỷ 20...”

★

Trước mắt Cường, dù hết đợt này đến đợt khác bị đốn ngã như ngả rạ, dù tiếng kêu khóc vang lên váng trời nhưng cánh lính dù vẫn say máu, lì lợm bám theo những chiếc M41 to cao như tòa nhà có trấn bao cát hai bên thành xe ào lên. Đã có không ít những trái đạn B40, B41 mang sức công phá hủy diệt phụt ra trúng đầu xe, thân xe nhưng cũng chỉ đủ để những con quái thú này rung lên, khựng lại giây lát rồi lại tiếp tục gục gặc chồm tới khạc lửa.

★

Có một đoạn được ghi trong lá thư gửi mẹ của Cường sau đó vài ngày:

“...Mẹ!

Đến lúc này con mới hiểu thế nào là giao chiến! Hồi nhỏ theo anh trai đi xem chọi gà được nhìn tận mắt những chú gà be bét máu me, thân thể rách toác mà vẫn gân cái cổ đỏ rực lao vào nhau thì thấy lạ, giờ mới thật hiểu. Thoạt đầu còn rụt rè, ngần ngại, suy nghĩ xa xôi nọ kia, nhưng một khi máu đã bốc lên đầu, mắt đã nhìn thấy máu đổ ra, thấy đồng đội ngã vùi mặt vào đất ngáp ngáp là không còn cảm nhận gì nữa, chỉ thấy máu và máu sôi lên trong huyết quản, vỗ táp vào giữa mặt. Khoảnh khắc tối tăm mù mịt ấy, con người cả hai bên đều tự quẳng tất cả những gì là ý thức, là chủ thuyết, là lý tưởng, hoài bão, mục đích nọ kia đi mà chỉ còn lại một lớp sương mù đặc quánh của bản năng tự vệ. Đối phương khi đó không hiện hình bằng da bằng thịt mà nó chỉ tồn tại như một bức tường xám xịt, tanh nồng, khét lẹt. Đục thủng, phá vỡ được bức tường ấy thì sống mà để nó đè lên là chết, đơn giản vậy thôi. Con nghĩ vậy mẹ có thấu hiểu cho con không?...”

★

Đối phương vẫn tràn vào như lũ giật. Do lượng người chênh lệch nên các tay súng trong tiểu đội buộc phải cơ động liên tục, lúc nhảy chỗ này lúc nhảy chỗ khác để bịt kín các kẽ hở chứ không thể cố định nằm yên được một chỗ sau những vật che khuất, che đỡ có lúc đã trở thành mỏng manh, vô nghĩa. Chính vì vậy mà tốc độ phòng thủ bị chậm, càng chậm hơn khi nhảy tới đâu phải xách theo cả các loại vũ khí cồng kềnh, lỉnh kỉnh theo đến đó. Có chiến sĩ vừa tiếp cận được chỗ mới, chưa kịp giương súng lên thì đã trúng đạn hay ăn cả một đường lê sắc ngọt xuyên qua người.

Xót xa và điên giận, bất chấp các luồng đạn réo qua đầu như mưa táp, Tạ đứng thẳng người trên bờ đất, gào lạc giọng:

- Mẹ chúng mày!... Nghe này, tụi bay để sẵn vũ khí, lựu đạn ra các điểm cho tao, nó lên điểm nào, chạy người không đến điểm đó mà mần. Bắn chết mẹ chúng nó đi!

Như đi trên sa mạc bỗng được hắt cả một vốc nước mát lạnh vào cổ, chợt tỉnh ra, cả tiểu đội vội ngoăn ngoắt làm theo. Các loại súng, các băng đạn, quả đạn, lựu đạn, cả dao găm, xẻng cuốc... được nhanh chóng đặt về các điểm. Im lặng... Và kế sách của người Tiểu đội trưởng mang cái dáng cua đồng đã có tác dụng rõ rệt. Các luồng đạn bỗng trở nên ken dày, linh hoạt, kịp thời như thể quân số phòng thủ đã bất ngờ được tăng cường lên gấp hai gấp ba và cường độ sát thương cũng theo đà đó mà nhân lên. Những “tòa nhà” di động bắt đầu bị tháo mất móng, đổ kềnh. Những thân người bốc cháy ngùng ngoặng rơi xuống. Một tiếng thét như bị cắt cổ từ phía đối phương vang lên: “Coi chừng dính bẫy mẹ nó rồi. Tản ra!...” Tản đội hình nhưng cường độ tấn công của đối phương vẫn không giảm, chỉ khôn ngoan, thận trọng hơn.

Dưới nắng, những bóng rằn ri màu nâu xám vẫn xuất hiện ngày một đông, lao lên, lùi lại, gầm gừ, gào thét, nhảy nhót như những cái bóng đười ươi, khỉ, vượn thời tiền sử xô về phía con mồi.

Bình vổ nhổ phì từ trong miệng ra một búng máu lẫn cả răng, chửi tục:

- Thế là mất cha nó chiếc răng duyên của bố mày rồi!

Tạ cười khồ khồ:

- Mày phải cám ơn nó đã nhổ cho chiếc răng vổ không công chứ chửi gì?

Rồi anh bất giác sững người, tròn mắt nhìn sang hầm bên cạnh. Tại đó, Hải gù không thèm nằm, không thèm nấp, không thèm cả đội mũ nữa, cứ đứng sổng lưng mà nghiến răng nhả đạn như không cần biết mình đang ở đâu, mình đang đối diện với cái gì. Chốc chốc cậu ta còn nhao hẳn lên mặt đất trống trơn, rút tạc đạn ném như điên cuồng, như mê mụ về phía trước, đến nỗi Tạ phải nhảy thếch lên kéo giật cậu ta xuống với tiếng thét lạc giọng:

- Thằng ngu! Mày chán đời muốn chết thì tìm chỗ khác chết một mình chứ đừng chết ngớ ngẩn trước mặt mọi người thế này! Xuống!

“Chết ngớ ngẩn à?” Hải lầm bầm nhắc lại rồi mặt vẫn lạnh tanh, lại định một mình nhao lên khoảng trống nữa và anh sẽ nhao lên được nếu như cánh tay rắn như thép của Cường không lôi xệch trở lại lòng hào.

Hải đần mặt ra một chút rồi tự nhiên cất tiếng làu bàu như bà già đi chợ:

- Đây là đợt tấn công thứ tám!... Không, thứ chín. Mới có một buổi sáng mà những chín đợt, nhiều quá! Từ giờ đến tối không hiểu còn mấy đợt nữa?

Sen nhìn sang, khẽ chau mày:

- Đừng đếm. Đếm, sẽ không chịu nổi đâu.

Vẻ như không nghe thấy, Hải lầm bầm đếm thêm vài tiếng nữa rồi quay sang chú mục vào đường bắn của mình.

Góc bên kia, cậu bé Tú vừa lắp thêm xong một băng đạn, định bắn tiếp thì chợt nhìn sang Cường, tròn mắt như nhìn người hành tinh khác.

Cường chau mày:

- Cái gì thế?

- Anh giống cái giẻ lau bã trầu của bà nội em ở nhà quá!

Cường giật mình nhìn lại và phì cười. Đúng là giống thật! Áo một nơi, quần một nẻo, toàn thân nhem nhuốc, tơi tả, sây sát, một bên ống quần bị đứt bay đâu không biết, máu chảy ròng ròng trên mặt. Vậy mà đội hình phía bên kia có nã đạn thế nào chúng nó cũng chỉ khuyết đi một chút rồi lại trám lại như cũ.

Trong đầu anh bỗng lóe lên một suy nghĩ khi chợt nhớ đến một trò chơi trận giả trên bãi cát sông Hồng hồi còn đi học, lợi dụng lúc bên kia đang cúi xuống tránh đạn, Cường ghé tai Tú nói nhanh:

- Giờ thế này, em chuẩn bị tiếp lựu đạn cho anh nhé, anh ném đến đâu em rút chốt đến đó. Phải vun chúng lại cái đã!

Tú chưa kịp hiểu chuyện gì thì với sức vóc sẵn có và với một nghệ thuật sử dụng lựu đạn đạt điểm tối ưu hồi còn tập luyện ở thao trường, bằng những trái lựu đạn đã rút chốt do Tú đưa cho, anh vung tay ném chậm từng trái và mở rộng ra vòng ngoài đội hình đám lính dù đang nằm tản mát trước mặt. Trái thứ nhất... trái thứ hai... rồi trái thứ ba... chưa động tĩnh gì. Bị quả nổ phạt sau lưng, chúng vẫn trơ khấc, thậm chí có cái miệng sau bụi cỏ còn nhe chiếc răng bắt nắng vàng chóe ra cười khấc lên như vừa đạt tới cơn cực khoái: “Trật rồi, trật xa rồi các con ơi...” Nhưng đến những trái tiếp theo vẻ như không còn chịu nổi tầm sát thương mỗi lúc mỗi rát rạt ấy, đám lính dù buộc phải hốt hoảng co cụm lại. Chỉ chờ có thế, Cường hét: “Tú, cấp tập!” cả hai cánh tay đồng loạt vung lên. Những chớp lửa cùng lúc phủ chụp xuống những chiếc nón sắt đang tụ lại dày đặc... Chỉ thấy tiếng nổ nối tiếp tiếng nổ, tiếng la hét chồng lên tiếng la hét và khi khói bụi tan, chỗ đó chỉ còn lại một khoảng trống ghê rợn...

Tiếng Bình vổ thét lên khoái trá:

- Cường! Cậu chơi hay quá! Để tớ chơi tiếp!

Bình phấn khích định làm theo thì Cường đã cau mày ngăn lại:

- Thôi, nó chạy hết rồi, để dành.

Nói vậy nhưng trong đầu anh, một suy nghĩ đau đớn vừa nứt ra khi trân nhìn vào cái bãi trống hoác lổn nhổn toàn xác người kia. Anh thực lòng không muốn cái cảnh hãi hùng này lặp lại một lần nữa, nhất là lặp lại do mình. Chết! Chết nhiều quá, ai chết, chết vì cái gì?

Bình vẫn chưa hết phấn khích, anh đứng hẳn lên bờ hào, vạch quần ra đái tồ tồ, còn nói vóng lên như chiếc loa thôn treo trên cành xoan:

- Chết cha các chú chưa? cầm c... cho Mỹ đái mà có khi nó không biết đái còn đái văng cả vào mặt các cậu, sướng chưa?

Nói vừa dứt câu, một luồng đạn cực nhanh hất nhào anh xuống hố nhưng may không bị sao, cái báng súng rắn đanh đã chắn cho anh khỏi cái lưỡi của tử thần đang liếm tới, chỉ có bộ mặt bị đất cát trát vào nhìn như cái mặt ông Địa.

Sen cúi xuống đỡ Bình lên, lắc đầu, vẫn cái lắc đầu nghiêm khắc:

- Mình là quân đội cách mạng, không nên ăn nói như vậy, càng không nên làm những hành động tục tĩu, thắng thua chưa biết nhưng bên kia nó coi thường.

“Coi thường cái con c... ấy! Mẹ!” Vốn trực tính, Bình định văng ra một câu vỗ mặt như thế nhưng vội kìm lại được. Đúng ra chính cái vẻ đĩnh đạc, trầm tĩnh, không bốc mà cũng không chùng của người Tiểu đội phó trong mọi tình huống đã tạo được một cái uy cho mọi người nể vì, noi theo đã kìm anh lại. Chỉ có điều, như một lần thằng Tú vô tình nhận xét, ranh con mà nhận xét sắc gớm: “Anh Bình, sao em thấy con mắt của anh ấy có cái gì lành lạnh lạ lắm, lạnh cả khi nhìn vào xác chết của bên này lẫn bên kia, thật ấy, em nhìn thấy thật mà... Anh Cường bảo đó là phong cách của một người lính con nhà nghề, đúng không?” Chả biết có đúng thật không nhưng cái đầu bù xù đất cát của Bình cứ gật đại vì chàng họa sĩ tương lai đang nghĩ ráo riết đến một chuyện khác. Cái chuyện làm sao phải cho đối phương mất dần sức chiến đấu chứ cứ để nó ào lên như lũ thiêu thân thế này thì mệt quá!

Và, như được cái kỹ xảo tác chiến độc đáo, đầy hiệu quả của Cường khích lệ, Bình vổ quyết định tập trung vào trò chơi điểm xạ của mình. Một thứ điểm xạ không giống ai. Trước những đường đạn chuẩn xác của anh, chỉ thấy địch đứa thì bị vào chân, đứa bị vào tay, đứa lại chỉ bị vào vai chứ không tên nào bị trúng chỗ hiểm. Tạ nhào tới, gắt:

- Cậu bắn cái kiểu gì thế hả? Chơi à? Đùa đấy à? Lui ra!

Bình cười:

- Uýnh bọn dù này không biết chơi có mà toi.

- Sao?

- Rất đơn giản: bắn chết là chỉ mình nó chết, những thằng khác sống nhăn, chựng lại một tí lại xông lên. Bắn bị thương, cứ một thằng bị là mất hai thằng cõng về, ta rảnh tay hơn.

Tạ ngó ra một chút rồi cười khồ khồ, nhe cả hàm răng ám khói, vỗ vào vai Bình đến bốp một cái:

- Giỏi! Cái thằng vẩu... à, không, thằng móm, bây giờ móm rồi, thằng móm này trông ngu ngơ thế mà suy nghĩ lại chả móm tí nào, giỏi!

Mặc dù vậy, sau một hồi chệch choạc, cường độ tấn công của đối phương vẫn không thuyên giảm. Đến đây thì những tuyến hào nông choèn, đào vội mới bộc lộ hết cái điểm yếu chết người của nó. Những tuyến hào nối các hầm chỉ sâu không quá thắt lưng đã khiến cho nhiều chiến sĩ dù đã cố gắng cúi thấp hết cỡ lưng nhưng vẫn bị trúng đạn khi đang vận động. Trong đó có Tú. Cậu ta chạy được một đoạn, thấy đạn bắn sát sạt trên đầu, làm cháy sém cả một chỏm tóc nên vội chạy trở lại. Được mấy bước, đụng một đồng đội vỡ toang lồng ngực, lại vội trở lui... Cứ thế xà quầy, xà quầy hệt con thú bị dính bẫy và chắc chắn sẽ dính nếu như Tạ không kịp chồm tới, gần như kéo xếch cậu ta về phía trước.

Trong lòng hào, người chết, người bị thương nằm ngổn ngang càng làm cho tuyến giao thông đã tắc nghẽn càng trở nên tắc nghẽn. Ánh mắt Hải gù, người thợ cơ khí đường hầm dừng sững vào đó, cháy lên như đang nung nấu một điều gì.

★

Bóng tối sụp xuống.

Kiệt quệ và im ắng. Im ắng đến nỗi Tú tự nhiên thốt lên:

- Em nghiệm ra rồi, cứ khi nào im tiếng súng thì tiếng u u của ruồi nhặng lại tấu lên. Chỉ có độc tiếng u u đó thôi. Các anh thử lắng tai nghe mà xem!

Tạ gắt:

- Nghe mẹ gì, điếc hết lỗ nhĩ rồi còn nghe với ngóng. Mà ruồi nhặng nào bay ra vào lúc tối tăm thế này? Ăn đi không bọn chó nó lại cắn dao lao tới bây giờ!

Ngồi trên mặt đất, ngay cạnh cửa hầm, cả tiểu đội giở cơm nắm ra nhai trệu trạo với mấy miếng cá hộp. Một chiến sĩ bỗng nôn ọe ra đất rồi quay nhìn đi chỗ khác, không ăn nữa.

Tạ hỏi:

- Mày làm sao thế? Nghén à?

- Mùi cá hộp như mùi xác chết... em... em không... - người lính trả lời.

Tạ cũng ném nắm cơm của mình ra xa:

- Mẹ! Mới sang ngày thứ hai mươi lăm mà tiểu đội đã hai mươi lăm lần thay quân. Mỗi ngày mất phân nửa. May mà mấy thằng cũ vẫn còn.

Cúi xuống nhặt cọng cỏ xỉa răng cành cạch, nhổ phì phì mấy cái rồi nhìn khắp lượt tiểu đội, Tạ hắng giọng nói tiếp:

- Rút kinh nghiệm tẹo cho ra cái vẻ chính quy heng! E hèm! Ngày hôm nay tiểu đội nhiệt liệt biểu dương cách đánh của cậu Cường. Khớ đấy, mẹo đấy, đúng kiểu đánh của chiến tranh nhân dân, mai phát huy. Ngược lại cậu Hải, không được, rất không được, đây là chủ nghĩa anh hùng tập thể chứ không phải là anh hùng cá nhân, mang cái cá nhân to tướng ra đây là không hợp. Còn cậu Bình nữa, cũng không được. Ai dạy cậu cái lối đánh chỉ sát thương chứ không tiêu diệt. Mai, dẹp ngay!

- Rõ! - Bình trả lời. - Thì là em cũng thử thí nghiệm.

Sen lên tiếng:

- Tôi lại tán thành thí nghiệm của đồng chí Bình. Không thí nghiệm sao biết sai biết trúng mà chỉnh sửa. Đó cũng là tinh thần của chiến tranh dân dân.

Trong khi mặt mũi Bình rõ là nở ra hết cỡ thì Tạ lại làu bàu:

- Mẹ, cái thằng sao nói kiểu gì nghe cũng được cả thế hè!

Sen nói tiếp, giọng thoáng phiền muộn:

- Đồng chí Tú vẫn tỏ ra nhát sợ, gần một tháng trôi qua rồi mà vẫn nhát sợ thì đây là căn bệnh cố hữu không có khả năng tiến triển, ảnh hưởng không tốt đến tinh thần chiến đấu của anh em. Tôi đề nghị trả đồng chí ấy về phía sau làm nhiệm vụ phục vụ như nấu cơm hay tải thương, tải đạn gì đó sẽ thích hợp hơn.

Tú òa khóc:

- Em sắp quen rồi. Trận nữa là quen thôi. Đừng cho em về phía sau... Mai em sẽ không nhát nữa.

Tạ cười, kéo cậu vào lòng:

- Cố lên, mai mốt thắng lợi, tao gả con nhỏ em cho, con nhỏ đẹp ác ôn! - Rồi anh nhìn qua nhìn lại. - Thằng Cường đâu ấy nhỉ? Tiểu đội vừa biểu dương nó có nghe không đấy?

Ngồi im lìm ở phía sau, chìm trong bóng tối, Cường không trả lời. Biểu dương ư? Biểu dương cái gì ấy nhỉ? Biểu dương vì đã biết dùng kỹ xảo giết được nhiều kẻ thù ư? Trong số kẻ thù ngã vùi mặt xuống đất hôm nay chắc cũng có mẹ có cha, có gia đình, có người yêu, thậm chí cô người yêu ấy cũng lạnh lẽo chia tay trước khi họ vào trận như mình...

- Cường đâu?

Tiếng gọi lần hai kéo xếch anh về thực tại. Cường đứng dậy bước trở lại đội hình, nói cái điều anh đã định nói từ lâu nhưng chưa có dịp nói:

- Tôi thấy ta thương vong nhiều vì hệ thống hầm hào đều đang ở dạng gần như lộ thiên rất nguy hại.

- Đó là chủ trương của trên để dễ cơ động và tiếp ứng. Chả lẽ ta lại đào địa đạo ngay ở cái chỗ không còn một phân vuông đất nào không trộn toàn sắt thép ư? - Sen ôn tồn bác lại.

- Trên không phải bao giờ cũng đúng. Mọi chủ trương không phải bao giờ cũng không sai. Tôi nghĩ mọi cái đều phải bắt đầu từ cọ xát thực tiễn, từ xương máu người lính đổ ra.

Tạ xua tay:

- Ồi ồi! Thôi, con xin các bố không lý luận nữa. Chắc các bố ở trên cũng đang nhức đầu về chuyện này.

Chợt Bình vổ ngó quanh:

- Ơ, thằng Hải gù đâu ấy nhỉ? Lúc nãy còn thấy hắn đánh rắm bum bủm như cái thằng bị táo bón mãn tính ở đây kia mà?

Một tiếng nói bật lên từ vũng tối:

- Từ ngày đầu vào trận đến giờ, tôi thấy thái độ cậu này lạ lắm, lúc thì ngồi im như chết, lúc lại lao lên nhả đạn tứ tung như cái kẻ bị tâm thần, không để ý gì đến chết sống cả. Coi chừng cậu ấy đi... hôi của.

- Tôi không tin. - Sen bác lại. - Trong chiến đấu, hôi của là một hành vi không thể tha thứ được, nó làm tổn thương nghiêm trọng đến phẩm chất và nhuệ khí chiến đấu của người lính.

- Đúng! - Cường nói. - Với Hải, nếu đêm qua cậu ta đi moi gạo sấy, thịt hộp, thuốc lá trong đám xác lính dù thì cũng là để đem về dùng chung cho tiểu đội chứ không phải cho cá nhân mình.

Sen gật đầu:

- Tôi cũng nghĩ vậy. Những lúc thân thể và đầu óc căng lên như sắp đứt thế này, ta nên cố gắng nghĩ đúng về nhau.

Tạ vỗ hai tay vào nhau cái bốp:

- Đúng, phải nghĩ đúng chứ. Đồng đội mà nghĩ sai là rất bậy đó. Nhưng tao nói cho nghe này, kinh nghiệm đánh nhau là cấm kỵ ba điều: cơm sống, hôi của, mèo mỡ. Mèo mỡ thì ở cái chảo lửa này có bói cũng không ra một mẩu, có chó đứa nào mà mèo, nhưng còn hai cái kia, đứa nào phạm đứa đó chết sặc máu đấy.

Tú ghé tai Cường nhưng mắt lại liếc nhìn nhanh sang Bình:

- Thảo nào hôm qua anh Bình nấu cơm sống, tiểu đội “đi” luôn hai người.

Tạ vẻ sốt ruột:

- Cậu Cường đi tìm thằng Hải xem nó có đi hôi của thật không thì xách cổ nó về!

- Tôi đi với Cường.

Sen nói và cả hai xách súng, ngoắc đèn pin bước nhanh vào khoảng tối trước mặt. Ngổn ngang, bừa bộn, mùi tử khí xông lên sặc sụa. Chốc chốc họ lại vấp lại trượt lại giẫm phải một cái rễ cây, một xác chết... không hiểu của phía bên kia hay phía bên này nếu không chú mục nhìn vào bộ đồ họ đang mặc, đôi giày dưới chân hoặc cái mũ họ đội trên đầu. Đó đây có những tốp đi gom tử sĩ đem chôn, giọt đèn pin trên tay họ run rẩy, nhấp nháy như giọt ma trơi trên một vùng nghĩa địa. Chôn trong đêm, chôn âm thầm, chôn tạm bợ, chôn cả hai sắc lính như không phải là chôn mà chỉ là vùi nhanh vào mặt đất một thân thể con người không còn nguyên vẹn!

Sen bước đến một hố chôn nông hoẻn, hỏi nhỏ:

- Sao không đào sâu xuống chút nữa, đồng chí ơi!

- Sâu ích gì! - Người lính càu nhàu. - Mai bom pháo nó lại cày lên, mất công.

Cường nghẹn lời:

- Anh Sen... Cứ đà này tôi sợ mấy ngày nữa không còn đất để chôn mất!

Sen gật đầu:

- Mình tin cấp trên đã thấy rõ điều này và chắc chắn sẽ tìm ra giải pháp.

- Giải pháp chuyển qua sông ấy à? Ta đã cho chuyển rồi nhưng không xuể, lại đành phải chôn tại chỗ đấy thôi.

Sen không nói thêm gì nữa. Họ cắm cúi đi tiếp.

Đến một chỗ thoáng hơn, bớt nặng mùi hơn, Sen dừng lại, giọng nói rõ ràng là đã được chất chứa từ trước:

- Cường này, cậu là một người lính tốt, cậu có những lợi điểm mà người khác không có như sự dũng cảm, trí thông minh và khả năng quyết đoán, nhưng trong góc khuất của cậu hình như vẫn có vấn đề.

Vấn đề? Không hiểu sao gần đây, nhất là khi bắt đầu vào trận, anh rất hay dị ứng với hai chữ “vấn đề”. Vấn đề gì? Sao người ta lại lấy những ngôn từ vốn chỉ dùng trong văn bản cuộc họp ra để lắp đặt vào góc khuất trong tư tưởng con người thế nhỉ? Tuy vậy, trước cách nói chân thành của Sen, anh cũng không lấy đó làm điều nên vẫn cố tỏ ra nhẹ nhàng:

- Anh nói tiếp đi!

- Đó là cách nghĩ và cách nói ra cái suy nghĩ ấy. Cái câu “Trên không phải bao giờ cũng đúng” hay “Mọi chủ trương không phải bao giờ cũng không sai” của cậu, sự thật có thể như thế, hơn như thế nhưng nói ra là bất lợi, bất lợi cho cậu và bất lợi cho cái chung, nhất là vào lúc nước sôi lửa bỏng như thế này, dễ bị người ta đánh giá.

- Tức là mình phải nói khác sự thật?

- Tùy cậu hiểu.

- Cuộc sống và tính mạng của người lính là thật nhất mà chúng ta còn không tiếc thì hà cớ gì phải tránh né những sự thật râu ria khác.

- Mình đồng ý nhưng vấn đề là chúng ta phải biết đặt tình cảm, suy nghĩ của mình trong cái đà chung của hoàn cảnh. Ví dụ, điều này mình cũng nói thật, vì quý cậu mà nói, những trang nhật ký của cậu viết gửi mẹ nên cất kín đáo một chút, cứ để tơ hơ ra như thế, người xấu bụng nó đọc được dễ thành chuyện lắm.

Cường thoáng lặng đi. Thảo nào chiều qua giở cuốn sổ ra định ghi tiếp vài dòng thì anh chợt thấy cái trang có đánh dấu không còn nguyên như cũ nhưng không để ý, cho rằng nó bị xô lệch do hơi bom thôi chứ giữa cái sống cái chết mỏng manh quá thể thế này, ai còn lòng dạ nào mà đi đọc trộm nhật ký của nhau.

Nghĩ vậy, giọng anh căng lên:

- Riêng cái này thì tôi không đồng ý với anh. Chả lẽ cứ chiến tranh là con người ta phải trở thành vô tri vô giác, thành cỗ máy chiến đấu mà không được giãi bày, tâm sự, không có tâm hồn, tâm trạng gì hết sao? Cuộc chiến đấu vậy thì buồn quá! Và lý do cầm súng như vậy cũng nghèo nàn quá! Đó là chưa nói viết nhật ký là quyền riêng tư của mỗi người, không ai có quyền xâm phạm.

Sen khẽ cười, vẻ buồn buồn:

- Cường hiểu sai mình rồi. Cuốn nhật ký của cậu không hiểu sao lại rơi ra khỏi ba lô, sợ bị đất vùi nên mình mới nhặt lên, xếp lại rồi vô tình đọc lướt được mấy dòng thôi. Nếu mình có ý gì thì phải im lặng chứ nói thẳng ra với cậu làm gì, đúng không? Mình chỉ muốn giữ cho cậu, cho các cậu thôi.

Cường bất giác khẽ rùng mình rồi như có cái gì nghèn nghẹn dâng lên, anh quay sang nắm chặt tay Sen, chìm giọng:

- Thành thực... thành thực xin lỗi anh!

- Không có gì. Đây cũng là tấm lòng của mình. Kẻ thù và bom đạn đã làm cho ta quá khổ rồi, đừng vì một sơ suất gì mà ta lại làm cho ta khổ thêm nữa.

Sen chỉ nói thế rồi im lặng hạ thấp người đi tiếp. Đang dò bước, bỗng họ chợt nghe thấy một tiếng sột soạt ở ngay phía trước.

Sen vội ngồi thụp xuống, găm súng lên, nói khẽ:

- Coi chừng thám kích chúng đột vào ban đêm!

Cường cũng găm súng về phía tiếng động ấy... Nhưng không phải, chỉ là cái bóng của một con kỳ đà to bằng bắp đùi vụt ra từ một cái bụng tử thi ép xẹp chắc sau khi đã ăn hết ruột gan... Bụng Cường cũng bất giác cuộn lên bỏng rát như bị chính hàm răng nhọn hoắt, trắng ởn của con vật chuyên ăn xác thối kia cắn nát, lôi hết ruột gan ra ngoài.

Lại một tiếng sột soạt nữa... Nhưng lần này là bóng người, cái bóng gù gù của Hải. Hải đang lui cui tìm kiếm cái gì trong cỏ lác, vôi vữa, dưới lưng xác chết. Anh lật cái này, lật cái kia rồi lại lui cui tiếp, lại lật lên hạ xuống, thở phì phò. Cường tái mặt, dừng sững, trời ơi, chả lẽ nó hôi của thật ư? Còn Sen lại lặng lẽ cười, cái cười như hàm ý, các cậu còn nông cạn lắm, các cậu còn chưa hiểu gì về con người cả, rồi bám theo với bước chân nhẹ như chân mèo...

Phía trước, đang lui cui chợt Hải như phát hiện ra điều gì, vội dò dẫm bước tới, vận sức nâng lên một cái nắp bằng xi măng khá dày. Một lỗ tối hun hút hiện ra. Hải tuồn người xuống. Cường tuồn theo. Một mùi hôi thối xộc lên khiến anh xây xẩm mặt mày. Thì ra họ đang đứng trong lòng một cái cống ngầm không rõ hình hài. Bóng Hải đen sì mò mẫm lần từng bước ở đằng trước. Cường cũng lần theo, cố không để phát ra tiếng động. Im ắng... Chỉ có bước chân người giẫm lên nhóp nhép. Thời gian trôi qua... Và Hải chỉ dừng lại khi trước mặt anh bỗng xuất hiện một khoảng sáng cửa hầm có tiếng sóng sông dội vào ì oạp. Kêu lên một tiếng mừng rỡ như kẻ đi đào vàng đã tìm ra được một vỉa vàng quý giá, Hải vội quay lại, chạm Cường, giật nẩy người định giương súng. Cường kêu:

- Khoan, đừng bắn! Tớ đây, Cường đây!

Hải cũng kêu:

- Mình tìm ra được đường cống ngầm rồi. Thắng rồi! Vô lý lại không có. Gọi là thành thì dưới phải là cống chứ. Người Pháp họ chả làm thiếu cái gì bao giờ.

Cường nắm chặt lấy bàn tay tơ tướp của bạn:

- Hóa ra cái nghề làm điện hay chui rúc của cậu nó cũng có tác dụng đấy nhỉ? Thôi, lên! Cả tiểu đội đang nháo nhác vì cậu kia kìa!

Họ đi nhanh trở lại. Lên đến cửa cống, chạm cái bóng của Sen đang đi đi lại lại có vẻ bồn chồn, Cường nói vui:

- Đúng là cậu này đi hôi của thật. Hôi được cả một cái cống ngầm Paris ăn thẳng ra sông Seine.

Sen cũng cười, vỗ mạnh vào vai Hải:

- Thật vậy ư?... Tuyệt lắm Hải ơi! Rồi tới đây, cả cái Thành cổ này, cả mặt trận này sẽ biết đến công lao của đồng chí. Mình biết đồng chí sẽ là người như thế.

- Cám ơn Tiểu đội phó!

Lời cám ơn không mặn không nhạt, vẫn vẻ đăm chiêu như đang nung nấu một điều gì, anh nhanh chân đi về khu hầm của tiểu đội.