Khi rời khỏi Hoàng Nguyên, Tôn Thiếu Bình và các bạn đồng hành đều biết rõ rằng, họ là công nhân của mỏ than Nhai Loan thuộc Cục khai thác khoáng sản Đồng Thành.

Còn Nhai Loan là nơi như thế nào, họ hoàn toàn không biết. Có một điều họ tin chắc không nghi ngờ gì: đó nhất định là một nơi tốt đẹp.

Hơn bốn mươi người cùng xuất phát với anh đều là những người được tuyển từ nông thôn. Việc từ thành phần nông dân chuyển sang thành phần công nhân, đối với họ, là bước ngoặt lớn trong lịch sử cuộc đời. Không nghi ngờ gì, tương lai trong tưởng tượng của họ là rực rỡ huy hoàng.

Nhưng, tuy đều xuất thân từ nông thôn, tình cảnh của những người khác lại rất khác với Tôn Thiếu Bình. Trong số những người này, chỉ có một mình anh là con nhà thuần nông. Cha của những người khác đều là lãnh đạo công xã hoặc trưởng, phó phòng, giám đốc các sở, ban ngành ở huyện hoặc thành phố. Ở khắp nơi tại Hoàng Nguyên, tình trạng đàn ông đi làm ngoài còn phụ nữ thì lao động tại nông thôn là rất phổ biến. Chính sách Trung Quốc quy định hộ khẩu của con cái đi theo mẹ. Vì vậy, tuy có cán bộ đã làm lãnh đạo huyện, xã, con cái họ vẫn thuộc thành phần nông dân. Dù họ nắm giữ quyền lực, nhưng vẫn bị ràng buộc bởi chính sách và pháp luật quốc gia: hiện giờ không cho phép tuyển công nhân và cán bộ từ nông thôn. Những người này chỉ có thể sốt ruột mà không làm gì được. Giờ đây, thật vất vả lắm mỏ than mới phá lệ tuyển công nhân từ nông thôn, tất nhiên chỉ có con em họ mới được chọn. Ăn bữa cơm của mỏ than tuy không lý tưởng nhưng dù sao cũng là bữa cơm nhà nước. Mà ai cũng biết, bát cơm nhà nước là bát cơm sắt. Hơn nữa, đã cầm được bát cơm này, chẳng lẽ phải ăn cả đời ở mỏ than sao? Trước tiên cứ cầm lấy vài ngày đã, rồi tính đường điều chuyển về nơi khác! Có người con mình còn chưa tới mỏ đã bắt đầu đi khắp nơi dò hỏi, chạy vạy quan hệ rồi — với họ, con cái đến mỏ than chẳng qua chỉ là đi một vòng mà thôi.

Tôn Thiếu Bình chính là cùng một nhóm người như vậy xuất phát từ Hoàng Nguyên.

Đó là một buổi sáng tháng Chín, thời tiết đã có chút se lạnh. Khi thành phố Hoàng Nguyên còn chưa thức giấc, sân nhà trọ ở Đông Quan đã nhộn nhịp hẳn lên. Hai chiếc xe tải lớn đã khởi động, những thanh niên sắp lên đường lần lượt tạm biệt người thân đến tiễn, rồi háo hức leo lên chiếc xe trống phía trước. Chiếc xe còn lại chất đầy chăn chiếu và hành lý của họ, chất cao như một ngọn núi nhỏ.

Không ai tiễn Thiếu Bình. Sau khi anh trai đưa em gái đến đây thì đã quay về thôn Song Thủy. Tiểu Hà, Lan Hương, Kim Tú đều lần lượt đến tỉnh thành, bắt đầu cuộc sống mới. Vốn dĩ bạn thân Kim Ba nói sẽ tiễn anh, nhưng hôm qua đơn vị điều anh đi công tác ở Bao Đầu — anh mới vừa chính thức đi làm, không dám trễ nải công việc.

Chuyện này cũng chẳng sao. Đối với một người từng bôn ba với đời, anh không vì thế mà cảm thấy cô đơn hay buồn bã. Không, anh không phải là chú chim non lần đầu rời tổ bay đi; anh  đã từng đi qua hành trình gian khổ trong mưa gió. Lúc này, anh thật sự không vì không có ai tiễn mà hụt hẫng, trái lại trong lòng còn dâng trào một cảm giác vui mừng và ấm áp. Đúng vậy, bất luận điều đang chờ phía trước là gì, anh cũng lại một lần nữa bước lên hành trình mới của đời người.

Anh cũng chẳng mang nhiều hành lý. Bộ chăn chiếu cũ vốn có, trong lúc cao hứng, anh hào phóng tặng lại cho người bạn cùng làm thuê nghèo khổ tên “Hoa Cà Rốt”. Bộ chăn mới Tiểu Hà tặng anh, anh cũng nhường lại cho em gái đang học đại học, chỉ giữ lại một tấm ga trải giường làm kỷ niệm tuổi trẻ. Ngay cả chiếc túi xách lớn mua lúc đi làm thuê, anh cũng bảo anh trai mang về nhà.

Bây giờ, anh vẫn xách chiếc túi cũ từ quê mang theo lúc tới Hoàng Nguyên. Chiếc túi này còn rách hơn trước, quai túi đứt buộc lại bằng mấy nút thắt, vài miếng vá trên bề mặt vẫn là do vợ bí thư Tào ở Dương Câu — suýt chút nữa trở thành mẹ vợ của anh — khâu cho.

Toàn bộ tài sản của anh đều gói trong chiếc túi vải vàng rách nát này — vài bộ quần áo cũ, vài đôi giày rách tất thủng. Tất nhiên, tấm ga trải giường Tiểu Hà tặng cũng được xếp gọn ghẽ trong đó, bọc trong túi nilon; rõ ràng nó đã không còn là vật dùng mà là một món kỷ vật.

Anh xách chiếc túi rách ấy, vừa xúc động vừa lặng lẽ trèo lên xe giữa đám đông ồn ào.

Chiếc xe trong tiếng chia tay râm ran rời khỏi nhà trọ Đông Quan.

Khi xe chạy qua thành phố, trời vẫn chưa sáng hẳn. Phố xá Hoàng Nguyên yên tĩnh lạ thường, chỉ có vài ông già chạy chậm chậm dọc vỉa hè, đến cả tiếng ho của họ cũng vang dội. Bên kia sông Tiểu Nam, dáng uy nghi của tháp cổ chín tầng lờ mờ hiện ra trong làn sương; phía đường chân trời, ánh sáng trắng đã bắt đầu le lói.

Thiếu Bình bám lấy thành xe, đảo mắt nhìn quanh thành phố thân thuộc này, đôi mắt lại lần nữa đẫm lệ. Tạm biệt, Hoàng Nguyên! Tôi sẽ mãi ghi nhớ tất cả nơi đây; những vui buồn mà anh để lại trong tim tôi, dù là hiện tại hay tương lai, đối với tôi đều ngọt ngào; vì vậy, tôi sẽ mãi mãi hoài niệm anh, cảm ơn mày...

Chiếc xe chạy về phía nam, bò qua các đèo dốc và khe núi uốn lượn trên cao nguyên Hoàng Thổ, rồi theo các con suối nhỏ, dọc theo dòng sông cuồn cuộn, sau một ngày xóc nảy, bất ngờ như từ trên trời rơi xuống, nhảy khỏi đỉnh cao nguyên. Màu xanh ngày càng đậm dần... Khi trời tối mịt, xe cuối cùng cũng tiến vào khu đô thị Đồng Thành — nơi họ hằng mong đợi.

Trước mắt họ là một vùng ánh sáng rực rỡ và sự náo nhiệt đặc trưng của một thành phố lớn. Những thanh niên mệt mỏi nằm nghiêng ngả cả ngày trên xe liền bật dậy, ánh mắt rạng rỡ niềm vui sướng, reo hò chào mừng điểm đến huy hoàng của đời mình.

Nhưng họ mừng quá sớm rồi. Nơi họ thực sự đến không phải là đây.

Khi xe dừng ở quảng trường nhà ga, nhiều người lập tức thu dọn đồ đạc trên xe. Nhưng người phụ trách tuyển dụng nhảy từ cabin xuống, hét lên với đám người đang hào hứng ấy: “Xuống xe đi tiểu, lát nữa xe còn chạy!”

Thế nghĩa là, nơi họ phải đến không phải chỗ này sao?

Không phải. Mỏ than Nhai Loan nằm trong khe núi phía đông, cách Đồng Thành bốn mươi dặm đường.

Những người đang hứng khởi nghe nói còn phải đi tiếp thì tinh thần sụt hẳn. Trong tưởng tượng của họ, nơi họ đến chính là một nơi rực rỡ ánh đèn thế này.

Khung cảnh rực rỡ của Đồng Thành về đêm chỉ để lại trong họ một ấn tượng thoáng qua. Chiếc xe nhanh chóng rẽ vào một khe núi tối đen sâu thẳm phía đông. Họ thậm chí còn chưa kịp nhìn thấy con tàu lửa mà họ hằng mơ ước, chỉ nghe một tiếng hú dài rợn người và tiếng bánh xe nghiến trên đường ray vang dội, rồi bị kéo vào khe núi đầy đất đá không khác gì quê nhà của họ... Một cảm giác bất an và sợ hãi chợt khiến thùng xe vừa rồi còn reo hò vui mừng rơi vào tĩnh lặng. Trong bóng tối, từ đám người phía trước vang lên vài tiếng thở dài sụt sùi.

Khi một vùng ánh sáng khác hiện ra, họ lại một lần nữa đứng dậy trong xe, ánh sáng lần này cũng khá rực rỡ. Vậy là không kiềm được, tinh thần họ lại phấn khởi trở lại.

Đây quả thật là một mỏ than — nhưng vẫn chưa phải Nhai Loan!

Xe lại chạy vào bóng tối lần nữa.

Tâm trạng mọi người lại tụt xuống.

Sau đó, xe chạy qua thêm hai khu mỏ nữa, đến khoảng mười giờ đêm mới tiến vào mỏ than Nhai Loan.

Nhìn quy mô ánh đèn, Nhai Loan rõ ràng cũng là một nơi lớn.

Trong thùng xe lập tức rộn ràng hẳn lên. Trong bóng tối, có người nói với giọng rất oai phong: “Hừ! Xem chúng ta là hạng người gì chứ! Bọn họ dám nhét chúng ta vào cái nơi tồi tàn à?” Những đứa con chưa từng thấy qua cảnh đời, trong đầu chỉ giữ hình ảnh quyền thế của cha mình ở huyện xã, dường như quyền uy ấy kéo dài đến tận đây, thậm chí xa hơn nữa.

Chiếc xe chở những đứa con tự cho mình là đặc biệt của cao nguyên Hoàng Thổ dừng lại ở một sân đất nhỏ trước khu điều hành mỏ. Họ không biết, nơi đây chính là “Quảng trường Thiên An Môn” của mỏ Nhai Loan. Trên bức tường ba tầng của khu điều hành treo một băng-rôn vải đỏ: “Nhiệt liệt hoan nghênh công nhân mới đến mỏ”. Cùng lúc đó, loa phát thanh phát đi phát lại bài phát biểu chào mừng với giọng phổ thông pha âm Hà Nam của một nữ phát thanh viên.

Ánh đèn rực rỡ cộng với bầu không khí náo nhiệt, hiện ra một thế giới mê người. Máu trong người họ sôi trào. Trước giờ vẫn nghe nói mỏ than vất vả thế nào, xem ra cũng không đến mức tệ như lời đồn! Nhìn kìa, chẳng khác gì đến thành phố phồn hoa! Nơi tốt đấy!

Thế nhưng, khi người phụ trách tuyển dụng dẫn họ đến chỗ ở, cái đầu đang nóng bừng của họ lập tức nguội lạnh. Họ thấy một dãy nhà hang cũ nát xây bằng gạch, bên trong chẳng có gì cả. Trên nền đất phủ lớp bụi tích tụ nhiều năm; tường bị khói hun đen kịt, trên đó còn dán đầy những thứ bẩn thỉu khó coi như nước mũi. Đây chính là nơi họ sẽ ở?

Mặt khắc nghiệt của cuộc sống mỏ than lần đầu hiện ra trước mắt họ.

Còn chưa kịp thở dài, người phụ trách phân phối lao động của mỏ đã quát tháo như một huấn luyện viên quân sự nghiêm khắc, bắt họ đi chỗ khác vác ván giường, khiêng ghế. Đúng vậy, đã đến mỏ than thì đừng mong ai hầu hạ, mọi việc đều phải tự thân vận động. Vác giường, khiêng ghế có đáng gì! Cuộc sống khắc nghiệt hơn còn ở phía sau!

Một hang động có một lỗ cửa mà ở đến mười người. Mọi người vừa mới dựng xong ván giường, nhân viên điều phối lao động liền hét lên gọi đi ăn cơm.

Họ lặng lẽ nối đuôi nhau thành hàng đến nhà ăn. Mỗi người được phát một cái bát sứ to. Một bát rau thập cẩm, ba cái màn thầu.

“Có canh không?” có người hỏi.

Nhân viên điều phối lao động bĩu môi, xem như trả lời: Thôi đi, đến chỗ này rồi còn kén chọn gì canh với cỏ nữa!

Ăn xong, những người mang tâm trạng phức tạp này lại quay trở về ký túc xá, bắt đầu trải giường, dựng giá đặt va-li.

Lúc này, không khí đã có phần dịu lại. Mọi người vừa trò chuyện vừa tranh giành chỗ giường tốt hơn; sắp xếp đồ đạc của mình. Dù điều kiện ra sao, cuối cùng thì cũng đã có việc làm rồi mà!

Giờ đây, đám con cái cán bộ huyện lần lượt mở tấm vải nhựa màu bọc chăn gối. Ai nấy đều có một bọc to, chăn đệm đều có ít nhất hai bộ. Khi những bộ chăn đệm sạch sẽ tinh tươm được trải lên, hang động tối om này bỗng rực rỡ sắc màu, như thể cả căn phòng bừng sáng lên. Tâm trạng của mọi người cũng theo đó mà phấn chấn hẳn lên. Họ lần lượt mở va-li da hoặc rương gỗ bọc đồng, lấy ra rồi lại cất vào những thứ bên trong, giống như khoe khoang...

Chỉ có Tôn Thiếu Bình là im lặng không nói gì. Anh đặt duy nhất tài sản của mình — chiếc túi xách rách — lên tấm ván trống ở góc tường phía sau căn phòng, chỗ không ai chọn nằm. Cho đến giờ, không ai trong đám người này để ý đến anh. Đúng vậy, anh quá lam lũ, mặc bộ quần áo cũ, xách một túi rách, đến cả một bộ chăn màn tử tế cũng không có. Trong ánh mắt khinh thường của mọi người còn ẩn chứa một nỗi thắc mắc khó hiểu: Với bộ dạng như vậy, anh dựa vào đâu mà được tuyển dụng?

Đến giờ phút này, Thiếu Bình cũng bắt đầu thấy hối hận: Anh không nên đem bộ chăn rách ấy cho người khác. Lúc ấy anh nghĩ, đã có việc làm rồi thì mọi thứ sẽ có cách giải quyết. Nào ngờ ngay lập tức rơi vào cảnh khó khăn. Đúng vậy, thời tiết ngày càng lạnh, không có chăn gối thì sao mà chịu nổi? Điều quan trọng hơn là, bây giờ anh đang sống chung với một nhóm người như thế này! Nếu còn ở Hoàng Nguyên đi làm thuê, thì cũng chẳng sao; ai cũng cùng cảnh khổ, anh sẽ không bị đồng bọn cười nhạo.

Lúc này anh chỉ còn cách như vậy — trên người chỉ còn mấy đồng tiền lẻ. Anh nghĩ, may mà còn có bộ đồ nhung, nằm mặc nguyên quần áo trên tấm ván giường trần trụi cầm cự một tháng chắc cũng được. Một tháng sau, chỉ cần có lương, việc đầu tiên phải làm là sắm cho được bộ chăn màn.

Bây giờ, những người cùng phòng, người thì rửa mặt đánh răng, người đã rửa ráy xong thì ngồi bên giường gọt táo ăn; hoặc mời nhau thuốc lá có đầu lọc và những chai bia sủi bọt.

Thiếu Bình ngồi thẫn thờ bên giường một lúc, rồi bước ra khỏi căn phòng ồn ào ấy, một mình đi ra ngoài.

Anh đứng bên bức tường gạch đổ nát trong sân, châm một điếu thuốc “Phi Hạc” rẻ tiền, rít từng hơi một. Lúc này đã gần nửa đêm, toàn bộ khu mỏ vẫn chưa yên tĩnh. Ánh đèn dày đặc và rực rỡ rải khắp thung lũng núi này, từ đáy suối lan lên đến đỉnh núi. Từ bốn phương tám hướng vang lên đủ thứ âm thanh xa lạ và hỗn loạn. Phía đối diện khe núi là những dãy bóng núi mờ mịt đen kịt như cắt giấy.

Không hiểu sao, một cảm xúc vui sướng lạ thường tự nhiên dâng lên trong lòng anh. Anh nghĩ, hiện tại có khó khăn thì sao chứ? Mới không lâu, anh vẫn còn là một kẻ lang thang, như bụi cỏ không rễ trôi nổi giữa nhân gian. Bây giờ, anh đã có nghề nghiệp, có chỗ ở, có giường nằm... Bánh mì sẽ có, sữa cũng sẽ có, Lênin đã nói. Ha ha, mọi thứ rồi sẽ có thôi... Anh đứng bên bức tường gạch, tự động viên mình một lúc rồi quay lại phòng ngủ.

Giờ đây, mọi người đều đã chùm chăn ngủ say.

Thiếu Bình cởi đôi giày cao su, gối lên chiếc túi vải vàng rách, nằm trên tấm ván giường trống trơn.

Đêm đó, anh ngủ không yên giấc. Mọi âm thanh hỗn loạn vây lấy anh. Đặc biệt là tiếng còi tàu lúc nửa đêm, khiến anh thấy vừa lạ lẫm vừa phấn khích. Lúc đó, anh nhớ đến làng quê, con sông Đông Lạp nước trong xanh lấp lánh, mây trắng lững lờ trôi. Rừng táo ở Miếu Bình chắc giờ đã nhuốm đỏ một nửa, lúa mi trên núi chắc cũng đã ngả vàng, tỏa ra hương thơm ngào ngạt trong gió thu. Còn cây hòe già trước cửa nhà chú Vạn Hữu, không biết lại có thêm bao nhiêu tổ chim khách... Sau đó, dòng suy nghĩ anh lại trôi về Hoàng Nguyên: núi Cổ Tháp, đầu cầu Đông Quan, hang đá không cửa sổ, những người lao động nằm trần truồng trong đống rơm...

Sáng hôm sau thức dậy, những người cùng phòng không để ý gì khác, vội vàng chạy ra khỏi hang động, muốn xem rốt cuộc Đại Nhai Loan là nơi như thế nào.

Cảnh tượng huy hoàng do ánh đèn đêm tạo ra đã biến mất. Ánh nắng mặt trời đã phơi bày bộ mặt khiến người ta thất vọng của Đại Nhai Loan. Vẻ tươi cười vốn đã không nhiều trên mặt mọi người lập tức biến mất. Khu mỏ lộ ra vẻ thô sơ, hỗn loạn và đơn điệu. Ở đây không có hoa tươi, không có đài phun nước, không có đường rợp bóng cây, không có bất kỳ cảnh đẹp nào mà họ từng mường tượng. Chỉ có than đen, công trình xám xịt; chỉ nghe thấy tiếng máy móc thô kệch và khàn đục. Tường nhà nhuộm màu khói, lá cây phủ bụi than, đến cả con suối nhỏ trong khe núi cũng đen ngòm... Ban ngày và ban đêm ở Đại Nhai Loan là hai thế giới hoàn toàn khác nhau!

Khi phần lớn mọi người bắt đầu cảm thấy nản lòng thì trong lòng Tôn Thiếu Bình lại dâng lên sự vui sướng: Tốt quá, nơi này thật hợp với hoàn cảnh của ta!

Trong mắt anh, tình hình ở đây còn tốt hơn anh tưởng. Anh không ngờ khu mỏ lại rộng lớn và hùng vĩ đến vậy. Nhìn xem, nhà cửa chen chúc chật kín cả một thung lũng lớn, đường phố, cửa hàng, cơ quan, trường học, cái gì cũng có. Tòa nhà tuyển than hùng vĩ, bánh xe trời quay cuồng, đống than cao như núi, tiếng tàu rầm rộ. Ngay cả những mảnh sắt vụn rải đầy đất cũng là biểu hiện của sự giàu có! Đúng vậy, trong mắt những kẻ được nuông chiều, nơi này vừa bẩn vừa đen, chẳng có chút thi vị gì. Nhưng trong mắt anh, đây là nơi có thể tạo ra tài sản khổng lồ, là một sân khấu cuộc đời tràn đầy cảm hứng!

Suy nghĩ ấy của Tôn Thiếu Bình là điều rất tự nhiên, bởi so với những cảnh đời gian khổ mà anh từng trải qua, nơi đây đã là một bước tiến lớn.

Sáng hôm sau, theo thông lệ của mỏ than, họ phải kiểm tra sức khỏe lại.

Khoảng mười giờ, nhân viên điều phối lao động dẫn họ leo lên một con dốc nhỏ, băng qua đường sắt, đến bệnh viện mỏ ở sườn núi phía tây.

Việc kiểm tra lại hoàn toàn theo tiêu chuẩn khám nghĩa vụ quân sự. Trước tiên là kiểm tra bằng mắt, sau đó kiểm tra khớp xương, chấn thương hay bệnh ngoài da. Có hai người lập tức bị loại ở khoa xương và da liễu. Bệnh ngoài da là tuyệt đối không được, vì hàng ngày mọi người phải tắm chung trong bể nước. Thiếu Bình thuận lợi vượt qua từng cửa ải.

Nhưng không hiểu sao, tâm trạng anh ngày càng căng thẳng. Anh quá trân trọng lần tuyển dụng này, đây là bước ngoặt của cả cuộc đời anh. Anh sợ rằng ở phút cuối lại xảy ra chuyện bất ngờ gì đó.

Đúng như người xưa nói: sợ gì gặp nấy. Vốn dĩ thân thể anh rất khỏe, không có bệnh tật gì, nhưng sự căng thẳng vô lý ấy cuối cùng lại dẫn đến tai họa kinh hoàng — anh bị trượt ở mục đo huyết áp!

Lúc đo huyết áp, theo tiếng bóp bóng cao su của nữ bác sĩ, tim anh đập như muốn vỡ tung, kết quả là huyết áp tối đa lên đến một trăm sáu mươi lăm!

Sau khi kiểm tra xong, nhân viên điều phối lao động thông báo tại hành lang phòng khám của bệnh viện: những ai đạt sức khỏe thì buổi chiều tự do sắp xếp, có thể đi mua đồ hoặc dạo quanh khu mỏ; ai không đạt tiêu chuẩn thì chuẩn bị về nhà; người có huyết áp cao sáng mai kiểm tra lại một lần nữa, nếu vẫn không đạt thì cũng chuẩn bị về nhà... Về nhà?

Hai chữ này khiến đầu Thiếu Bình như nổ tung một tiếng “ầm”. Lúc ấy mà đo huyết áp, ai biết còn lên đến mức nào nữa!

Anh tối sầm mắt lại, hàng loạt khuôn mặt lộn xộn cùng tòa nhà trước mắt quay cuồng trong đầu anh.

Số phận ơi, sao người lại trêu ngươi đến thế! Anh đã vượt muôn vàn gian khổ mới đến được đây, sao có thể quay về được? Về đâu? Thôn Song Thủy? Hoàng Nguyên? Lại quay về đám đông ở đầu cầu Đông Quan, buồn bã chờ đợi thầu khoán đến gọi người?

Anh không biết mình đã quay lại ký túc xá bằng cách nào.

Tôn Thiếu Bình nằm trên tấm ván giường trống, đầu gối lên chiếc túi rách, ánh mắt đờ đẫn nhìn lên trần hang tối om. Trong hang không một bóng người, mọi người đã ra ngoài hết. Lúc này, anh cũng không còn nghe thấy những âm thanh hỗn loạn ngoài kia, chỉ lặng lẽ nằm đây, đau lòng tột độ, hai mắt dâng đầy nước mắt. Anh đang chờ đợi ngày mai — ngày mai sẽ là phán quyết cuối cùng định đoạt số phận anh. Nếu huyết áp không hạ xuống, anh sẽ phải xách chiếc túi rách này, rời khỏi Đại Nhai Loan... Vậy thì, anh sẽ đi đâu?

Có một điều là chắc chắn: không thể về nhà — tuyệt đối không thể. Cũng không thể quay lại Hoàng Nguyên! Đã bước ra rồi thì không thể quay đầu. Ngựa tốt không ăn cỏ cũ! Nếu thật sự bị mỏ than từ chối, anh sẽ đến Đồng Thành kiếm sống; làm thuê, dọn phân, quét đường, gì cũng được... Anh chợt nhớ ra, thực ra huyết áp anh không cao, chỉ là do quá căng thẳng mà ra; anh sao có thể cam tâm bị loại bởi một yếu tố ngẫu nhiên như vậy?

“Không!” anh hét lên. Anh bật dậy khỏi giường. Anh nghĩ, mình tuyệt đối không thể bị động chờ đợi số phận định đoạt. Trong thời khắc nguy hiểm nhất này, phải như lời của Beethoven vĩ đại: Ta phải bóp chặt cổ họng của số phận, nó tuyệt đối không thể hoàn toàn khuất phục được ta!