Giới hạn
(phần một)
Chúng tôi quen biết nhau khi học lớp 8 tại một trường cấp III sơ tán ở ngoại thành Hà Nội thời chiến tranh, khi không quân Mỹ đang leo thang cho máy bay ra đánh phá miền Bắc. Ngôi trường chỉ là trụ sở của Ban giám hiệu, còn các lớp học phải sơ tán, làm nhà dạng tranh tre phân tán nhờ vào các khu vườn nhà dân.
Khai giảng đã được nửa tháng rồi thì một hôm lớp tôi có thêm một bạn học sinh mới. Đang giờ học tiếng Nga, bỗng thày giáo dừng giảng bài nhìn ra cửa. Cả lũ học sinh hơn bốn chục đứa chúng tôi nghển hết cả đầu ra qua cái vách cửa trống huếch trống hoác của lớp học, nhìn thấy cô hiệu phó dẫn vào một bạn gái. Bạn ấy mặc một cái áo trắng cổ hoa sen, quần lụa đen, dáng người đầy đặn, tay xách chiếc cặp da màu nâu đựng sách vở, có lồng trên tay cả một chiếc mũ rơm mới tinh.
Cô hiệu phó nói câu gì đó rồi thày giáo tiếng Nga quay ra giới thiệu với chúng tôi bằng tiếng Nga: "Ét tơ - Novai ia - U tri tren nhít xa" (đây là học sinh nữ mới). Bạn ấy không nói gì, nhưng nhoẻn miệng cười, đặt khẽ bàn tay không cầm túi xách lên ngực, hơi hạ mình xuống thay cho lời chào cả lớp. Khuôn trăng đầy đặn và nụ cười tươi của cô bạn mới khiến tôi không cưỡng lại được và buột miệng thốt lên: "I - Kraxivai - ia". Chả là tôi có học trước một ít trong hè nên cũng biết vài câu tiếng Nga. Cả lớp còn ngơ ngác thì thày giáo đã cười bảo: "Các em có biết bạn ấy nói gì không?", rồi thày trả lời luôn: "Và đẹp". Cả lớp quay sang tôi cười rộ lên, còn tôi và cô bạn mới thì đều hơi ngượng nghịu.
Chúng tôi đã quen nhau và biết đến nhau lần đầu như thế đó. Hoài Nam, đó là tên cô bạn gái mới cùng lớp ấy. Hoài Nam đang học dở dang ở một trường sơ tán tỉnh xa; năm nay mẹ bạn ấy, cũng là giáo viên cấp III được chuyển về dạy trường này, nên Hoài Nam đã theo mẹ cùng về và bị muộn nửa tháng. Hoài Nam, cái tên nghe là lạ, hơi cứng đối với một người con gái, nhưng đọc lên thấy có một cái gì đó man mác nhớ nhung. Cái thời ấy tình cảm bạn bè của đám học sinh cấp III như chúng tôi trong sáng và thơ ngây lắm. Thế nhưng tôi cũng chẳng hiểu tại sao ở cái tuổi mười sau măng tơ còn đang vùi đầu vào lo học tập và chạy tránh bom Mỹ khi có báo động như thế, mà mình lại vẫn có cảm nhận về nét đẹp của người bạn gái cùng lớp, đang độ tuổi chưa đến trăng tròn. Chưa thể nói là yêu, cũng không thể nói là thích hay thậm chí là mến bạn. Có lẽ chỉ là sự thân ái và có chút vui vẻ hào hứng thêm trong học tập khi trong lớp có những bạn gái xinh xắn, thế thôi.
Hoài Nam được phân công vào cùng tổ và ngồi cùng bàn ở cuối lớp với tôi. Tôi phải ngồi cuối lớp do hơi nghịch ngợm, còn Hoài Nam do vào lớp sau nên phải ngồi ở bàn còn trống ấy. Cái sự bất thường hôm nhập lớp mau chóng được bình thường hóa, nhưng nó cũng là một cái gì đó góp phần tạo nên tình bạn giữa hai chúng tôi. Hoài Nam chăm chỉ, học khá đểu các môn. Nếu so sánh thì các môn xã hội bạn ấy khá hơn tôi, nhưng các môn tự nhiên thì tôi lại trội hơn một chút. Điều đó cũng là thường tình trong lứa học sinh chúng tôi. Vì thế chúng tôi giúp nhau được trong học tập, nhất là khi được phân công học cùng nhóm. Nhóm chúng tôi có bốn người, còn có thêm hai bạn trai nữa. Chúng tôi cùng nhóm vì cùng tổ và cùng có nhà ở trong nội thành. Công bằng mà nói, tôi học trội hơn cả nhóm nhưng không được làm nhóm trưởng vì tính tình không nền nã. Hoài Nam được bầu là nhóm trưởng hợp lý hơn vì chỉ có mình bạn ấy là nữ, nói gì cũng dễ nghe hơn. Chúng tôi đặt ra quy ước là muốn học tốt thì ai cũng phải cố gắng, nhưng cần phải nhất nhất nghe theo ý nhóm trưởng. Con trai thời đó vốn lười suy nghĩ và ít sáng tạo mà.
Ngày đó ngoài những buổi học, chúng tôi hay phải tham gia lao động. Khi thì đào hầm trú ẩn, lúc lại gánh bùn đất rồi trộn rơm xây trát lại tường lớp bị bong. Thậm chí cuối mỗi học kỳ, chúng tôi còn đi lao động xây dựng công viên, giúp các xã sở tại đào thủy lợi hay thậm chí giúp dân gặt mùa. Mỗi khi học sáng xong rồi phải ở lại lao động như thế, chúng tôi góp tem gạo lại cho một đứa đem ra thị trấn đổi bánh mỳ. Mỗi cái tem có định lượng 225 gram đổi được một cái bánh mỳ đủ một suất ăn ở tổ phục vụ làm bánh, trả thêm một hào tiền công. Thường chì chỉ có bánh mỳ ăn suông như thế thôi. Hôm nào khá hơn thì có ai đó đem sẵn theo một ít muối vừng, hoặc một hai quả dưa chuột thêm vào. Thế là bốn chúng tôi ngồi túm tụm dưới gốc tre hay gốc khế trong vườn nhà dân, cùng ăn trưa và chuyện trò rôm rả. Thỉnh thoảng Hoài Nam đem theo được mấy cái kẹo chanh chia cho cả nhóm thưởng thức. Chả là bố bạn ấy làm bác sĩ, chắc bớt lại tiêu chuẩn bồi dưỡng cá nhân gì đó rồi đem cho con gái. Tất nhiên trong lao động thì bọn con trai làm khỏe hơn và nhận những phần vất vả hơn.
Vui nhất là khi giúp dân gặt lúa. Mùa hè của chúng tôi rơi đúng vào vụ chiêm của bà con nông dân, thể nào cũng gặp ruộng nước. Học sinh chúng tôi không phải gặt lúa vì không đứa nào thạo, mà chủ yếu làm công tác vận chuyển. Cứ gánh hay khiêng lúa từ ruộng lên bờ, rồi chất lên xe cải tiển đẩy về sân kho hợp tác. Chẳng bao giờ tránh được cái chuyện gặp đỉa. Tuy ghét đỉa nhưng con trai dù sao cũng không sợ đỉa bằng con gái. Đám con gái gặp đỉa bám vào chân là kêu ré lên, không dám tự mình gỡ ra. Hoài Nam cũng vậy. Kéo ống quần bạn ấy lên để gỡ con đỉa, chạm tay vào bắp chân trần trắng hồng của bạn gái mà cảm thấy tim mình đập tăng lên mấy nhịp. Nhưng tuổi học trò thì vẫn chỉ là tình bạn học trò, trong trắng và thơ ngây.
Cuối năm có học về hệ tuần hoàn ếch. chúng tôi phải xin tiền bố mẹ để mua ếch về mổ thực hành. Xem cái quả tim ếch đập như thế nào và dùng cả thuốc tím để thử xem tính thẩm thấu một chiều của da ếch. Mỗi nhóm mổ một con ếch. Hoài Nam chỉ đạo việc mổ thực hành nhưng không dám sờ tay vào, thật đúng là con gái.
Thời gian cứ trôi, chúng tôi học tập và lao động thật bình thường như nhịp sống chung của xã hội. Mới ngày nào đó vào đầu kỳ học, ngoảnh đi ngoảnh lại đã thi cử hết học kỳ, rồi sang học kỳ mới, rồi hết năm học. Chúng tôi học khá tốt nên không lo lắng gì nhiều đến chuyện được lên hay ở lại lớp. Hết hè là tất nhiên phải lên lớp mới. Lên lớp mới, bạn bè đa phần vẫn thế. Lác đác có bạn chuyển đi, có bạn khác chuyển đến, nhưng nhóm chúng tôi nguyên vẹn. Ngày đó bận rộn, hầu như không có chuyện họp phụ huynh. Cha mẹ bận rộn đi làm và tin tưởng ở trách nhiệm học hành của con cái. Tất nhiên chúng tôi không phụ lòng tin của cha mẹ. Tôi học ngày càng tốt, cuối năm lớp chín có giấy khen của nhà trường đem về khoe với bố mẹ. Cuối năm đó trường tôi lại có hội diễn văn nghệ. Trong trường cấp III thì hội diễn văn nghệ cuối năm bao giờ cũng trông chờ vào học sinh khối chín, vì khối tám còn non, khối mười lại bận rộn với chuyện thi cử. Đám con gái lớp tôi có tám bạn tham gia tiết mục múa nón của dân tộc Thái. Chả biết tập vào lúc nào, học ở đâu, nhưng cái đêm hội diễn thì nổi trội lắm. Các lớp khác có các tiết mục thổi sáo, gảy đàn bầu và ca hát, chỉ riêng lớp tôi có múa. Tất nhiên tiết mục múa phải tập công phu hơn, lại mang tính tập thể cao nên rất được coi trọng. Hoài Nam cũng tham gia tốp múa. Đây là lần đầu tiên tôi được nhìn các bạn nữ mặc váy và có trang điểm son phấn. Tất cả đều đẹp lên bất ngờ và có phần lạ lẫm, dù rằng thường ngày chúng tôi vẫn nhìn thấy nhau và biết các bạn ấy đẹp. Tuổi mười bảy rồi, tuy chưa bẻ được gãy sừng trâu, nhưng tôi cảm nhận được cái đẹp nhiều hơn và cho rằng Hoài Nam đẹp nhất. Suốt tiết mục, tôi cứ nhìn mãi bạn ấy múa với một niềm phấn chấn khó tả.
Mùa hè năm ấy, Mỹ tuyên bố ngừng ném bom miền Bắc. Các trường học từ nơi sơ tán tấp nập chuyển trở về Hà Nội. Cuộc sống của người dân ở Hà Nội trở nên náo nhiệt hơn. Ngôi trường sơ tán cấp III của chúng tôi giải tán, thế là chúng tôi nhận hồ sơ đem về xin nhập trường mới trong nội thành. Ba thằng con trai trong nhóm học chúng tôi, vì ở cùng một cụm dân cư nên xin vào cùng trường ở khu phố. Hoài Nam nhà ở gần trung tâm thành phố nên chắc theo mẹ về trường khác. Như những bạn bè bình thường, chúng tôi chia tay nhau sau khi lần lượt kéo cả bọn rồng rắn đến thăm từng nhà nhau. Lần đầu tiên nhóm chúng tôi mới biết nhà Hoài Nam được ở một nửa cái biệt thự trên tận khu phố của trung ương. Nhà rộng, có vườn và có cây thoáng mát. Chúng tôi vui vẻ ôn lại đủ thứ chuyện của hai năm học, nhưng dự định năm sau học hành thế nào thì chẳng ai bàn, cứ như là chuyện thế nào tất phải xảy ra như thế. Cũng chẳng có một lời hẹn hò, vì chẳng biết trong ba chúng tôi, ai có tình cảm với Hoài Nam nhiều hơn, hay Hoài Nam có chú ý đến ai không. Học sinh là thế mà.
Ngày khai giảng năm cuối cùng phổ thông đối với chúng tôi diễn ra thật trang trọng. Học sinh tất cả các khối được tập trung cùng lúc trong sân trường rộng lớn. Tha hồ mặc áo màu sáng và chẳng ai phải bận rộn với chiếc mũ rơm trên tay. Chiến tranh có vẻ như đã lùi xa vào dĩ vãng rồi. Lớp mới, thày cô mới và bạn bè cũng mới. Trong cái ríu rít làm quen ấy, tôi thật bất ngờ khi gặp lại Hoài Nam. Hóa ra mẹ bạn ấy cũng về trường này dạy và bạn ấy lại theo mẹ. Chúng tôi gặp nhau, trong ngày vui tựu trường có thêm một niềm vui nữa. Hoài Nam vào cùng lớp nhưng không cùng tổ học tập với tôi, song điều đó chẳng hề làm giảm niềm vui của chúng tôi chút nào.
Năm cuối cấp bận rộn hơn. Ngoài giờ học trên lớp, chúng tôi phải tự học là chính. Thày giáo chủ nhiệm dạy toán chỉ mỗi tháng một lần dạy thêm cho chúng tôi một lần vào chủ nhật, chủ yếu dưới hình thức làm một bài kiểm tra để ôn lại kiến thức. Sách giáo khoa không có nhiều hơn mấy so với mấy năm chiến tranh nên chúng tôi vẫn phải áp dụng hình thức học chung, học nhóm. Hoài Nam dù khác nhóm vẫn thỉnh thoảng đến nhà học chung với chúng tôi. Năm học lớp mười, tôi cố gắng nhiều hơn và học tốt hơn. Ngoài các môn tự nhiên, tôi cũng chú ý nhiều hơn đến cả các môn xã hội. Có lần bài kiểm tra Văn hai tiết của tôi được điểm chín và được đọc trước cả lớp như một bài mẫu điển hình. Còn về toán thì hầu như các bài kiểm tra của tôi không có điểm chín. Tôi rất chú ý và cẩn thận khi làm bài nên thường đạt điểm tối đa.
Có những lần thày chủ nhiệm cho làm thử theo kiểu bài thi cuối cấp, cả lớp chỉ có tôi làm trọn vẹn bài kiểm tra đến tận cùng. Thày giáo khen ngợi và tất nhiên tôi nhận được nhiều ánh mắt thán phục của các bạn trong lớp. Những học sinh nam học giỏi bao giờ cũng nhận được mối thiện cảm không chỉ của các thày cô giáo mà còn có cả sự mến mộ của các bạn học, nhất là các bạn gái nữa. Khi thời gian qua đi có nhớ lại những kỷ niệm thì thường người ta hay nhớ về những điều đặc biệt mà hiện tượng học giỏi cũng được xếp vào loại đó. Điều này về sau tôi nghiệm dần ra, nhưng ngày đó quả thật tôi thấy Hoài Nam cũng tỏ nhiều phần mến tôi.
Thêm một chuyện này nữa. Thày giáo dạy Vật lý khối mười là một thày giáo trẻ, chỉ hơn chúng tôi độ sáu, bảy tuổi, là giáo viên giỏi và rất muốn có những hoạt động đặc biệt. Thày đã tận dụng các dụng cụ có nhiều trong phòng thí nghiệm của trường để lập ra một nhóm ngoại khóa học thêm vào một số buổi sáng chủ nhật. Cả tôi và Hoài Nam đều được thày cho tham gia nhóm đó. Năm đó chúng tôi được làm rất nhiều thí nghiệm về điện. Nhờ những buổi học ngoại khóa ấy, tôi và Hoài Nam có điều kiện được gặp nhau nhiều hơn, tình bạn giữa chúng tôi ngày càng trở nên thân thiết hơn.
Cuối năm đó, chúng tôi tập trung thi tốt nghiệp rồi thi đại học. Đây là năm thứ hai nhà nước đưa trở lại chuyện thi đại học, sau một thời gian của mấy năm chiến tranh, chỉ tuyển đại học thông qua xét tuyển kết quả học tập mà không phải thi. Cũng phải lo học hành cho tử tế, nên đến tháng tư thì nhóm ngoại khóa Vật lý giải tán. Tôi và Hoài Nam ít gặp nhau hơn, dù rằng có gặp nhau thì chúng tôi cũng chỉ nói chuyện học tập là chủ yếu. Mùa thi năm đó diễn ra xuôn sẻ đối với chúng tôi. Hoài Nam thi vào trường Đại học Sư phạm, còn tôi thi vào Đại học Bách khoa. Chúng tôi đều tin chắc mình đỗ và chỉ chờ giấy gọi vào đại học.
Mùa hè cuối cùng của đời học sinh phổ thông. Quá rỗi rãi và hầu như không phải làm gì giúp gia đình nên đám học sinh chúng tôi thả cửa rong chơi theo ý thích. Sau buổi họp lại lớp liên hoan để chia tay các thày cô giáo và bè bạn, tôi lên Tuyên Quang chơi một tháng, thăm lại nơi ngày xưa bố mẹ tôi đã sống trong kháng chiến chống Pháp và đã sinh ra tôi. Trên đó cũng có người bà con họ hàng bên ngoại. Tôi đã thả mình vào những cuộc leo núi, đi rừng, tắm suối, bẫy chim, lấy củi… Hầu như thời gian đó, tôi quên hẳn việc mình lên đây chỉ là đi chơi để xả hơi chuẩn bị cho thời kỳ bước vào đại học sắp tới. Tôi còn tranh thủ học được nghề đan rổ rá từ những cây nứa, cây tre kiếm được trên rừng.
Đầu tháng tám, tôi trở về Hà Nội. Tôi dự định đến chơi nhà Hoài Nam hỏi thăm chuyện học tập trong tương lai và biết đâu đó mình lại có thể dám ngỏ lời hò hẹn cho tình bạn đi xa…
(phần một)
Chúng tôi quen biết nhau khi học lớp 8 tại một trường cấp III sơ tán ở ngoại thành Hà Nội thời chiến tranh, khi không quân Mỹ đang leo thang cho máy bay ra đánh phá miền Bắc. Ngôi trường chỉ là trụ sở của Ban giám hiệu, còn các lớp học phải sơ tán, làm nhà dạng tranh tre phân tán nhờ vào các khu vườn nhà dân.
Khai giảng đã được nửa tháng rồi thì một hôm lớp tôi có thêm một bạn học sinh mới. Đang giờ học tiếng Nga, bỗng thày giáo dừng giảng bài nhìn ra cửa. Cả lũ học sinh hơn bốn chục đứa chúng tôi nghển hết cả đầu ra qua cái vách cửa trống huếch trống hoác của lớp học, nhìn thấy cô hiệu phó dẫn vào một bạn gái. Bạn ấy mặc một cái áo trắng cổ hoa sen, quần lụa đen, dáng người đầy đặn, tay xách chiếc cặp da màu nâu đựng sách vở, có lồng trên tay cả một chiếc mũ rơm mới tinh.
Cô hiệu phó nói câu gì đó rồi thày giáo tiếng Nga quay ra giới thiệu với chúng tôi bằng tiếng Nga: "Ét tơ - Novai ia - U tri tren nhít xa" (đây là học sinh nữ mới). Bạn ấy không nói gì, nhưng nhoẻn miệng cười, đặt khẽ bàn tay không cầm túi xách lên ngực, hơi hạ mình xuống thay cho lời chào cả lớp. Khuôn trăng đầy đặn và nụ cười tươi của cô bạn mới khiến tôi không cưỡng lại được và buột miệng thốt lên: "I - Kraxivai - ia". Chả là tôi có học trước một ít trong hè nên cũng biết vài câu tiếng Nga. Cả lớp còn ngơ ngác thì thày giáo đã cười bảo: "Các em có biết bạn ấy nói gì không?", rồi thày trả lời luôn: "Và đẹp". Cả lớp quay sang tôi cười rộ lên, còn tôi và cô bạn mới thì đều hơi ngượng nghịu.
Chúng tôi đã quen nhau và biết đến nhau lần đầu như thế đó. Hoài Nam, đó là tên cô bạn gái mới cùng lớp ấy. Hoài Nam đang học dở dang ở một trường sơ tán tỉnh xa; năm nay mẹ bạn ấy, cũng là giáo viên cấp III được chuyển về dạy trường này, nên Hoài Nam đã theo mẹ cùng về và bị muộn nửa tháng. Hoài Nam, cái tên nghe là lạ, hơi cứng đối với một người con gái, nhưng đọc lên thấy có một cái gì đó man mác nhớ nhung. Cái thời ấy tình cảm bạn bè của đám học sinh cấp III như chúng tôi trong sáng và thơ ngây lắm. Thế nhưng tôi cũng chẳng hiểu tại sao ở cái tuổi mười sau măng tơ còn đang vùi đầu vào lo học tập và chạy tránh bom Mỹ khi có báo động như thế, mà mình lại vẫn có cảm nhận về nét đẹp của người bạn gái cùng lớp, đang độ tuổi chưa đến trăng tròn. Chưa thể nói là yêu, cũng không thể nói là thích hay thậm chí là mến bạn. Có lẽ chỉ là sự thân ái và có chút vui vẻ hào hứng thêm trong học tập khi trong lớp có những bạn gái xinh xắn, thế thôi.
Hoài Nam được phân công vào cùng tổ và ngồi cùng bàn ở cuối lớp với tôi. Tôi phải ngồi cuối lớp do hơi nghịch ngợm, còn Hoài Nam do vào lớp sau nên phải ngồi ở bàn còn trống ấy. Cái sự bất thường hôm nhập lớp mau chóng được bình thường hóa, nhưng nó cũng là một cái gì đó góp phần tạo nên tình bạn giữa hai chúng tôi. Hoài Nam chăm chỉ, học khá đểu các môn. Nếu so sánh thì các môn xã hội bạn ấy khá hơn tôi, nhưng các môn tự nhiên thì tôi lại trội hơn một chút. Điều đó cũng là thường tình trong lứa học sinh chúng tôi. Vì thế chúng tôi giúp nhau được trong học tập, nhất là khi được phân công học cùng nhóm. Nhóm chúng tôi có bốn người, còn có thêm hai bạn trai nữa. Chúng tôi cùng nhóm vì cùng tổ và cùng có nhà ở trong nội thành. Công bằng mà nói, tôi học trội hơn cả nhóm nhưng không được làm nhóm trưởng vì tính tình không nền nã. Hoài Nam được bầu là nhóm trưởng hợp lý hơn vì chỉ có mình bạn ấy là nữ, nói gì cũng dễ nghe hơn. Chúng tôi đặt ra quy ước là muốn học tốt thì ai cũng phải cố gắng, nhưng cần phải nhất nhất nghe theo ý nhóm trưởng. Con trai thời đó vốn lười suy nghĩ và ít sáng tạo mà.
Ngày đó ngoài những buổi học, chúng tôi hay phải tham gia lao động. Khi thì đào hầm trú ẩn, lúc lại gánh bùn đất rồi trộn rơm xây trát lại tường lớp bị bong. Thậm chí cuối mỗi học kỳ, chúng tôi còn đi lao động xây dựng công viên, giúp các xã sở tại đào thủy lợi hay thậm chí giúp dân gặt mùa. Mỗi khi học sáng xong rồi phải ở lại lao động như thế, chúng tôi góp tem gạo lại cho một đứa đem ra thị trấn đổi bánh mỳ. Mỗi cái tem có định lượng 225 gram đổi được một cái bánh mỳ đủ một suất ăn ở tổ phục vụ làm bánh, trả thêm một hào tiền công. Thường chì chỉ có bánh mỳ ăn suông như thế thôi. Hôm nào khá hơn thì có ai đó đem sẵn theo một ít muối vừng, hoặc một hai quả dưa chuột thêm vào. Thế là bốn chúng tôi ngồi túm tụm dưới gốc tre hay gốc khế trong vườn nhà dân, cùng ăn trưa và chuyện trò rôm rả. Thỉnh thoảng Hoài Nam đem theo được mấy cái kẹo chanh chia cho cả nhóm thưởng thức. Chả là bố bạn ấy làm bác sĩ, chắc bớt lại tiêu chuẩn bồi dưỡng cá nhân gì đó rồi đem cho con gái. Tất nhiên trong lao động thì bọn con trai làm khỏe hơn và nhận những phần vất vả hơn.
Vui nhất là khi giúp dân gặt lúa. Mùa hè của chúng tôi rơi đúng vào vụ chiêm của bà con nông dân, thể nào cũng gặp ruộng nước. Học sinh chúng tôi không phải gặt lúa vì không đứa nào thạo, mà chủ yếu làm công tác vận chuyển. Cứ gánh hay khiêng lúa từ ruộng lên bờ, rồi chất lên xe cải tiển đẩy về sân kho hợp tác. Chẳng bao giờ tránh được cái chuyện gặp đỉa. Tuy ghét đỉa nhưng con trai dù sao cũng không sợ đỉa bằng con gái. Đám con gái gặp đỉa bám vào chân là kêu ré lên, không dám tự mình gỡ ra. Hoài Nam cũng vậy. Kéo ống quần bạn ấy lên để gỡ con đỉa, chạm tay vào bắp chân trần trắng hồng của bạn gái mà cảm thấy tim mình đập tăng lên mấy nhịp. Nhưng tuổi học trò thì vẫn chỉ là tình bạn học trò, trong trắng và thơ ngây.
Cuối năm có học về hệ tuần hoàn ếch. chúng tôi phải xin tiền bố mẹ để mua ếch về mổ thực hành. Xem cái quả tim ếch đập như thế nào và dùng cả thuốc tím để thử xem tính thẩm thấu một chiều của da ếch. Mỗi nhóm mổ một con ếch. Hoài Nam chỉ đạo việc mổ thực hành nhưng không dám sờ tay vào, thật đúng là con gái.
Thời gian cứ trôi, chúng tôi học tập và lao động thật bình thường như nhịp sống chung của xã hội. Mới ngày nào đó vào đầu kỳ học, ngoảnh đi ngoảnh lại đã thi cử hết học kỳ, rồi sang học kỳ mới, rồi hết năm học. Chúng tôi học khá tốt nên không lo lắng gì nhiều đến chuyện được lên hay ở lại lớp. Hết hè là tất nhiên phải lên lớp mới. Lên lớp mới, bạn bè đa phần vẫn thế. Lác đác có bạn chuyển đi, có bạn khác chuyển đến, nhưng nhóm chúng tôi nguyên vẹn. Ngày đó bận rộn, hầu như không có chuyện họp phụ huynh. Cha mẹ bận rộn đi làm và tin tưởng ở trách nhiệm học hành của con cái. Tất nhiên chúng tôi không phụ lòng tin của cha mẹ. Tôi học ngày càng tốt, cuối năm lớp chín có giấy khen của nhà trường đem về khoe với bố mẹ. Cuối năm đó trường tôi lại có hội diễn văn nghệ. Trong trường cấp III thì hội diễn văn nghệ cuối năm bao giờ cũng trông chờ vào học sinh khối chín, vì khối tám còn non, khối mười lại bận rộn với chuyện thi cử. Đám con gái lớp tôi có tám bạn tham gia tiết mục múa nón của dân tộc Thái. Chả biết tập vào lúc nào, học ở đâu, nhưng cái đêm hội diễn thì nổi trội lắm. Các lớp khác có các tiết mục thổi sáo, gảy đàn bầu và ca hát, chỉ riêng lớp tôi có múa. Tất nhiên tiết mục múa phải tập công phu hơn, lại mang tính tập thể cao nên rất được coi trọng. Hoài Nam cũng tham gia tốp múa. Đây là lần đầu tiên tôi được nhìn các bạn nữ mặc váy và có trang điểm son phấn. Tất cả đều đẹp lên bất ngờ và có phần lạ lẫm, dù rằng thường ngày chúng tôi vẫn nhìn thấy nhau và biết các bạn ấy đẹp. Tuổi mười bảy rồi, tuy chưa bẻ được gãy sừng trâu, nhưng tôi cảm nhận được cái đẹp nhiều hơn và cho rằng Hoài Nam đẹp nhất. Suốt tiết mục, tôi cứ nhìn mãi bạn ấy múa với một niềm phấn chấn khó tả.
Mùa hè năm ấy, Mỹ tuyên bố ngừng ném bom miền Bắc. Các trường học từ nơi sơ tán tấp nập chuyển trở về Hà Nội. Cuộc sống của người dân ở Hà Nội trở nên náo nhiệt hơn. Ngôi trường sơ tán cấp III của chúng tôi giải tán, thế là chúng tôi nhận hồ sơ đem về xin nhập trường mới trong nội thành. Ba thằng con trai trong nhóm học chúng tôi, vì ở cùng một cụm dân cư nên xin vào cùng trường ở khu phố. Hoài Nam nhà ở gần trung tâm thành phố nên chắc theo mẹ về trường khác. Như những bạn bè bình thường, chúng tôi chia tay nhau sau khi lần lượt kéo cả bọn rồng rắn đến thăm từng nhà nhau. Lần đầu tiên nhóm chúng tôi mới biết nhà Hoài Nam được ở một nửa cái biệt thự trên tận khu phố của trung ương. Nhà rộng, có vườn và có cây thoáng mát. Chúng tôi vui vẻ ôn lại đủ thứ chuyện của hai năm học, nhưng dự định năm sau học hành thế nào thì chẳng ai bàn, cứ như là chuyện thế nào tất phải xảy ra như thế. Cũng chẳng có một lời hẹn hò, vì chẳng biết trong ba chúng tôi, ai có tình cảm với Hoài Nam nhiều hơn, hay Hoài Nam có chú ý đến ai không. Học sinh là thế mà.
Ngày khai giảng năm cuối cùng phổ thông đối với chúng tôi diễn ra thật trang trọng. Học sinh tất cả các khối được tập trung cùng lúc trong sân trường rộng lớn. Tha hồ mặc áo màu sáng và chẳng ai phải bận rộn với chiếc mũ rơm trên tay. Chiến tranh có vẻ như đã lùi xa vào dĩ vãng rồi. Lớp mới, thày cô mới và bạn bè cũng mới. Trong cái ríu rít làm quen ấy, tôi thật bất ngờ khi gặp lại Hoài Nam. Hóa ra mẹ bạn ấy cũng về trường này dạy và bạn ấy lại theo mẹ. Chúng tôi gặp nhau, trong ngày vui tựu trường có thêm một niềm vui nữa. Hoài Nam vào cùng lớp nhưng không cùng tổ học tập với tôi, song điều đó chẳng hề làm giảm niềm vui của chúng tôi chút nào.
Năm cuối cấp bận rộn hơn. Ngoài giờ học trên lớp, chúng tôi phải tự học là chính. Thày giáo chủ nhiệm dạy toán chỉ mỗi tháng một lần dạy thêm cho chúng tôi một lần vào chủ nhật, chủ yếu dưới hình thức làm một bài kiểm tra để ôn lại kiến thức. Sách giáo khoa không có nhiều hơn mấy so với mấy năm chiến tranh nên chúng tôi vẫn phải áp dụng hình thức học chung, học nhóm. Hoài Nam dù khác nhóm vẫn thỉnh thoảng đến nhà học chung với chúng tôi. Năm học lớp mười, tôi cố gắng nhiều hơn và học tốt hơn. Ngoài các môn tự nhiên, tôi cũng chú ý nhiều hơn đến cả các môn xã hội. Có lần bài kiểm tra Văn hai tiết của tôi được điểm chín và được đọc trước cả lớp như một bài mẫu điển hình. Còn về toán thì hầu như các bài kiểm tra của tôi không có điểm chín. Tôi rất chú ý và cẩn thận khi làm bài nên thường đạt điểm tối đa.
Có những lần thày chủ nhiệm cho làm thử theo kiểu bài thi cuối cấp, cả lớp chỉ có tôi làm trọn vẹn bài kiểm tra đến tận cùng. Thày giáo khen ngợi và tất nhiên tôi nhận được nhiều ánh mắt thán phục của các bạn trong lớp. Những học sinh nam học giỏi bao giờ cũng nhận được mối thiện cảm không chỉ của các thày cô giáo mà còn có cả sự mến mộ của các bạn học, nhất là các bạn gái nữa. Khi thời gian qua đi có nhớ lại những kỷ niệm thì thường người ta hay nhớ về những điều đặc biệt mà hiện tượng học giỏi cũng được xếp vào loại đó. Điều này về sau tôi nghiệm dần ra, nhưng ngày đó quả thật tôi thấy Hoài Nam cũng tỏ nhiều phần mến tôi.
Thêm một chuyện này nữa. Thày giáo dạy Vật lý khối mười là một thày giáo trẻ, chỉ hơn chúng tôi độ sáu, bảy tuổi, là giáo viên giỏi và rất muốn có những hoạt động đặc biệt. Thày đã tận dụng các dụng cụ có nhiều trong phòng thí nghiệm của trường để lập ra một nhóm ngoại khóa học thêm vào một số buổi sáng chủ nhật. Cả tôi và Hoài Nam đều được thày cho tham gia nhóm đó. Năm đó chúng tôi được làm rất nhiều thí nghiệm về điện. Nhờ những buổi học ngoại khóa ấy, tôi và Hoài Nam có điều kiện được gặp nhau nhiều hơn, tình bạn giữa chúng tôi ngày càng trở nên thân thiết hơn.
Cuối năm đó, chúng tôi tập trung thi tốt nghiệp rồi thi đại học. Đây là năm thứ hai nhà nước đưa trở lại chuyện thi đại học, sau một thời gian của mấy năm chiến tranh, chỉ tuyển đại học thông qua xét tuyển kết quả học tập mà không phải thi. Cũng phải lo học hành cho tử tế, nên đến tháng tư thì nhóm ngoại khóa Vật lý giải tán. Tôi và Hoài Nam ít gặp nhau hơn, dù rằng có gặp nhau thì chúng tôi cũng chỉ nói chuyện học tập là chủ yếu. Mùa thi năm đó diễn ra xuôn sẻ đối với chúng tôi. Hoài Nam thi vào trường Đại học Sư phạm, còn tôi thi vào Đại học Bách khoa. Chúng tôi đều tin chắc mình đỗ và chỉ chờ giấy gọi vào đại học.
Mùa hè cuối cùng của đời học sinh phổ thông. Quá rỗi rãi và hầu như không phải làm gì giúp gia đình nên đám học sinh chúng tôi thả cửa rong chơi theo ý thích. Sau buổi họp lại lớp liên hoan để chia tay các thày cô giáo và bè bạn, tôi lên Tuyên Quang chơi một tháng, thăm lại nơi ngày xưa bố mẹ tôi đã sống trong kháng chiến chống Pháp và đã sinh ra tôi. Trên đó cũng có người bà con họ hàng bên ngoại. Tôi đã thả mình vào những cuộc leo núi, đi rừng, tắm suối, bẫy chim, lấy củi… Hầu như thời gian đó, tôi quên hẳn việc mình lên đây chỉ là đi chơi để xả hơi chuẩn bị cho thời kỳ bước vào đại học sắp tới. Tôi còn tranh thủ học được nghề đan rổ rá từ những cây nứa, cây tre kiếm được trên rừng.
Đầu tháng tám, tôi trở về Hà Nội. Tôi dự định đến chơi nhà Hoài Nam hỏi thăm chuyện học tập trong tương lai và biết đâu đó mình lại có thể dám ngỏ lời hò hẹn cho tình bạn đi xa…
Chỉnh sửa lần cuối: