Không như những cô bé gái khác, ngay từ khi còn nhỏ, tôi đã thích những câu chuyện với những tình tiết rắc rối và một kết cục buồn. Có lẽ, tôi thuộc dạng người tìm được sự trưởng thành qua những nỗi đau khổ. Hạnh phúc, sẽ chẳng ai nhận ra khi trước đó, người ta chưa từng biết đến nỗi đau. Đó cũng chính là lý do trong kho tàng truyện cổ tích thế giới, tôi chỉ chọn duy nhất các tác phẩm của Andersen để nghiền ngẫm.
Câu chuyện tôi muốn nói tới sau đây thì cũng đơn giản thôi, và có lẽ không ai là chưa từng đọc hay ít ra là nghe nói tới. Một mỹ nhân ngư vì tình yêu với con người hay vì mong ước được có một linh hồn vĩnh cửu như con người, đã đồng ý đánh đổi giọng nói - giọng hát tuyệt diệu của mình để có được đôi chân và bước đi trên con đường chinh phục trái tim của hoàng tử. Tiếc là chàng đã không nhận ra người cứu sống mình trong cơn bão hôm ấy chính là nàng, mà chỉ coi nàng như em gái, và mải miết đi tìm một hình bóng xa xôi. Cuối cùng, chàng đã cưới một nàng công chúa khác có khuôn mặt giống hệt người chàng luôn tơ tưởng, còn nàng không đành lòng găm con dao sắc vào tim chàng, và chấp nhận tan thành bọt biển. "Nàng tiên cá" - tôi đã đọc truyện này rất nhiều lần, trong những thời kỳ trưởng thành khác nhau. Và mỗi lần đọc, tôi lại như một lần tự nghiệm ra cho mình ý nghĩa mới ẩn sâu bên trong đó.
Trên đời này, ngoài tình yêu thương của cha mẹ ra, có thứ gì ta được nhận mà không phải trả một cái giá tương xứng?! Nàng tiên cá trong truyện này cũng vậy. Mười lăm tuổi, nàng vướng vào lưới tình với loài người, để rồi được nó dẫn lối vượt qua mọi nỗi sợ hãi để đối mặt với quyết định lớn nhất cuộc đời mình. Xa rời gia đình, quê hương, môi trường thân thuộc; cam tâm trao đi thứ quý báu nhất của thủy nữ là giọng hát; chịu đựng mọi nỗi đau đớn về thể xác khi bỏ đi đuôi cá và thế vào là đôi chân của con người, mỗi bước đi như đạp trên lưỡi dao. Và nhất là, nỗi đau khổ sâu trong tâm can khi được ở cạnh người mình yêu, mà vĩnh viễn chẳng thể giãi bày, càng không thể chạm được vào trái tim người ấy.
Tôi không phải nàng, nhưng tôi hiểu được nỗi đau mà nàng phải nếm trải. Cái cảm giác đánh đổi tất cả, từ linh hồn cho tới tính mạng mình để xin một cơ hội chinh phục người mình yêu, xin một cơ hội hoàn thành lý tưởng của đời mình, nó day dứt và đau đớn lắm. Không phải nàng không biết sợ, cũng không phải nàng không biết đau, càng không phải nàng không hề lưu luyến những đêm trăng huyền ảo sáu chị em nàng cùng nắm tay nhau vui đùa và hát ca trên mặt biển. Mà vì tình yêu của nàng dành cho hoàng tử còn lớn hơn, mơ ước có một linh hồn bất diệt của nàng còn lớn hơn. Mà vì nàng đã lựa chọn cho mình một số phận khác, và nàng cam tâm tình nguyện.
Nàng tiên cá, có lẽ trước giờ, tôi chưa từng thương xót một nhân vật nào đến như thế. Tôi thương từng bước chân như bước trên mũi dao, nhưng để làm hài lòng hoàng tử, nàng vẫn gắng chịu đựng. Tôi thương cõi lòng gieo mầm hy vọng rồi lại tan nát của nàng theo năm tháng. Tôi thương nàng, nhưng đồng thời cũng khâm phục nàng. Khi bỏ lại tất cả đằng sau lưng mà dấn thân vào cõi người, nàng đã nghĩ gì?! Khi ngồi trên boong tàu chờ đợi ánh dương đầu tiên tiến đến giết chết mình, nàng đã nghĩ gì?! Khi cầm con dao nhọn được đánh đổi bằng những mái tóc dài đẹp đẽ của các chị em và người bà của mình, và phải lựa chọn một lần nữa giữa tình yêu, lý tưởng - và mạng sống của mình cũng như tình thương của gia đình, nàng đã nghĩ gì?! Khi giơ con dao lên trước ngực hoàng tử, để rồi vẫn vẳng bên tai là tiếng chàng gọi tên người vợ mới cưới của mình, nàng đã nghĩ gì?! Nàng đã nghĩ gì trong những khoảnh khắc ấy, để mà cuối cùng, vẫn vội vã quăng con dao nhọn xuống biển, và chính bản thân cũng gieo mình xuống theo?!
Tôi cho rằng, nàng dao động. Nhưng chính sự dao động ấy lại khiến tôi càng thêm thương xót nàng hơn. Dường như nàng lo sợ một giây phút nào đó yếu lòng, nàng sẽ giết chàng. Nhưng nàng cũng hiểu, nếu giết chàng, nàng sẽ không chỉ giết đi người mình yêu, mà chính là giết đi lý do để nàng tồn tại, mộng ước mà nàng đã phải trả những cái giá vô cùng đắt để vươn tới. Đó là điều không thể! Nên nàng đã tự kết liễu trước để bảo đảm rằng mình sẽ không thể tổn hại chàng được. Nàng chọn cái chết để giữ cho tình yêu và lý tưởng của mình không bị vấy bẩn. Một kết thúc buồn, nhưng tôi lại thấy nó đáng giá. Hạnh phúc, đôi khi không phải cứ được cùng người mình yêu sống trọn đời, hay được thỏa nguyện, mà chỉ cần mình đã dám lựa chọn tiến lên để nắm lấy nó, hoặc đơn giản hơn, đủ dũng cảm để giữ cho nó được trong sạch và chúc cho nó được thành toàn.
Sau này, tôi đọc thêm được một đoạn kết khác, là nàng tiên cá sau khi nhảy xuống biển, thì linh hồn nàng đã được bay lên không trung, chờ đợi được trở về bên Chúa. Không có được người nàng yêu, nhưng nàng đã có một linh hồn bất diệt như mơ ước. Bản thân tôi không quan tâm lắm đến đoạn kết này. Vì giây phút chàng hoàng tử nhìn nàng công chúa nước láng giềng mà la lên rằng, đây chính là người con gái mà chàng tìm kiếm, thì một phần nào đó trong lòng tôi đã đổ sập. Không phải hoàng tử đã yêu lầm người. Mà chính nàng tiên cá đáng thương, nàng đã yêu lầm người!
Tôi đã tự hỏi biết bao lần, bi kịch của truyện này thực ra ở đâu? Không được đáp lại tình yêu không phải là bi kịch. Dù sao thì nàng cũng đã cố gắng hết sức mình để tạo ra cơ hội chạm tay vào điều mình mong ước. Nhưng sự nhầm lẫn của hoàng tử chính là bi kịch. Chàng tưởng lầm thiếu nữ gặp ở nhà tu là người đã cứu chàng, và mặc định cho trái tim mình hướng về "người đã cứu chàng" ấy mà không thèm đoái hoài gì đến sự rung động của nó trước "người em gái câm bé nhỏ". Chàng hoài đi tìm kiếm tình yêu, nhưng ngờ đâu lại tự tay hủy hoại đi tình yêu đích thực của đời mình, tự tay đẩy người mình yêu và cũng là ân nhân cứu mạng của mình vào chỗ chết. Trước sự tan biến của nàng, chàng có thể đau buồn dăm ba bữa, rồi dần dần quên lãng và sống hạnh phúc bên người vợ trẻ. Nhưng thứ "hạnh phúc" ấy, có là gì ngoài một lời nói dối đâu?! Chàng mộng tưởng bao nhiêu, hoài bão bao nhiêu, cũng chỉ có thể chuốc lấy một sự giả dối không hơn không kém. Âu đó cũng là cái giá mà hoàng tử phải trả cho sự vô tình với chính trái tim mình.
Gập cuốn truyện lại, mà lòng tôi vẫn cứ hoài nghĩ về những gì đã diễn ra ngoài biển khơi xa thẳm. Nàng tiên cá dù có hóa thành bọt biển, hay trở thành người con gái của không trung, thì tôi vẫn tin nàng cuối cùng cũng có được một tâm hồn thanh thản. Nàng đã làm tất cả cho hoàng tử, cho ước mơ của mình, tới tận những giờ phút cuối cùng của cuộc đời, chiến thắng cả những góc khuất yếu đuối nhất. Nghĩ lại, ngoài kia, liệu có những ai cũng giống như nàng tiên cá, chấp nhận trả giá để chắp cánh ước mơ? Liệu có những ai cũng giống như hoàng tử, mãi cố chấp để rồi tuột mất hạnh phúc thực sự của đời mình?
Riêng tôi, không dám nhận trong đời mình sẽ chẳng bao giờ mắc sai lầm. Nhưng có lẽ tôi cũng giống như nàng tiên cá, tôi chấp nhận trả giá cho tình yêu và lý tưởng của riêng mình. Đúng hay sai, thành hay bại, xét cho cùng cũng chỉ là một quan điểm dưới góc nhìn hạn hẹp của một người. Quan trọng là mình nhận được ra đâu mới là hạnh phúc thực sự, và dám đứng lên bắt lấy nó. Dù cho cái giá phải trả, có thể là cả một đời, một kiếp...
Sẵn sàng đổi ba trăm năm cuộc đời vui vẻ để rồi tan biến hư vô - để lấy sự đau đớn tột cùng về thể xác cũng như tâm hồn kèm theo một cơ hội được ở bên người mình yêu và có một linh hồn bất diệt. Tôi nể nàng, nàng tiên cá!
Câu chuyện tôi muốn nói tới sau đây thì cũng đơn giản thôi, và có lẽ không ai là chưa từng đọc hay ít ra là nghe nói tới. Một mỹ nhân ngư vì tình yêu với con người hay vì mong ước được có một linh hồn vĩnh cửu như con người, đã đồng ý đánh đổi giọng nói - giọng hát tuyệt diệu của mình để có được đôi chân và bước đi trên con đường chinh phục trái tim của hoàng tử. Tiếc là chàng đã không nhận ra người cứu sống mình trong cơn bão hôm ấy chính là nàng, mà chỉ coi nàng như em gái, và mải miết đi tìm một hình bóng xa xôi. Cuối cùng, chàng đã cưới một nàng công chúa khác có khuôn mặt giống hệt người chàng luôn tơ tưởng, còn nàng không đành lòng găm con dao sắc vào tim chàng, và chấp nhận tan thành bọt biển. "Nàng tiên cá" - tôi đã đọc truyện này rất nhiều lần, trong những thời kỳ trưởng thành khác nhau. Và mỗi lần đọc, tôi lại như một lần tự nghiệm ra cho mình ý nghĩa mới ẩn sâu bên trong đó.
Trên đời này, ngoài tình yêu thương của cha mẹ ra, có thứ gì ta được nhận mà không phải trả một cái giá tương xứng?! Nàng tiên cá trong truyện này cũng vậy. Mười lăm tuổi, nàng vướng vào lưới tình với loài người, để rồi được nó dẫn lối vượt qua mọi nỗi sợ hãi để đối mặt với quyết định lớn nhất cuộc đời mình. Xa rời gia đình, quê hương, môi trường thân thuộc; cam tâm trao đi thứ quý báu nhất của thủy nữ là giọng hát; chịu đựng mọi nỗi đau đớn về thể xác khi bỏ đi đuôi cá và thế vào là đôi chân của con người, mỗi bước đi như đạp trên lưỡi dao. Và nhất là, nỗi đau khổ sâu trong tâm can khi được ở cạnh người mình yêu, mà vĩnh viễn chẳng thể giãi bày, càng không thể chạm được vào trái tim người ấy.
Tôi không phải nàng, nhưng tôi hiểu được nỗi đau mà nàng phải nếm trải. Cái cảm giác đánh đổi tất cả, từ linh hồn cho tới tính mạng mình để xin một cơ hội chinh phục người mình yêu, xin một cơ hội hoàn thành lý tưởng của đời mình, nó day dứt và đau đớn lắm. Không phải nàng không biết sợ, cũng không phải nàng không biết đau, càng không phải nàng không hề lưu luyến những đêm trăng huyền ảo sáu chị em nàng cùng nắm tay nhau vui đùa và hát ca trên mặt biển. Mà vì tình yêu của nàng dành cho hoàng tử còn lớn hơn, mơ ước có một linh hồn bất diệt của nàng còn lớn hơn. Mà vì nàng đã lựa chọn cho mình một số phận khác, và nàng cam tâm tình nguyện.
Nàng tiên cá, có lẽ trước giờ, tôi chưa từng thương xót một nhân vật nào đến như thế. Tôi thương từng bước chân như bước trên mũi dao, nhưng để làm hài lòng hoàng tử, nàng vẫn gắng chịu đựng. Tôi thương cõi lòng gieo mầm hy vọng rồi lại tan nát của nàng theo năm tháng. Tôi thương nàng, nhưng đồng thời cũng khâm phục nàng. Khi bỏ lại tất cả đằng sau lưng mà dấn thân vào cõi người, nàng đã nghĩ gì?! Khi ngồi trên boong tàu chờ đợi ánh dương đầu tiên tiến đến giết chết mình, nàng đã nghĩ gì?! Khi cầm con dao nhọn được đánh đổi bằng những mái tóc dài đẹp đẽ của các chị em và người bà của mình, và phải lựa chọn một lần nữa giữa tình yêu, lý tưởng - và mạng sống của mình cũng như tình thương của gia đình, nàng đã nghĩ gì?! Khi giơ con dao lên trước ngực hoàng tử, để rồi vẫn vẳng bên tai là tiếng chàng gọi tên người vợ mới cưới của mình, nàng đã nghĩ gì?! Nàng đã nghĩ gì trong những khoảnh khắc ấy, để mà cuối cùng, vẫn vội vã quăng con dao nhọn xuống biển, và chính bản thân cũng gieo mình xuống theo?!
Tôi cho rằng, nàng dao động. Nhưng chính sự dao động ấy lại khiến tôi càng thêm thương xót nàng hơn. Dường như nàng lo sợ một giây phút nào đó yếu lòng, nàng sẽ giết chàng. Nhưng nàng cũng hiểu, nếu giết chàng, nàng sẽ không chỉ giết đi người mình yêu, mà chính là giết đi lý do để nàng tồn tại, mộng ước mà nàng đã phải trả những cái giá vô cùng đắt để vươn tới. Đó là điều không thể! Nên nàng đã tự kết liễu trước để bảo đảm rằng mình sẽ không thể tổn hại chàng được. Nàng chọn cái chết để giữ cho tình yêu và lý tưởng của mình không bị vấy bẩn. Một kết thúc buồn, nhưng tôi lại thấy nó đáng giá. Hạnh phúc, đôi khi không phải cứ được cùng người mình yêu sống trọn đời, hay được thỏa nguyện, mà chỉ cần mình đã dám lựa chọn tiến lên để nắm lấy nó, hoặc đơn giản hơn, đủ dũng cảm để giữ cho nó được trong sạch và chúc cho nó được thành toàn.
Sau này, tôi đọc thêm được một đoạn kết khác, là nàng tiên cá sau khi nhảy xuống biển, thì linh hồn nàng đã được bay lên không trung, chờ đợi được trở về bên Chúa. Không có được người nàng yêu, nhưng nàng đã có một linh hồn bất diệt như mơ ước. Bản thân tôi không quan tâm lắm đến đoạn kết này. Vì giây phút chàng hoàng tử nhìn nàng công chúa nước láng giềng mà la lên rằng, đây chính là người con gái mà chàng tìm kiếm, thì một phần nào đó trong lòng tôi đã đổ sập. Không phải hoàng tử đã yêu lầm người. Mà chính nàng tiên cá đáng thương, nàng đã yêu lầm người!
Tôi đã tự hỏi biết bao lần, bi kịch của truyện này thực ra ở đâu? Không được đáp lại tình yêu không phải là bi kịch. Dù sao thì nàng cũng đã cố gắng hết sức mình để tạo ra cơ hội chạm tay vào điều mình mong ước. Nhưng sự nhầm lẫn của hoàng tử chính là bi kịch. Chàng tưởng lầm thiếu nữ gặp ở nhà tu là người đã cứu chàng, và mặc định cho trái tim mình hướng về "người đã cứu chàng" ấy mà không thèm đoái hoài gì đến sự rung động của nó trước "người em gái câm bé nhỏ". Chàng hoài đi tìm kiếm tình yêu, nhưng ngờ đâu lại tự tay hủy hoại đi tình yêu đích thực của đời mình, tự tay đẩy người mình yêu và cũng là ân nhân cứu mạng của mình vào chỗ chết. Trước sự tan biến của nàng, chàng có thể đau buồn dăm ba bữa, rồi dần dần quên lãng và sống hạnh phúc bên người vợ trẻ. Nhưng thứ "hạnh phúc" ấy, có là gì ngoài một lời nói dối đâu?! Chàng mộng tưởng bao nhiêu, hoài bão bao nhiêu, cũng chỉ có thể chuốc lấy một sự giả dối không hơn không kém. Âu đó cũng là cái giá mà hoàng tử phải trả cho sự vô tình với chính trái tim mình.
Gập cuốn truyện lại, mà lòng tôi vẫn cứ hoài nghĩ về những gì đã diễn ra ngoài biển khơi xa thẳm. Nàng tiên cá dù có hóa thành bọt biển, hay trở thành người con gái của không trung, thì tôi vẫn tin nàng cuối cùng cũng có được một tâm hồn thanh thản. Nàng đã làm tất cả cho hoàng tử, cho ước mơ của mình, tới tận những giờ phút cuối cùng của cuộc đời, chiến thắng cả những góc khuất yếu đuối nhất. Nghĩ lại, ngoài kia, liệu có những ai cũng giống như nàng tiên cá, chấp nhận trả giá để chắp cánh ước mơ? Liệu có những ai cũng giống như hoàng tử, mãi cố chấp để rồi tuột mất hạnh phúc thực sự của đời mình?
Riêng tôi, không dám nhận trong đời mình sẽ chẳng bao giờ mắc sai lầm. Nhưng có lẽ tôi cũng giống như nàng tiên cá, tôi chấp nhận trả giá cho tình yêu và lý tưởng của riêng mình. Đúng hay sai, thành hay bại, xét cho cùng cũng chỉ là một quan điểm dưới góc nhìn hạn hẹp của một người. Quan trọng là mình nhận được ra đâu mới là hạnh phúc thực sự, và dám đứng lên bắt lấy nó. Dù cho cái giá phải trả, có thể là cả một đời, một kiếp...
Sẵn sàng đổi ba trăm năm cuộc đời vui vẻ để rồi tan biến hư vô - để lấy sự đau đớn tột cùng về thể xác cũng như tâm hồn kèm theo một cơ hội được ở bên người mình yêu và có một linh hồn bất diệt. Tôi nể nàng, nàng tiên cá!
Mình đã cố gắng để chứng tỏ nó không phải là một câu chuyện chỉ dành cho thiếu nhi. Nghe giám khảo nói như vậy, đúng là... mình đã thất bại rồi!