Rất có thể kính sẽ vỡ và thật là dại dột đem thử một vật
không thể lành trở lại một khi đã vỡ.

Đó là ý nghĩ chung của thiên hạ và ý nghĩ đó đúng; vì nếu
trên đời có những người như Đanaê thì cũng có những trận mưa vàng" 2.

Anxelmô, tất cả những điều tôi nói tới giờ liên quan đến anh,
bây giờ cũng cần nói về phía tôi một chút; nếu tôi nói dài, hãy tha lỗi cho,
chẳng qua chỉ vì anh tìm đường rậm mà đi rồi lại muốn tôi cứu anh ra khỏi. Anh
coi tôi là bạn, nhưng lại muốn tôi bị mất danh dự vì một điều trái ngược với
tình bằng hữu; đã vậy anh còn muốn tôi làm mất danh dự của anh. Rõ ràng anh
muốn tôi mất danh dự vì một khi Camila thấy tôi tán tỉnh nàng theo yêu cầu của
anh, chắc chắn nàng sẽ coi tôi là một kẻ xấu xa, hèn hạ vì tôi đã làm một điều
xa lạ với con người tôi và tình bạn của anh đối với tôi. Ngoài ra anh còn muốn
tôi làm mất danh dự của anh; điều này cũng rất rõ vì khi thấy tôi theo đuổi,
Camila sẽ nghĩ rằng tôi đã phát hiện ra những chỗ yếu của nàng nên mới dám tỏ
tình như vậy, và một khi nàng bị xúc phạm tức là anh cũng bị xúc phạm. Người ta
thường nghĩ về ông chồng của một người đàn bà ngoại tình như sau: một người
chồng, dù không biết vợ mình ngoại tình, dù không tạo điều kiện cho vợ mình làm
điều bậy bạ, dù không thiếu sự chăm nom giữ gìn, vẫn bị thiên hạ gán cho những
danh từ xấu xa, và trước hành vi tội lỗi của người đàn bà, người ta vẫn nhìn
người chồng bằng con mắt khinh rẻ chứ không thương xót dù biết rằng nỗi bất
hạnh đó không do người chồng gây ra mà do chính người vợ kia. Bây giờ tôi muốn
nói cho anh biết nguyên nhân vì sao khi vợ làm điều bất chính, chính người
chồng lại bị mất danh dự mặc dù anh ta không biết chuyện gì, không có lỗi gì,
hoặc không làm điều gì khiến cho vợ mình đi theo kẻ khác. Hãy chịu khó nghe tôi
nói vì những điều này chỉ có lợi cho anh. Khi Chúa tạo thành người cha đầu tiên
của nhân loại trên trái đất này là Ađam, có kể lại rằng Người đã làm cho chàng
ngủ thật say và trong khi Ađam ngủ, Người đã rút chiếc xương sườn cụt ở thân
bên trái của chàng, tạo ra mẹ của chúng ta là Êva. Khi Ađam tỉnh dậy nhìn thấy
Êva, chàng nói: "Đây là thịt của thịt tôi, xương của xương tôi". Chúa
bèn nói: "Vì người đàn bà này, người đàn ông sẽ không ở với cha mẹ mình
nữa, và hai người sẽ cùng xương cùng thịt như nhau". Từ đó, phép hôn phối
được thiết lập, và giữa hai người có những sợi dây ràng buộc mật thiết, chỉ có
cái chết mới làm cho họ xa rời nhau. Sự tụ hợp mầu nhiệm này chứa đựng một sức
mạnh và một hiệu quả rất lớn khiến hai người khác biệt nhau lại cùng máu thịt
như nhau; hơn thế, những cặp vợ chồng hòa hợp tuy có hai linh hồn nhưng cùng
chung một ý chí. Vì máu thịt của vợ và chồng là một nên khi máu thịt của người
vợ mang những vết nhơ bẩn hoặc bị hư hại, máu thịt của người chồng cũng phải
chịu ảnh hưởng tuy rằng như đã nói ở trên, chàng ta không làm gì để gây ra
chuyện không hay đó. Khi chân hoặc một bộ phận trong người bị đau, toàn thân
cũng cảm thấy đau vì vẫn là da thịt ấy cả; khi mắt cá chân đau thì đầu cũng cảm
thấy đau tuy đầu không gây ra sự đau đớn đó cho mắt cá. Cho nên khi vợ mất danh
dự, chồng cũng phải chịu lây một phần vì hai người đã là một. Xưa nay những
chuyện xấu xa đều phát sinh từ máu thịt, và những chuyện xấu xa hư hỏng của
người đàn bà cũng phát sinh từ đó, cho nên nhất thiết người chồng phải chịu một
phần và phải chịu ô danh dù chàng có biết chuyện đó hay không. Anxelmô, phải
thấy rằng anh tự chuốc lấy tai họa nếu muốn khuấy động cuộc sống thanh bình của
vợ anh; vì một sự hiếu kỳ dại dột viển vông, anh muốn thức tỉnh những ham muốn
vùi sâu trong lòng người vợ trong trắng của anh. Phải thận trọng vì lợi bất cập
hại; thôi, tôi chỉ nói thế vì không đủ lời diễn tả. Nếu tất cả những điều tôi
đã nói không đủ cho anh thay đổi ý định không tốt của anh, anh hãy đi tìm người
khác đưa anh tới ô nhục và đau khổ; tôi không làm việc đó đâu dù tôi mất bạn
mất bè, một sự mất mát lớn nhất đối với tôi.

Tới đây, chàng Lôtariô đức độ và khôn ngoan ngừng lời;
Anxelmô tỏ ra rất bối rối và tư lự, hồi lâu không đáp; cuối cùng chàng mới lên
tiếng:

- Bạn Lôtariô, anh đã thấy tôi hết sức chăm chú nghe những
điều anh muốn nói với tôi; qua những lý lẽ, những dẫn chứng cùng những sự so
sánh của anh, tôi thấy anh là một con người rất mực khôn ngoan, một người bạn
rất mực chân chính; tôi công nhận và thú nhận rằng nếu tôi không nghe lời
khuyên của anh, cứ khăng khăng làm theo ý kiến của mình thì sẽ không gặp điều
hay mà chỉ gặp điều dở. Thế nhưng anh phải thấy rằng lúc này tôi đang mắc một
bệnh giống như những người đàn bà thường mắc phải khiến cho họ thèm ăn đất,
phấn, than cùng những thứ khác tởm hơn, nhìn cũng đủ ghê nói chi ăn vào bụng;
cho nên, phải làm cách nào cho tôi khỏi bệnh và việc này cũng dễ thôi, chỉ cần
anh bắt đầu tán tỉnh Camila một cách nhẹ nhàng kín đáo, chắc nàng không quá nhẹ
dạ mới nghe một vài lần đã xiêu lòng ngay đâu. Chỉ bằng cách đó tôi mới yên tâm
và anh cũng mới làm tròn bổn phận đối với tình bạn của chúng ta vì không những
anh làm cho tôi sống lại mà còn làm cho tôi tin rằng tôi không mất danh dự. Bắt
buộc anh phải làm việc này vì một lý do sau đây: một khi tôi đã nhất quyết thực
hiện việc này, anh sẽ không để tôi bộc lộ ý nghĩ điên rồ của tôi với người khác
vì điều đó đe dọa danh dự của tôi mà anh rất muốn bảo vệ. Còn về phần anh, nếu
vì phải theo đuổi Camila mà danh dự bị xúc phạm, điều đó không ngại lắm vì sau
khi thử thách và thấy vợ tôi vẫn giữ được tiết hạnh, anh có thể nói rõ sự thật
và sẽ lấy lại được tín nhiệm như trước. Anh làm việc này không có gì mạo hiểm
lắm mà lại thỏa mãn được điều mong ước của tôi; thôi hãy bắt tay vào việc dù có
gặp trở ngại khó khăn; như tôi đã nói, chỉ cần anh thử một vài lần thôi là ta
có thể kết thúc được.

Thấy Anxelmô một mực không thay đổi và mình không còn lý lẽ
hoặc dẫn chứng gì khác đưa ra để thuyết phục bạn, mặt khác thấy bạn dọa sẽ bộc
lộ điều mong ước điên rồ đó với người khác, Lôtariô đành phải chiều theo ý bạn,
nhận lời để tránh một tai họa lớn hơn; tuy nhiên chàng định bụng sẽ tiến hành
thật khéo, vừa không xúc phạm tới tâm tư tình cảm của Camila, vừa thỏa mãn được
Anxelmô. Chàng bảo bạn không cần nhờ người khác vì chàng sẽ làm việc này và sẽ
tiến hành ngay khi nào thấy thuận tiện. Anxelmô ôm chặt lấy Lôtariô cảm ơn sự
giúp đỡ của bạn như thể chàng vừa nhận được một ân huệ gì lớn lắm; hai người
thỏa thuận với nhau là ngày hôm sau sẽ tiến hành, Anxelmô sẽ tạo cơ hội, thời
gian để Lôtariô gặp gỡ riêng với Camila và sẽ trao tiền cùng các vật quý để
chàng tặng cho Camila. Anxelmô còn khuyên Lôtariô dùng đàn ngọt hát hay và làm
thơ ca ngợi để lung lạc Camila, và nếu Lôtariô ngại thì chàng sẽ làm hộ.
Lôtariô đồng ý tất nhưng trong bụng chàng có ý định khác hẳn. Bàn bạc xong
xuôi, cả hai trở về nhà Anxelmô. Ở nhà, Camila ngong ngóng chờ chồng vì thường
ngày Anxelmô không bao giờ về chậm như vậy.

Sau đó, Lôtariô về nhà mình; Anxelmô vui vẻ bao nhiêu thì
Lôtariô tư lự bấy nhiêu vì không biết làm cách nào để giải quyết ổn thỏa việc
làm dại dột này. Đêm hôm đó, chàng nghĩ ra một kế để lừa được Anxelmô mà không
phật ý Camila và ngày hôm sau, chàng đến nhà bạn ăn cơm. Camila tiếp đãi
Lôtariô rất ân cần và thịnh soạn vì chàng là bạn thân của chồng mình. Sau khi
ăn xong và đã dọn bàn, Anxelmô bảo Lôtariô ở nhà với Camila trong lúc chàng có
việc cần phải đi, trong một tiếng rưỡi sẽ về. Camila nằn nì chồng ở nhà, còn
Lôtariô thì xin đi theo, nhưng Anxelmô không nghe ai cả; đã thế, chàng còn yêu
cầu Lôtariô chờ cho tới khi chàng về vì có một việc rất quan trọng cần bàn;
chàng lại dặn Camila phải tiếp chuyện Lôtariô trong khi chờ. Tóm lại, chàng đã
khéo tạo ra một sự vắng mặt cần thiết - hay một sự vắng mặt dại dột - khiến
không ai có thể ngờ là đóng kịch. Anxelmô đi khỏi, trong phòng chỉ còn lại
Camila và Lôtariô vì những người làm đều đi ăn cơm. Thế là Lôtariô đã bị bạn
dồn vào giữa trận địa với kẻ thù trước mặt, một kẻ thù bằng sắc đẹp của mình có
thể đánh bại được cả một đội hiệp sĩ vũ trang. Kể ra Lôtariô lo ngại là đúng.
Chàng đã đối phó ra sao? Chàng đặt cánh tay lên ghế, bàn tay tì vào má, xin lỗi
Camila về thái độ khiếm nhã của mình, nói rằng muốn nghỉ một lát trong khi chờ
Anxelmô về. Thấy vậy, Camila mời chàng sang phòng khách nghỉ trên ghế có đệm
cho được êm hơn nhưng Lôtariô từ chối, cứ thế ngủ. Anxelmô trở về, thấy Camila
ở trong buồng riêng còn Lôtariô đang ngủ một mình, nghĩ rằng có lẽ vì mình vắng
mặt khá lâu nên hai người đã có đủ thời giờ không những để chuyện trò mà còn để
ngủ; chàng định bụng chờ cho Lôtariô tỉnh dậy sẽ kéo ra khỏi nhà để hỏi tình
hình. Mọi việc đều xảy ra như ý Anxelmô. Lôtariô tỉnh giấc, hai người kéo nhau
ra ngoài, rồi Anxelmô hỏi bạn điều mình đang muốn biết; Lôtariô đáp:

- Theo ý tôi, ta không nên bộc lộ hết ý tứ ngay lần đầu cho
nên tôi mới chỉ ca ngợi sắc đẹp của Camila, rằng khắp cả tỉnh đều chỉ nói đến
nhan sắc và tài trí của nàng. Tôi thấy bước đầu nên làm như vậy để gây được cảm
tình khiến nàng sẽ sẵn sàng nghe một lần khác; đây là tôi bắt chước mưu con quỷ
khi nó muốn lừa một đối phương có chuẩn bị; bản thân con quỷ là đen tối nhưng
nó lại biến hóa thành thiên thần rực ánh hào quang, khoác trên người một hình
thức mỹ miều; nếu lúc đầu mưu kế của nó không vỡ lở, cuối cùng nó mới lộ nguyên
hình và hạ thủ đối phương.

Anxelmô nghe xong lấy làm hài lòng lắm và hứa hàng ngày sẽ
tạo cơ hội cho Lôtariô; chàng sẽ vẫn ở nhà nhưng giả vờ bận bịu vào những công
việc riêng khiến Camila không thể nghi ngờ gì hết.

Thế rồi ngày này qua ngày khác, Lôtariô vẫn chẳng nói gì với
Camila; tuy nhiên, trước Anxelmô, chàng vẫn trả lời là có nói nhưng Camila
không hề tỏ ra có hành động gì xấu xa hoặc có dấu hiệu gì khiến chàng thấy có
một tia hy vọng nào, rằng nàng còn dọa nếu không từ bỏ ý nghĩ không tốt ấy đi
thì nàng sẽ mách chồng. Thấy vậy, Anxelmô bảo Lôtariô:

- Thôi được, cho tới nay vợ tôi đã không xiêu lòng trước
những lời tán tỉnh; bây giờ cần xem nàng có đứng vững trước của cải vật chất
không. Ngày mai, tôi sẽ đưa anh hai ngàn đồng tiền vàng để anh tặng nàng cùng
hai ngàn nữa để anh mua đồ nữ trang dử nàng. Xưa nay đàn bà dù trong trắng nết
na, đều thích đeo đồ trang sức và trang điểm đẹp đẽ, nhất là khi họ có nhan
sắc. Nếu Camila vẫn vững vàng, tôi sẽ được thỏa mãn và sẽ không làm phiền anh
nữa.

Lôtariô hứa là một khi đã bắt tay vào việc này, chàng sẽ làm
đến cùng, dù biết rằng sẽ tốn công vô ích. Ngày hôm sau, chàng nhận được bốn
ngàn đồng tiền vàng; đối với chàng đó cũng là bốn ngàn điều lo lắng vì chàng
không biết sẽ nói dối bạn ra sao. Tuy nhiên, chàng định tâm sẽ trả lời Anxelmô
rằng, cũng như trước những lời tán tỉnh, Camila không hề lay chuyển trước những
tặng phẩm và những lời hứa, và như vậy không nên tốn công tốn sức làm gì vì chỉ
uổng phí thì giờ mà thôi. Nhưng rủi thay, sự việc lại diễn ra khác hẳn. Một
hôm, cũng như mọi lần, Anxelmô bố trí cho Lôtariô và Camila gặp nhau; sau đó,
chàng lẻn vào một buồng bên cạnh và qua lỗ khóa, chàng nhìn ra nghe ngóng xem
hai người nói gì với nhau. Trong hơn nửa tiếng đồng hồ, không thấy Lôtariô nói
gì với Camila - và dù suốt cả một thế kỷ, chàng ta cũng sẽ không nói gì hết -,
Anxelmô chợt hiểu rằng tất cả những điều bạn mình đã nói về Camila đều là bày
đặt cả. Để xác minh việc này, Anxelmô rời khỏi buồng, gọi Lôtariô ra một chỗ
rồi yêu cầu chàng cho biết tình hình thái độ của Camila. Lôtariô đáp là chàng
không muốn tiếp tục tiến hành nữa vì Camila tỏ ra rất nghiêm khắc và gay gắt
khiến chàng không còn tinh thần để gặp lại nữa. Anxelmô bèn nói:

- Thôi đi, Lôtariô, anh đã không làm đủ bổn phận đối với tôi
và không xứng đáng với lòng tin cậy của tôi! Hôm nay tôi đã theo dõi anh qua lỗ
khóa và tôi đã thấy anh không nói với Camila nửa lời, từ đó tôi suy ra rằng anh
chưa nói gì với vợ tôi cả. Nếu như vậy - và chắc chắn là như vậy -, anh lừa dối
tôi làm gì? Tại sao anh mưu mô tước mất của tôi những phương tiện mà tôi có thể
có được để thực hiện điều mong ước của tôi?

Anxelmô chỉ nói thế thôi, nhưng ngần ấy lời cũng đủ làm cho
Lôtariô bối rối sượng sùng. Cảm thấy danh dự bị xúc phạm vì nói dối bị lộ,
Lôtariô hứa với Anxelmô là từ giờ phút này, chàng sẽ hết sức chiều ý bạn và
không nói dối nữa, và Anxelmô có thể thấy được điều đó nếu tò mò theo dõi.
"Tuy nhiên, Lôtariô nói thêm, anh không cần phải để tâm theo dõi làm chi vì
tôi sẽ hết lòng chiều theo ý anh khiến anh không còn điều gì để ngờ vực
nữa". Anxelmô tin lời bạn nói, và để cho Lôtariô được thuận tiện và yên
tâm, chàng quyết định vắng nhà trong tám ngày, đến ở nhà một người bạn tại một
làng lân cận. Để có lý do với Camila về sự vắng mặt của mình, Anxelmô đã dặn
người bạn này khẩn khoản mời mình về chơi nhà. Anxelmô, anh thật đáng thương và
cũng thật dại dột! Anh định làm gì? Anh mưu toan gì? Anh đòi hỏi gì? Liệu đấy
kẻo anh đang tự hại mình, tự bôi nhọ và tự hủy hoại đấy. Camila vợ anh là một
người đàn bà đức hạnh; anh đang sống yên ấm với nàng; không ai phá rối hạnh
phúc của anh; những ý nghĩ của vợ anh không vượt khỏi những bức tường nhà anh;
anh là mặt trời của nàng trên trái đất này, là mục tiêu cho những mong ước của
nàng, là hạnh phúc của nàng, là khuôn thước để nàng uốn nắn ý muốn của mình
theo ý muốn của anh và của trời. Một khi cả cái kho danh dự, sắc đẹp và đức
hạnh của nàng đã mang lại cho anh tất cả những cái gì quý giá nhất mà anh mong
ước, tại sao anh còn muốn đào đất lên để tìm những nguồn mạch của một kho bảo
vật khác xa lạ, một hành động nguy hiểm có thể làm sụp đổ tất cả vì cái kho đó
dựa trên những trụ chống yếu ớt? Phải biết rằng kẻ nào đòi hỏi quá mức sẽ không
được gì hết; một thi sĩ đã nói rõ điều đó như sau:

"Ta đi tìm cuộc sống trong cái chết, sức khỏe trong bệnh
tật, tự do trong ngục tù, lối thoát giữa tường kín, lòng trung thành ở một kẻ
phản bội.

Nhưng số phận của ta - một số phận hẩm hiu - cùng với trời
kia muốn rằng ta sẽ mất hết vì ta đã đòi hỏi những điều không thể thực hiện
được".

Hôm sau, Anxelmô về quê người bạn; chàng bảo Camila rằng
trong thời gian chàng đi vắng, Lôtariô sẽ đến trông nom nhà cửa và ăn cùng với
nàng, lại dặn nàng phải chú ý đối xử với Lôtariô như đối với chàng vậy. Camila
vốn đứng đắn và hiểu biết nên có vẻ không vui trước lệnh của chồng; nàng đáp:

- Thật là một điều bất tiện để cho người khác ngồi vào ghế
của chàng trong lúc chàng vắng mặt. Nếu chàng làm như vậy vì không tin rằng
thiếp có thể đảm đương nổi việc nhà, xin hãy để cho thiếp làm thử lần này rồi
qua thực tế, chàng sẽ thấy thiếp còn làm được những việc lớn hơn thế nữa.

Anxelmô đáp lại rằng đó là ý muốn của chàng và Camila chỉ có
một việc là cúi đầu tuân theo. Camila hứa sẽ làm theo đúng lệnh của chồng dù
nàng không vui lòng. Anxelmô đi khỏi, ngày hôm sau Lôtariô tới và được Camila
tiếp đón ân cần và đúng mức. Camila xếp đặt rất khéo khiến Lôtariô không lúc
nào thấy nàng một mình, trái lại luôn luôn có người hầu kẻ hạ bên cạnh, đặc
biệt có một nữ tì tên là Lêônêla mà nàng rất quý mến vì hai người cùng sống với
nhau từ hồi còn bé trong nhà cha mẹ Camila, và đến khi Camila lấy Anxelmô, nàng
đem luôn cô hầu này về nhà chồng. Trong ba ngày đầu, Lôtariô không nói một câu
nào với Camila mặc dù chàng có thể làm được việc đó trong lúc gia nhân dọn dẹp
bàn và đi ăn ở chỗ khác (Camila đã dặn họ phải ăn thật nhanh và còn bắt Lêônêla
phải ăn trước, không được rời nàng một bước); tuy nhiên cô ả này không thực
hiện lệnh của chủ một cách đều đặn vì đầu óc còn bận tính toán những chuyện
riêng tư và bản thân cũng cần có thời gian địa điểm riêng để thỏa mãn những yêu
cầu của mình, và vì vậy, ả thường để hai người ngồi với nhau như thể đó là lệnh
của chủ vậy. Nhưng thái độ đứng đắn của Camila, nét mặt nghiêm trang của nàng,
vẻ khiêm nhường của con người nàng, tất cả làm cho cái lưỡi của Lôtariô cứng
lại.

Nhưng nếu những đức tính của Camila có mặt tốt là ngăn chặn
được cái lưỡi của Lôtariô, ngược lại nó cũng có mặt xấu gây tác hại cho cả hai
người: số là trong lúc cái lưỡi của Lôtariô không hoạt động thì cái đầu của
chàng được tự do suy nghĩ và chàng có dịp để quan sát những nét khả ái mỹ miều
trên con người Camila khiến một pho tượng đá cũng phải mê mẩn huống chi lòng
người. Và trong suốt mấy ngày, đáng lý phải nói chuyện với Camila, chàng đã
dùng thời giờ đó để ngắm nghía và cuối cùng nhận thấy nàng thật đáng yêu. Ý
nghĩ này bắt đầu tấn công dần vào sự kính nể của chàng đối với Anxelmô: một
ngàn lần Lôtariô có ý định đi khỏi tỉnh đến một nơi nào mà Anxelmô không nhìn
thấy chàng và chàng cũng không nhìn thấy Camila, nhưng sắc đẹp mê hồn của
Camila đã ngăn và giữ chân chàng lại. Chàng cố đấu tranh với bản thân để xua
đuổi những cảm giác khoan khoái mỗi khi nhìn Camila; những lúc ngồi một mình,
chàng kết tội ý nghĩ điên rồ của mình, tự nhiếc là một người bạn và một tín đồ
Kitô giáo không tốt; nhưng chàng so sánh giữa sự điên rồ và cả tin của Anxelmô
với sự bất tín của mình rồi kết luận là Anxelmô có lỗi nặng hơn, tự nhủ rằng có
thể bào chữa cho hành động của mình trước Chúa và mọi người, không sợ bị trừng
phạt.

Quả thật nhan sắc và đức hạnh của Camila cùng với cơ hội tốt
mà người chồng dại dột đã tạo ra khiến Lôtariô quên hết nghĩa tình, chỉ nghĩ
làm sao thỏa mãn được ý thích của mình. Sau ba ngày liên tục đấu tranh để cố
dẹp lòng ham muốn, chàng ta bắt đầu tỏ tình với Camila, với một vẻ rất lúng
túng và những lời lẽ rất tình tứ khiến Camila phải sửng sốt, chỉ còn biết đứng
dậy đi thẳng vào phòng riêng, không đáp nửa lời. Nhưng thái độ lạnh nhạt của
Camila không làm cho Lôtariô cụt hy vọng, một niềm hy vọng nảy sinh cùng với
tình yêu; trái lại nó càng làm tăng thêm quyết tâm của chàng. Thấy Lôtariô có
một hành động mà nàng không bao giờ ngờ tới, Camila không biết xử sự ra sao.
Nàng nghĩ rằng phải làm thế nào để Lôtariô không có điều kiện gặp gỡ lại và
ngay đêm hôm đó, nàng sai gia nhân mang đến cho Anxelmô một lá thư trong đó
nàng viết những dòng sau đây: